Στο ύψος των περιστάσεων, την πατρίδα ουκ ελάττω παραδώσομεν

Σκέψεις με αφορμή την πρόταση για δημιουργία εμπορικού κέντρου στη χερσαία ζώνη του λιμανιού της Καβάλας μπροστά από τον ιστορικό τόπο της χερσονήσου της Παναγίας


 

Tου Μιχάλη Λυχούνα

 


Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες με επίγνωση των απαιτήσεων που θέτουν το φυσικό και πολιτιστικό-ιστορικό περιβάλλον είναι πώς θα καταφέρουν να αφήσουν το στίγμα της εποχής τους, ενώ θα σταθούν αντάξιοι των υψηλών προδιαγραφών που αυτά ορίζουν.

Στην Καβάλα, η πρόκληση είναι ακόμη πιο δύσκολη γιατί τόσο η φύση όσο και το ιστορικό απόθεμα της χερσονήσου της Παναγίας, παρά τις κατά καιρούς αλλοιώσεις, είναι εξαιρετικά απαιτητικά. Η πόλη με τα τρία ονόματα πορεύτηκε για πολλούς αιώνες πάνω στον πυρακτωμένο βράχο σε άμεση επαφή με τη θάλασσα. Αυτό ήταν άλλωστε που καθόρισε και την ιστορία της, ένα οχυρό στην ακτή του βόρειου Αιγαίου. Η ιδιαίτερη αυτή σχέση διαταράχθηκε με την κατασκευή του λιμένα και των υπολοίπων λιμενικών έργων (επέκταση λιμενοβραχίονα κλπ) που ακόμη πραγματοποιούνται. Οι ανάγκες, ωστόσο, που υπαγόρευσαν την κατασκευή του πριν από έναν περίπου αιώνα έχουν από καιρό ξεπεραστεί και ο χαρακτήρας και οι χρήσεις έχουν μεταβληθεί. Κτίρια και υποδομές που εξυπηρετούσαν ένα εμπορικό λιμάνι είναι πια ξεπερασμένες και άχρηστες, ενίοτε θλιβερά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα. Το λιμάνι διαμορφώνεται σε επιβατικό για τακτικές γραμμές και για επισκέψεις κρουαζιέρας (με δεδομένα τα όρια, τόσο της κυκλοφορίας στο Αιγαίο όσο και της επιλογής της Καβάλας), αλιευτικό και σε μεγαλύτερο βαθμό λιμάνι αναψυχής για τα ιστιοπλοϊκά σκάφη.

Οι αλλαγές αυτές θέτουν τους διαχειριστές του, αλλά και τους διαμορφωτές πολιτικής ενώπιον νέων προκλήσεων. Στο νεότερο τμήμα της πόλης οι επιλογές είναι πιο ελεύθερες καθώς το περιβάλλον είναι ήδη κακής ποιότητας. Δύσκολα θα το χειροτερέψουν!

Το ζέον πρόβλημα είναι η χερσαία ζώνη μπροστά από τον ιστορικό τόπο της χερσονήσου της Παναγίας, στην πλευρά μάλιστα όπου επιβάλλονται με την παρουσία τους εξέχοντα μνημεία, όπως το συγκρότημα του Ιμαρέτ, τα τείχη και η ακρόπολη και το συγκρότημα της εκκλησίας της Παναγίας και του σπιτιού και αγάλματος του Μ. Άλι.

Δυστυχώς, η αποκατάσταση του τοπίου και η επαφή των βράχων με τη θάλασσα δεν είναι εφικτή. Στα χέρια μας έχουμε μια μεγάλη –για τα δεδομένα της πόλης– επίπεδη έκταση με αρχιτεκτονικά κατάλοιπα οχληρά. Κατ’ ουσία τίποτε δεν αξίζει να κρατηθεί. Ο επιβατικός σταθμός προέκυψε από μιαν επέμβαση στο παλιό στέγαστρο, που του στέρησε το σημαντικότερο στοιχείο του, το ύψος! Παραμένει μικρός και δυσλειτουργικός. Το μακρινάρι του τελωνείου αποτελεί, ως έχει, κάρφο εν τω οφθαλμώ και προσβολή για την πόλη που ωστόσο επιζεί για το πείσμα των υπαλλήλων της σχετικής υπηρεσίας, τα γραφεία της οποίας δεν προσβάλλουν μόνο αισθητικά την πόλη, αλλά την επιβαρύνουν καθημερινά και με την κυκλοφορία βαρέων οχημάτων για τις υποθέσεις της.

Οι ζημιές που προκλήθηκαν από τον μίνι κυκλώνα πριν από κάποια χρόνια στις παλιές αποθήκες έδωσαν το πρόσχημα της κατεδάφισής των και διευκόλυναν επενδυτικά σχέδια για εμπορικό κέντρο. Η ιδέα δεν κρίνεται υποχρεωτικά κακή, αλλά η αρχιτεκτονική πρόταση είναι μετριότατη. Η ανακοίνωση επίσης προσφάτως για πρόσθεση ορόφου στο απεντομωτήριο ή σταθμού πυροσβεστικής έρχεται να επιβεβαιώσει το γεγονός πως γίνονται δεκτές αποσπασματικές λύσεις. Λύσεις που αντί να αναβαθμίζουν τον χώρο για να τον μετατρέψουν σε πόλο έλξης, ισότιμο με αυτόν της παλιάς πόλης και της θάλασσας, απομυζούν από αυτούς καταστρέφοντάς τους.

Κανείς δεν υποστηρίζει πως η διαχείριση του συγκεκριμένου χώρου είναι απλή υπόθεση! Το αντίθετο· η ποιότητα και οι δυνατότητες τόσο του φόντου, του βάθους, όσο και ο ίδιος ο χώρος απαιτούν μιαν συνολική πραγμάτευση με εξέχοντα κτίρια σε συνομιλία ισότιμη με το ιστορικό απόθεμα, αλλά και εκφραστές ανώτερης καλλιτεχνικής σύλληψης. Η πρόταση για το εμπορικό κέντρο δεν είναι τίποτε από τα δύο. Καλύπτει και προσβάλλει το ιστορικό απόθεμα, και δεν αποτελεί καινοτόμα αρχιτεκτονική πρόταση. Δυστυχώς, η έκπτωση και των αρμόδιων ελεγκτικών μηχανισμών αφήνει παράθυρο για αστοχίες.

Όσοι βρίσκονται σε θέση να ορίσουν το μέλλον της πόλης για τα επόμενα εκατό χρόνια (όσο και αυτοί που κατασκεύασαν το λιμάνι) δεν έχουν το δικαίωμα να συμβιβαστούν με κάτι κατώτερο. Η επανάχρηση του μεγάλου υφιστάμενου κτιρίου με κομψές επεμβάσεις για χρήση συνεδριακή/πολιτιστική με την απομάκρυνση των δραστηριοτήτων που ταιριάζουν στο νέο λιμάνι, οι νέες εγκαταστάσεις, αρχιτεκτονικά τοπόσημα για τη δημιουργία κέντρου ιστορίας του λιμανιού και των λιμενικών εγκαταστάσεων της περιοχής, κέντρου ενημέρωσης για τον θαλάσσιο βίο του Αιγαίου, της Μεσογείου και Μαύρης Θάλασσας, με βάρος προφανώς στον κόλπο της Καβάλας και βεβαίως με εμπορική δραστηριότητα θα πρέπει να είναι στο κέντρο του ενδιαφέροντος. Ο χώρος αυτός δεν μπορεί να είναι απλά μια μεγάλη αλάνα στάθμευσης για να παίρνουν μπρος τα χαράματα τα αστικά, γεμάτος με άσχημα κτίρια. Με έξυπνες επεμβάσεις ας γίνει αφορμή για να συζητηθεί και πάλι η Καβάλα, αυτήν τη φορά για τη δυνατότητά της να επανεφεύρει τον εαυτό της ως δημιουργικό κέντρο. Σε αυτό δεν συμβάλλει κατ’ ελάχιστο το προτεινόμενο εμπορικό κέντρο και η διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης.

Δυστυχώς όμως, δεν μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι όταν απαιτείται σύσκεψη τεσσάρων φορέων για δύο σκάλες στο παράλιο τείχος· ενώ η υπάρχουσα βρομάει και ζέχνει… ποιος να μιλήσει για αρχιτεκτονική!


Ο Μιχάλης Λυχούνας είναι αρχαιολόγος