Της Ιωάννας Σωτήρχου
«Ο Μενούσης, ο Μπιρμπίλης κι ο Μεμέτ Αγάς…». Εσείς είχατε τραγουδήσει τον Μενούση στο Δημοτικό σχολείο, τότε που ήταν ενταγμένος… στην εκπαίδευση; Διαδεδομένο δημοτικό τραγούδι, ωστόσο κατά πόσο έχουμε συνειδητοποιήσει ότι αυτός ο ζωηρός σκοπός μιλάει για μια γυναικοκτονία; Τι κι αν αυτό το τραγούδι έρχεται από την Τουρκοκρατία; Μήπως σήμερα δεν γίνονται γυναικοκτονίες; Και μάλιστα όχι μόνο στην Ανατολή, καθώς δυστυχώς κι εμείς εδώ, κάπως δυτικότερα, δεν πάμε πίσω.
Αυτό το νήμα το βαμμένο με αίμα φέρνει στο σήμερα το βιβλίο του Παντελή Μπουκάλα «Το αίμα της αγάπης»: «Αφθονο και ακατάσχετο ρέει το αίμα στην επικράτεια του έρωτα, όπως το γεωγραφεί η δημοτική ποίηση, απ’ τις παραλογές έως το καθαυτό ερωτικό τραγούδι», όπως σημειώνει ο μελετητής και συγγραφέας.
Σε αυτό το βιβλίο βασίζεται η παράσταση «Το σφαγείο του έρωτα» που σκηνοθετεί ο Θοδωρής Γκόνης, καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας και του Φεστιβάλ Φιλίππων, ο οποίος μας μιλά γι’ αυτό, σαν ένα μήνυμα των γυναικών που ταξίδεψε στον χρόνο για να γίνουμε εμείς, επιτέλους, οι παραλήπτες: «Από τη μελέτη του Παντελή Μπουκάλα για το δημοτικό τραγούδι όπου ρέει το αίμα, προέκυψε το σφαγείο. Και δεν είναι μόνο τα δημοτικά τραγούδια αλλά και τα λαϊκά και τα ρεμπέτικα που μιλούν για βιασμούς και δολοφονίες γυναικών. Αυτά πήραμε σαν βασική ύλη και κάναμε μια συνομιλία που περιλαμβάνει από τις παραλογές και τα δημοτικά τραγούδια, τον Πάολο Μαντεγκάτσα, τις Χίλιες και Μια Νύχτες, μέχρι σύγχρονα σημερινά τραγούδια…».
Ο στόχος;
Θέλαμε να ψηλαφήσουμε το «φροντιστήριο» των αιώνων. Το σχολείο όπου φοιτήσαμε όλοι, θύτες και θύματα. Τι μάθαμε, τι σπουδάσαμε για να φτάσουμε εδώ σήμερα. Αυτή είναι η πρώτη μας σκέψη. Προτού γίνουν ανάγνωσμα, ήταν ακρόαμα και ως έναν βαθμό θέαμα. Οι παραλογές μέσα στη φόδρα τους έκρυβαν πάντα μια ιστορία δολοφονίας και σήμερα ήρθε η εποχή όπου ο πραγματικός φόνος βγαίνει στο φως με την τέχνη της αφήγησης. Το θέατρο έχει μια παράδοση, δεν τα λέει όλα. Αφήνεις τη μισή δουλειά στον θεατή. Δεν εξηγούμε πολλά πράγματα, στην πραγματικότητα η μισή τέχνη της διήγησης συνίσταται το να κρατά κανείς μια ιστορία ελεύθερη από εξηγήσεις ενώ την αναπαράγει. Ισως το θέατρο είναι ο τελευταίος χώρος ελευθερίας όπου μπορείς να πεις τα πάντα αλλά και τίποτα…
Πραγματικά ίσως είναι η εποχή που αυτά μπορούν να βγουν στο φως, ωστόσο δεν ήταν ακριβώς και στο σκότος. Απλά πλέον μπορούμε να τα αποκρυπτογραφήσουμε;
Ναι, καταρχάς αν δει κανείς τη μελέτη του Μπουκάλα, όλα αυτά τα τραγούδια, οι παραλογές, το νανούρισμα, το ταχτάρισμα, τα μοιρολόγια, είναι γραμμένα από γυναίκες. Εκεί που συγκεντρωνόντουσαν για να δουλέψουν έφτιαχναν αυτά τα τραγούδια για να πουν τα παράπονά τους. Τραγούδια καθόλου αθώα. Είναι η απόγνωση των γυναικών. Εριξαν ένα μπουκάλι με το σημείωμά τους στο μέλλον.
Αυτό το σημείωμα επιχειρούμε να ανοίξουμε. Και είναι κάτι που συμβαίνει ακόμη και όχι μόνο στις χώρες της Ανατολής. Είναι μια πολύ μεγάλη, υποδειγματική ποίηση. Γονατίζει κανείς μπροστά τους. Αλλά ταυτόχρονα ανακαλύπτει ότι πίσω από αυτήν την εικόνα υπάρχει αλήθεια. Σα να ζωγραφίζει έναν πίνακα και στο βάθος, κάτω από αυτά τα λόγια των γυναικών, να υπάρχει ένα κείμενο κρυμμένο. Είναι αυτό που καταλάβαμε, αυτό που αποδίδουμε. Ολοι μαζί, οι συντελεστές, οι ηθοποιοί, φτιάχνεται ένα σύνολο: καμία παράσταση δεν ανήκει σε έναν σκηνοθέτη, ευθύνονται όλοι και είχα την τύχη να δουλέψω με εξαιρετικούς συντελεστές…
Μυήστε μας λίγο σε αυτή τη δουλειά μεταφοράς της δημοτικής παράδοσης στην έμφυλη σύγκρουση στη θεατρική αφήγηση.
Ας πάρουμε την παραλογή «Για ένα ζευγάρι ρόδα»: η παραλογή αυτή γράφεται για την κόρη που τη σκοτώνουν η μάνα, ο πατέρας, τα αδέρφια και τα ξαδέρφια επειδή έδωσε ένα ζευγάρι ρόδα. Ενα συγκλονιστικό ποίημα. Και τη ρωτάνε με τι ρούχα θέλει να τη θάψουνε. Κι αυτή αποκρίνεται «θέλω να με θάψετε με αυτά τα ματωμένα, αυτά που με αδικοσκοτώσατε για ένα ζευγάρι ρόδα». Σαν να έρχεται τώρα μάρτυρας στη μεγάλη δίκη των αιώνων, χωρίς να περιμένει τη Δευτέρα Παρουσία βέβαια. Υπάρχουν οι μάρτυρες οι αλάθητοι και είναι τα τραγούδια αυτών των γυναικών. Αυτά έρχονται σήμερα σαν τους «γερανούς του Ιβύκου» να καταδείξουν τους φονιάδες και τους δολοφόνους τους.
Η δυσκολία η δική μας βέβαια παραμένει στο πώς θα αφηγηθούμε αυτές τις ιστορίες. Αναλογιζόμαστε ότι αυτές οι γυναίκες καθώς ύφαιναν και έγνεθαν έστελναν τα σημειώματά τους στους αιώνες και τώρα πια ήρθε η ώρα για να βγουν στο φανερό. Κι ευχόμαστε να βγουν όλα στο φως. Οπως όταν βρήκαν στις πυραμίδες σπέρματα σιταριού που η δύναμη του φύτρου τους ήταν ενεργή. Εμείς εστιάσαμε στα τραγούδια για τις δολοφονίες γυναικών όχι μόνο επειδή σήμερα είναι πιο φανερά αλλά γιατί μας ενδιαφέρουν και ως κείμενα. Πίσω από αυτά είναι η γυναίκα. Δεν υπήρχε η πληροφορία τότε, ήταν εμπειρία ζωής, μια διαμαρτυρία και αλήθεια που ταξιδεύει στον χρόνο. Ο Μενούσης, για παράδειγμα, μιλάει για μια δολοφονία, χωρίς αιτία, επειδή η γυναίκα του έπλυνε το μαντίλι ενός ξένου κι αυτός μεθυσμένος τη σκότωσε, από ζήλια, και μετά ξεμέθυστος μετανιώνει και την έκλαιγε. Αυτό το τραγούδι στην παράσταση συνομιλεί με το τραγούδι του Λένον, το Jealous Guy, τον ζηλιάρη που ζητάει συγγνώμη. Αυτά δεν είναι τόσο αθώα…
Και είναι στα αλήθεια φοβερό πως αυτός ο κόκκος σταριού έχει ακόμη τη δύναμη να βλαστήσει…
Ενα μήνυμα στους αιώνες είναι αυτά τα τραγούδια. Από την εποχή του Ηρόδοτου μέχρι σήμερα η αφήγηση είναι το μεγάλο θέμα. Και αυτά τα τραγούδια δεν είναι χρονογράφημα, δελτίο ειδήσεων ή πληροφορία. Καταθέτουν μια εμπειρία ζωής, πως πάντα συνέβαινε κάτι, πώς έχουμε φτάσει ώς εδώ, όχι πού έχουμε φτάσει αλλά γιατί. Παραδίνουμε κάτι που σε κάνει να σκεφτείς. Μια σκέψη την ημέρα όλη αυτή τη χυδαιότητα την κάνει πέρα. Εδώ υπάρχει μια εμπειρία ζωής, όπως η υφάντρα που προσπαθεί να βρει το σωστό νήμα για να το περάσει στο στημόνι, έτσι υφαίνει έναν στίχο με ομοιοκαταληξία για να τον κάνει τραγούδι και να πει μια ιστορία…
ΙNFΟ: «Το σφαγείο του Ερωτα» Θέατρο της Οδού Κυκλάδων – Λευτέρης Βογιατζής. Ο Θοδωρής Γκόνης σκηνοθετεί έχοντας συνδιαμορφώσει το κείμενο της παράστασης και κάνει τη δραματουργική επεξεργασία μαζί με την Ελένη Στρούλια και τον Ανδρέα Ανδρέου.
Παίζουν οι ηθοποιοί Αννα Καλαϊτζίδου, Μιχάλης Τιτόπουλος, Μαρία Χάνου και (επί σκηνής επίσης) οι μουσικοί Αθηνά Λαμπίρη, Τάσος Μισυρλής, Δημήτρης Χατζηζήσης. Μουσική: Φώτης Σιώτας.
Σκηνικά: Ελένη Στρούλια.
Κοστούμια: Ματίνα Μέγκλα.
Φωτισμοί: Σεμίνα Παπαλεξανδροπούλου.
Η παράσταση είναι συμπαραγωγή των ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας – Πολιτιστικού Οργανισμού Λυκόφως. Για περιορισμένο αριθμό παραστάσεων.
Παρασκευή 21.00, Σάββατο 19.00 & 21.00, Κυριακή 20.00. Εισιτήρια 12-15 ευρώ.
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών