Το όνομά του ήταν «Οσία Παρασκευή». Ήταν το καβαλιώτικο καΐκι που βύθισαν οι Άγγλοι. Μια άγνωστη σε πολλούς ιστορία, αλλά σημαντική ψηφίδα στη ναυτική ιστορία της πόλης, μια ναυτική περιπέτεια πριν από 84 χρόνια ακριβώς, όπως την παραθέτει με ντοκουμέντα από το προσωπικό του αρχείο ο εκπαιδευτικός, συγγραφέας και ιστορικός-ερευνητής Αεροπορικής και Στρατιωτικής Ιστορίας, Πασχάλης Παλαβούζης.
Δευτέρα, 12 Μαΐου 1941. Η Καβάλα και η περιοχή της βρίσκεται υπό γερμανική κατοχή… Το όμορφο νησί της Λήμνου έχει και αυτό καταληφθεί από 25 Απριλίου. Το πρωί εκείνης της μέρας, κοντά στις 08:00, αποπλέει από τη Μύρινα ένα ξύλινο μηχανοκίνητο σκαρί, 35 τόνων περίπου με προορισμό την Καβάλα. Είναι το «Οσία Παρασκευή», Ν.Κ. 382, του Ιωάννη Μαμαλούκα με καταγωγή από το Μυριόφυτο της Θράκης. Καπετάνιος ο θείος του, Θεόδωρος Μαμαλούκας, στο τιμόνι ο Χρίστος Νάσιος. Το πλήρωμα συμπληρώνουν οι τρεις ναύτες, Αντώνιος Τζιβελέκης, Γεώργιος Κίλερης και Αθανάσιος Δανιήλ.
Κατέθεσε αργότερα ο πλοιοκτήτης: «Επί του πλοίου ήταν… και 2 Έλληνες πολίτες και 4 Γερμανοί στρατιώτες, δηλ. 1 αξιωματικός, 1 υπαξιωματικός και 2 άνδρες. Από όπλα ο αξιωματικός είχε μόνο ένα πιστόλι και οι άλλοι από μια ξιφολόγχη. Στο πλοίο υπήρχε ακόμη γερμανική υπηρεσιακή αλληλογραφία, που είχαν φέρει οι 4 Γερμανοί, και διάφορα αγαθά που είχα αγοράσει στο Κάστρο. Το μεσημέρι στις 12:00 το πλοίο ήταν 20 αγγλικά ναυτικά μίλια βορειοδυτικά του Κάστρου, δηλαδή είχε διανύσει το ένα τρίτο περίπου της διαδρομής από Λήμνο προς Θάσο. Τότε εμφανίστηκε ξαφνικά σε 1.000 περίπου μέτρα απόσταση πίσω από το πλοίο ένα υποβρύχιο και έριξε 4 βολές που πέρασαν πάνω από το πλοίο μας.
»Σταμάτησα αμέσως το πλοίο. Ο Γερμανός αξιωματικός, που μέχρι τότε ήταν με τους άλλους στρατιώτες στο κατάστρωμα, έδωσε στον καπετάνιο το πουκάμισό του με την εντολή να κάνει σήμα με αυτό. Συγχρόνως διέταξε να κατεβάσουμε τη γερμανική σημαία και να υψώσουμε την ελληνική. Αυτό έγινε. Στη συνέχεια ο αξιωματικός θέλησε να δώσει στον καπετάνιο ένα μεγάλο δερμάτινο χαρτοφύλακα για να τον πετάξει στη θάλασσα. Ο καπετάνιος δεν τόλμησε να εκτελέσει τη διαταγή και έκανε σήμα στον αξιωματικό να κρυφτεί, επειδή από το υποβρύχιο μπορούσαν να τον βλέπουν. Κατόπιν διαταγής του αξιωματικού ο ένας από τους Γερμανούς στρατιώτες πέταξε το χαρτοφύλακα στη θάλασσα, όπου βυθίστηκε.
»Το υποβρύχιο μας είχε πλησιάσει στο μεταξύ σε απόσταση 20 μ. Από τους 5 ή 6 άνδρες που βρίσκονταν πάνω στον πυργίσκο ο ένας πυροβόλησε με πιστόλι στον αξιωματικό και αυτός κατέβηκε στο εσωτερικό του πλοίου, όπου ήταν και οι άλλοι 3 στρατιώτες. Τώρα μπορούσαμε να κοιτάξουμε καλά το υποβρύχιο. Είχε μήκος 70 περίπου μέτρα, δεν είχε ούτε σημαία ούτε κάποια επιγραφή ή κάποιον αριθμό ή κάποιο άλλο γνώρισμα. Το χρώμα του ήταν ένα σκούρο μπλε-γκρίζο, όπως είναι το χρώμα των οχημάτων του γερμανικού στρατού. Η πλώρη ήταν κοφτερή, ενώ η πρύμνη ήταν από όσο θυμάμαι, κυρτή προς τα μέσα. Στον πυργίσκο ήταν ένα πυροβόλο και ένα πολυβόλο. Στον πυργίσκο ήταν 5 με 6 άνδρες…».
Το υποβρύχιο ήταν το HMS Rorqual (Ν74) του Βρετανικού Ναυτικού. Ανήκε στην κλάση Grampus, είχε καθελκυστεί στις 27 Ιουλίου 1936 και πέρα από τους τορπιλοσωλήνες είχε δυνατότητα πόντισης ναρκών! Στις αναφορές του ο κυβερνήτης του υποβρυχίου έγραψε τα εξής: «12/05/1941, ώρα 05:32-Καταδυθήκαμε και ξεκινήσαμε περιπολία Β.Δ. της Λήμνου / Μούρτζουφλος. 10:59-Διακρίναμε ένα πλοίο με πορεία από Λήμνο προς ΒΔ και προχωρήσαμε για έρευνα. ‘Ένα καΐκι περίπου 40 τόνων με σημαία μεγάλη κόκκινη, ίσως τούρκικο. Ρυμουλκούσε μια βάρκα. 12:00-Αναγνωρίσαμε ότι η σημαία ήταν γερμανική. 12:18 Αναδυθήκαμε και ανοίξαμε πυρ από απόσταση βολής 1.200 γιάρδες και μετά από ένα αριθμό βολών, οι οποίες όλες αστόχησαν, το καΐκι το οποίο προχωρούσε με υψηλές στροφές στις μηχανές του, κατέβασαν τις σημαίες τους και ύψωσαν λευκή σημαία. («Οσία Παρασκευή ΚΑΒΑΛΑ 382»).
»Πήγαμε με πορεία πλευρική προς το καΐκι και είδαμε ότι ήταν επάνω 6 Έλληνες και με κραυγές και χειρονομίες τους προτρέψαμε να εγκαταλείψουν το πλοίο και να επιβιβαστούν στη βάρκα. Έπειτα με βολή με υψηλής εκρηκτικότητας βλήματα χτυπήσαμε το καΐκι από απόσταση πενήντα γιαρδών, έγινε μια μεγάλη έκρηξη, αναπήδησαν μεγάλες φλόγες και το μεγαλύτερο τμήμα του καϊκιού καταστράφηκε, ενώ η πλώρη παρέμεινε στην επιφάνεια της θάλασσας για τριάντα δευτερόλεπτα. Τότε περίπου 12 Γερμανοί στρατιώτες με στολή, όρμησαν να σωθούν μέσα στις φλόγες και με κραυγές τρόμου και φόβου πηδούσαν στη θάλασσα. Η έκρηξη ήταν τεράστια και ακολούθησαν πολλές άλλες εκρήξεις από το καΐκι και μάλλον υπήρχαν και άλλοι Γερμανοί στρατιώτες στα αμπάρια, οι οποίοι και σκοτώθηκαν από τις αλλεπάλληλες εκρήξεις. Δεν διασώθηκε κανένας Γερμανός».
Οι Γερμανοί φυσικά δεν ήταν 12… Ο Ιωάννης Μαμαλούκας κατέθεσε και τα ακόλουθα: «…Όταν εμείς, δηλ. το πλήρωμα και οι δύο Έλληνες ταξιδιώτες ήμασταν ακόμα στο πλοίο, ανέβηκαν και οι Γερμανοί από κάτω. Ο αξιωματικός και ένας άνδρας με γυαλιά ήταν με στολή, ενώ οι άλλοι δυο φορούσαν μαγιό. Αμέσως τους απείλησαν με το πολυβόλο από τον πυργίσκο (του υποβρυχίου), το οποίο τους στόχευε, και ο άνδρας με τη γενειάδα, που προηγουμένως μας είχε δώσει διαταγές, τους έκανε σήμα να κατεβούν πάλι στο εσωτερικό του πλοίου. Το πλήρωμά μου και οι δυο πολίτες ανεβήκαμε στη σωσίβια βάρκα και απομακρυνθήκαμε από το πλοίο. Σχεδόν συγχρόνως απομακρύνθηκε και το υποβρύχιο, κάνοντας πίσω.
»Όταν ήταν σε απόσταση 10 μ περίπου από το σκάφος μου “Οσία Παρασκευή“, το πυροβόλο στον πυργίσκο άρχισε με να βάλει. Τους φώναξα να μην πυροβολήσουν στο πλοίο, επειδή ήταν ελληνικό. Η πρώτη βολή πρέπει να βρήκε το πλοίο κάτω από την επιφάνεια του νερού, επειδή αμέσως πήρε φωτιά και οι Γερμανοί στρατιώτες, των οποίων τα ρούχα είχαν πάρει εν μέρει επίσης φωτιά, ανέβηκαν από το εσωτερικό του πλοίου στο κατάστρωμα. Δεν πρόλαβαν να πηδήξουν στη θάλασσα, επειδή το πλοίο αιφνιδίως βυθίστηκε. Οι 4 Γερμανοί έπλεαν στο νερό, δύο με τη στολή τους και δύο με μαγιό όπως και πριν. Τότε το πολυβόλο έριξε συνεχείς βολές, μέχρι ο καθένας τους να χτυπηθεί και να πνιγεί».
Λίγο αργότερα, το Rorqual επιτέθηκε σε ένα δικάταρτο μηχανοκίνητο ξύλινο ιστιοφόρο, το «Θράκη», που εκτελούσε χρέη επικεφαλής πλοίου του 382 Συντάγματος Πεζικού. Σε αυτό επέβαινε ο Διοικητής του, Συνταγματάρχης Wilhelm Beukemann. Το «Θράκη» υπέστη σοβαρές ζημιές, αλλά κατάφερε να επιστρέψει στη Μύρινα. Ο Beukemann τραυματίστηκε ελαφρά, αλλά έχασε τέσσερις άνδρες, οι τρεις αποτελούσαν την ομοχειρία ενός αντιαρματικού πυροβόλου στο κατάστρωμα του πλοίου.
Για τους Γερμανούς πεσόντες εκείνη την ημέρα στήθηκε επιβλητικό μνημείο στο Ρωμαίικο γιαλό στο Κάστρο, τα αποκαλυπτήρια του οποίου έγιναν στις 18/06/1941… Με την κατάθεση του Μαμαλούκα συμφώνησαν και υπέγραψαν και τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος του «Οσία Παρασκευή». Μια άγνωστη σελίδα της στρατιωτικής ιστορίας της περιοχής μας βασισμένη στα γερμανικά και αγγλικά στρατιωτικά αρχεία…
*Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του Πασχάλη Παλαβούζη