Του Μπάμπη Γαμβρέλη
Ο διπλωματικός πυρετός που ενέκυψε στα Βαλκάνια τις παραμονές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, εκδήλωσε σε μερικές περιπτώσεις και συμπτώματα… αντιπαροχής! Ένα από αυτά αφορά άμεσα στην περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας, με το ιστορικό της να διαδραματίζεται χρονικά από τις αρχές Αυγούστου του 1914 μέχρι τα τέλη του Ιανουαρίου του 1915. Παραθέτω συνοπτικά τα γεγονότα:
10 Αυγούστου 1914: Οι κυβερνήσεις της Entente (Βρετανίας, Γαλλίας, Ρωσίας) προτείνουν στη Βουλγαρία την παραχώρηση της Ανατολικής Μακεδονίας ως αντάλλαγμα για την μη προσχώρησή της στη συμμαχία των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Σχεδιάζουν την δημιουργία μετώπου των Βαλκανικών χωρών με δέλεαρ μετά την νικηφόρο έκβαση του πολέμου την παραχώρηση στη Σερβία της Βοσνίας, στη Ρουμανία της Τρανσυλβανίας, στη Βουλγαρία της Ανατολικής Μακεδονίας και στην Ελλάδα της Βορείου Ηπείρου και εδαφών της Ιωνίας.
12 Αυγούστου 1914: Ο Βενιζέλος έρχεται σε επαφή με τον Γάλλο πρεσβευτή στην Αθήνα, ο οποίος ευνοεί την Ελληνική ουδετερότητα υπό την προϋπόθεση αντίστοιχης Τουρκικής, ενώ ο έλληνας πρωθυπουργός επιθυμεί την είσοδο της Ελλάδας στη συμμαχία της Entente διαβλέποντας την προσχώρηση της Τουρκίας στο πλευρό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Οι κυβερνήσεις της Entente – και κυρίως της Ρωσίας – συναινούν για έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο όχι όμως ως μέλος της Entente. Προκρίνουν ως μέλος της Entente, την Βουλγαρία.
29 Οκτωβρίου 1914: Η Τουρκία εισέρχεται στον πόλεμο ως σύμμαχος των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Σε αντιστάθμισμα οι κυβερνήσεις της Entente, με προεξάρχουσα αυτήν της Ρωσίας, πιέζουν ασφυκτικά την Βουλγαρία για έξοδο στον πόλεμο στο πλευρό τους. Προσφέρουν την περιοχή Σκοπίων – Μοναστηρίου, αφαιρώντας την από την Σερβία, την περιοχή της Δοβρουτσάς που ανήκε στη Ρουμανία, την περιοχή Αίνου – Μηδείας στην Ανατολική Θράκη. Ουσιαστικά ανασυστήνουν την Μεγάλη Βουλγαρία της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου που είχε καταργηθεί με την μετέπειτα συνθήκη του Βερολίνου.
3 Δεκεμβρίου 1914: Οι κυβερνήσεις της Entente προβαίνουν σε επίσημο διάβημα προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο σχετικό με την παραχώρηση της Ανατολικής Μακεδονίας στη Βουλγαρία.
2 Ιανουαρίου 1915: Η Γαλλία, διά του στόματος του υπουργού της των Εξωτερικών Ντελκασέ, δηλώνει πως η συγκατάθεση της Ελλάδας και της Σερβίας δεν θεωρείται απαραίτητη για την παραχώρηση εθνικών εδαφών τους στη Βουλγαρία, προκειμένου η τελευταία να εξέλθει στον πόλεμο παρά το πλευρό της Entente.
11 Ιανουαρίου 1915: Πρώτη εισήγηση του Βενιζέλου προς τον Κωνσταντίνο περί της παραχωρήσεως στη Βουλγαρία της περιοχής Καβάλας – Χρυσουπόλεως (Σαρή Σαμπάν) – Δράμας, με αντάλλαγμα την Ιωνία. «… Αλλ’ αν αι παραχωρήσεις αύται δεν ήρκουν όπως προσελκυσθεί η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος, δεν θα εδίσταζα, όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις, να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας, όπως διασωθεί ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθεί η δημιουργία αληθώς μεγάλης Ελλάδος, περιλαμβάνουσα πάσας σχεδόν τας χώρας, εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνα αυτού ιστορίαν …»
17 Ιανουαρίου 1915: Δεύτερη εισήγηση του Βενιζέλου επί του ιδίου θέματος στον βασιλιά. «… Η παραχώρησις της Καβάλας είναι βεβαίως θυσία οδυνηροτάτη, αισθάνομαι δε αίσθημα βαθυτάτου ψυχικού άλγους εισηγούμενος αυτήν. Αλλά δεν διστάζω να την προτείνω, ευθύς ως λάβω υπ’ όψιν τινα ανταλλάγματα πρόκειται να εξασφαλισθώσι διά της θυσίας ταύτης. Έχω το αίσθημα ότι αι παραχωρήσεις εν Μικρά Ασία, ών εισηγητής εγένετο ο σερ Έδουαρδ Γκρέϋ, δύνανται, αν μάλιστα υποβληθώμεν εις θυσίας προς την Βουλγαρίαν, να λάβωσιν έκτασιν τοιαύτην, ώστε εις την εκ των νικηφόρων πολέμων προελθούσαν διπλήν Ελλάδα να προστεθή άλλη μία εξ ίσου μεγάλη και όχι βέβαια ολιγώτερον πλουσία Ελλάς …». Ο Κωνσταντίνος αρχικά αποδέχεται την εισήγηση, αλλά εντός της ιδίας ημέρας μετά από εισηγήσεις των Μεταξά – Στρέϊτ και πίεση του γερμανικού παράγοντα, αναθεωρεί την εκ μέρους του αποδοχή.
26 Ιανουαρίου 1915: Ο Βενιζέλος προτείνει την αποστολή δυνάμεων της Entente στη Θεσσαλονίκη, οι οποίες ενισχυόμενες με αντίστοιχες ελληνικές, θα αποτελούσαν μοχλό πίεσης προκειμένου η Βουλγαρία να αποδεχθεί την είσοδό της στην συμμαχία, με αντάλλαγμα την παραχώρηση των εδαφών που προαναφέρθηκαν. Τόσο η Βουλγαρία, όσο και η Ρουμανία αρνούνται πεισματικά την έξοδό τους στον πόλεμο στο πλευρό της Entente. Η δε Βουλγαρία απαιτεί την άμεση κατάληψη των υπεσχημένων εις αυτήν εδαφών και όχι την παραχώρησή τους μετά το πέρας του πολέμου.
Επανέφερα στη μνήμη μου τις ιστορικές στιγμές εκείνης της περιόδου –εδώ και με τη συμβολή του ακαταπόνητου ιατρού Αριστείδη Τριανταφύλλου– εξ αφορμής της δηλώσεως του Κώστα Ζουράρι περί… νησιών, διευκρινίζοντας εξ αρχής ότι ουδεμία «ταύτιση» ή «σύγκριση» μπορεί να υπάρξει ανάμεσα και μεταξύ τους. Ως εκ τούτου, αυτά που ακολουθούν, επί των συμβολισμών και μόνο.
Είναι –το λιγότερο– άστοχο και επιπόλαιο να ερμηνεύουμε το ιστορικό παρελθόν με τους όρους και τις συνθήκες που μας παρέχει η σιγουριά και η ασφάλεια της χρονικής απόστασης. Κι άλλο τόσο να αποδομούμε ή να καταδικάζουμε τους πρωταγωνιστές των ιστορικών γεγονότων ωσάν να πρόκειται για «επικοινωνιακές περιπτώσεις» της τρέχουσας επικαιρότητας. Σε κάθε περίπτωση, η κριτική πρέπει (και οφείλει) να λαμβάνει πολύ σοβαρά υπ’ όψιν τις συνθήκες και το περιβάλλον μέσα στο οποίο διαμορφώθηκαν και εκδηλώθηκαν οι ιστορικές στιγμές. Σε κάθε άλλη περίπτωση, οι κρίσεις και οι αναλύσεις θα παράγονται και θα εμφορούνται από το θυμικό και το ορμέμφυτο.
Υπ’ αυτήν την έννοια, αν «φέρναμε» στα «σημερινά μέτρα» αυτά τα οποία «διαπραγματεύονταν» το 1915 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο τίτλος που θα συνοδεύαμε το όνομά του δεν θα ήταν αυτός του «Εθνάρχη» αλλά (ενδεχομένως) εκείνος του «προδότη».
Πού «δένει» ο Κώστας Ζουράρις με όλα αυτά; Πρωτίστως στο ότι η δήλωσή του «μεταφέρει» μία ιστορική πραγματικότητα τριών χιλιάδων χρόνων! Επί αυτής της πραγματικότητας –που σε πάρα πολλές «εκφάνσεις» της, «εθνικά ρόδινη» δεν τη λες– «χτίζει» ένα αφήγημα για να τεκμηριώσει το (κατ’ αυτόν) μείζον: τη σπουδαιότητα της γλώσσας έναντι των εδαφών! Ή άλλως, το κατά Διονύσιο Σολωμό Μήγαρις έχω άλλο στο νού μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;…
Πέφτοντας θύμα της προκρούστειας τακτικής των Μέσων Ενημέρωσης και των ημιμαθών (ενίοτε και… σε αποστολή) δημοσιογράφων, η δήλωση του υφυπουργού Παιδείας κατέστη αυτομάτως «ενδοτική». Στα «δημοσιογραφικά απομονωτήρια», οι αναφορές του στη «γλώσσα», η αγωνία του για την «απειλής» της θεωρήθηκαν υποδεέστερα ενός… παραδείγματος! Ενός «παραδείγματος» που συνδέεται άμεσα με την ιστορική μας συνέχεια.