Η Ακρόπολη της Καβάλας [Μέρος Γ’]

Τείχη, Πύργοι, Πύλες...


||  Ιστορικά και άλλα σημειώματα  ||


 

Του Ζήση Α. Βαπορίδη

 


Το Κονάκι

Βορειότερα, μετά το Ιμαρέτ και το τζαμί του Χουσεΐν Μπέη, ακολουθώντας το παράλιο τείχος, υπήρχε το «Κονάκι», Τουρκικό Διοικητήριο [Σήμερα Συγκρότημα οικιών στρατιωτικών με εντοιχισμένη επιγραφή Σ.Ο.Α ΚΑΒΑΛΑΣ ΑΡΙΘ ΜΗΤΡ 1.]

Καθώς και το Ταχυδρομείο-Τηλεγραφείο, και τούρκικες κατοικίες, ενοικιασμένες από ξένους εμπόρους. Σε μια οχυρωμένη προβολή των τειχών, κάτω από τον πύργο Orta Hisar, βρισκόταν η Ντάπια, το κανονοστάσιο.

Ο Δημητριάδης [Δημοσιογράφος της Εφημερίδας Κῆρυξ] στα φύλλα της 9-19/7/1932, αναφερόμενος στο βιβλίο του Cousinery, κάνει ενδιαφέροντα σχόλια για την τοποθεσία της κατοικίας του Γάλλου εμπόρου]:

Φθάσας, λέγει ὁ Cousinery εἰς Καβάλλαν, ἐφιλοξενήθην εἰς τήν οἰκίαν τοῦ ἐμπόρου κ. Lion ἣτις ἒκειτο παρά τὸ χεῖλος τοῦ φρουρίου πλησίον μιᾶς ντάπιας (σταθμός πυροβολικοῦ), ἡ ὁποία ὑπερασπίζετο τόν λιμένα (καὶ ἡ μὲν ντάπια, περί τῆς ὁποίας κάμει λόγον ὁ Lion, εἶναι ὁ σημερινὀς γολγοθᾶς τῶν Καβαλλιωτῶν, τὸ ἐπί τῆς ὁδοῦ Ζαλόγγου οἲκημα τοῦ ταχυδρομείου, ἡ δέ οἰκία, ἡ σημερινή πολυκατοικία ἡ ἐπὶ τῆς αὐτῆς ὁδοῦ ὑπ’ ἀρ. 26 καὶ 28, ἣτοι ἡ πατρική οἰκία τοῦ γνωστοῦ Πασατζήκ.

Ἡ οἰκία αὓτη ἦτο κατ’ ἂλλο σχέδιο κτισμένη κατὰ τοὺς χρόνους ἐκείνους, καθ’ ὃσον ἡμεῖς ἐνθυθούμεθα πότε κατεκρημνίσθη ἡ παλαιὰ, περί ἧς ὁ λόγος, καὶ οἰκοδομήθη ἡ σημερινή ἡμιερειπωμένη πάλιν καὶ αὐτὴ, ὡς ἒχει σήμερον. Τὸ πολύ πιθανόν νά εἶναι ἡ παρ’ αὐτὴν ἂλλη κατοικία, ἡ ὑπ’ἀρ. 30 καί 32. Ἡ ἂλλη ἡ παρά τὴν ντάπιαν, δηλαδή ἡ παρὰ τὸ ταχυδρομεῖον, ἀποκλείεται ὁλοτελῶς, διότι καλῶς ἐνθυμούμεθα ὃτι αὓτη οἰκοδομήθη κατά τούς παιδικούς μας χρόνους.

Ο κυκλικός πύργος του φρουρίου και η πύλη Ορτά Χισάρ (Μεσαία Πύλη)

Διακρίνεται ακριβώς πάνω από το τμήμα του τείχους με τις τέσσερις επάλξεις. Το πατρικό του Μεχμέτ Αλή Πασατζίκ κατεδαφίστηκε και στη θέση του κτίστηκε το νέο μέγαρο, το σημερινό 5ο Γυμνάσιο.]

Η Τάπγια,την οποία αναφέρει σαν τόπο μαρτυρίου των χριστιανών ο Δ. Δημητριάδης στην εφημερίδα Κῆρυξ της 24/10 μέχρι 31/12/1930.

Ο Δυτικός Πύργος και το Ταχυδρομείο-Τηλεγραφείο (Απόσπασμα από ταχυδρομικό δελτάριο)

Ο Πύργος

27/6/1926.Εφημερίδα Κῆρυξ: Καβάλας

Ὁ ἀπέναντι τῆς Νομαρχίας αἰωνόβιος κυκλικὸς πύργος τοῦ φρουρίου ζῆ τὰς τελευταίας του ἡμέρας. Ἡ ἀπόφασις τῆς καταδίκης του ἐξεδόθη ἢδη καὶ ὁ Δῆμος ἀνέλαβε νὰ καταβάλη τὰ ἒξοδα τῆς ἐκτελέσεως. Ἒτσι μετ’ ὁλίγας ἡμέρας ἲσως θὰ παύση νὰ ὑπάρχη καί νά προβάλλη τὴν στρογγυλὴν κοιλίαν του, ὡς παράδειγμα ἀξιομίμητον, πρὸς τοὺς ἐνοίκους τῆς Νομαρχίας.Πόσα δὲν θὰ εἶχε νὰ μᾶς διηγηθῆ ἂν μποροῦσε ὁ γηραιὸς αὐτὸς πύργος!

Καὶ πόσον πλούσιαι θά ἦσαν οἱ ἀναμνήσεις του εἰς τραγικὰ καὶ ἐπικὰ γεγονότα, ἀπὸ τὴν ἡμέραν ποῦ διὰ πρώτην φορὰν ὢρθωσε τά στήθη διὰ νὰ ἀντικρύση τὸν ἀκύμαντον αἰγιαλὸν τῆς ἀπέναντι Καλαμίτσας.

Αἷμα ἂφθονον θὰ ἒρρευσεν ἀπὸ τὲς πολεμίστρες του καὶ αἷμα ὁρμητικῶν πολεμιστῶν θὰ ἐπότισεν τὸν σκληρόν μονόλιθον, ἐπάνω εἰς τόν ὁποῖον ἐστηρίχθη ἀκλόνητος τόσους αἰῶνας. Ἀγέρωχος καὶ μεγαλοπρεπὴς εἶδεν ἀπὸ τὰ ὓψη τοῦ γρανίτινου θρόνου του νά παρελαύνουν κάτω των ποδῶν του γενεαὶ νικητῶν καὶ γενεαὶ νικημένων πολεμιστῶν τῶν πλέον διαφορετικῶν φυλῶν. Εἶδε τοὺς βαρεῖς Ρωμαίους ὁπλίτας τοῦ Καίσαρος Ὀκταβίου Αὐγούστου καὶ τοὺς σκληροὺς καὶ τραχεῖς ἀπελάτας τοῦ Νικηφόρου Οὐρανοῦ θριαμβευτὰς ὡραίους μετὰ τήν καταπληκτικὴν νίκην τοῦ Σπερχειοῦ.

Εἶδε λεγεῶνας ποικιλωνύμων βαρβάρων καὶ σταυροφόρων ληστῶν, σαρακηνῶν κουρσάρων τῆς Μπαρμπαριᾶς γιὰ νὰ ἁλωθῇ εἰς τὸ τέλος ἀπό τοὺς ἀγρίους Γιανιτσάρους μὲ τὰ κυρτὰ σπαθιά.

Μὲ τὰ χρόνια εἶχε παύση πλέον νὰ ἐκπληροῖ τὸν πολεμικόν προορισμὸν του. Πίσω ἀπό τὲς πολεμίστρες του δὲν ἒλαμπε πλέον πρὸ πολλοῦ τὸ κράνος κανενός πολεμιστοῦ, οὒτε ἀπό τὰς δαντελλωτὰς ἐπάλξεις του ἐξεῖχεν ἡ αἰχμὴ τῆς λόγχης τοῦ φρουροῦ θωρακοφόρου ὁπλίτου. Ἒρημος καὶ ἐγκατελειμένος εἶχε γίνη φωλεὰ καὶ καταφύγιον κοράκων.

Ἀλλά τὸ σαράκι τοῦ χρόνου ἐδούλευσεν ἀμείλικτα μέσα εἰς τὰ σπλάχνατου, κάτω ἀπό τὸν ἀκατάλυτον αἰωνόβιον θώρακά του. Ἓως ὃτου προχθὲς κομμάτια ἀπό λίθους καὶ ἀσβεστοκονίαμα παλαιὸν ἢρχισαν νὰ ἀποσπῶνται ἀπὸ τὰ στέρεά του. Τὰ πρῶτα ἀποκαλυπτικὰ σημεῖα τοῦ θανάτου. Ἒτσι ὁ ὡραῖος κυκλικός πύργος κατεδικάσθη ὁριστικῶς.

Θὰ τὸν ἀκολουθήση μετ’ ὀλίγον εἰς τὴν καταστροφὴν –ἡ ἀρχὴ εἶναι τὸ πᾶν– καὶ ὃλον τὸ λοιπὸν φρούριον καὶ ὓστερα ἀπὸ λίγα χρόνια δὲν θὰ ἀπομείνη ἲσως τίποτα πλέον ἀπὸ τὸ ὡραῖον αὐτὸ ἀρχαϊκὸν κόσμημα, τό ὁποῖον περιέβαλλεν ὡς λεπτόν βαλασιανὸν τρίχαπτον τὸν τράχηλον τῆς παλαιᾶς ποιητικῆς ἀκροπόλεως τῆς ἀρχόντισας Καβάλλας. Αὐτὴ εἶναι ἡ μοῖρα ὃλων τῶν ὡραίων πραγμάτων τοῦ κόσμον. Ἐπί τόσα ἒτη κανεὶς δὲν ἐσκοτίσθη διά τὴν συντήρησιν τῆς ὡραίας αὐτῆς κληρονομίας.

Κατέρρεε τό φρούριον βραδέως, κατὰ δὲ τὰ τελευταῖα τρία ἒτη ὑπῆρξε τὸ πεδίον ζωηρᾶς καὶ ἀνενοχλήτου δράσεως ὃλων τῶν βουλιμιών των οἰκοπεδοφάγων, ἀδέσποτον καὶ ἀπροστάτευτον τὸ ἂμοιρον. Εἰς τὰ πλευρὰ του ἀνερριχῶντο καί ἐκολλοῦσαν εἰς πεῖσμα κάθε αἰσθητικῆς ἀντιλήψεως καλυβόσπιτα καὶ σπιταρῶνες διαφόρων θαρραλέων ἐπιχειρηματιῶν.

Καὶ αἱ δαντελλωταὶ ἐπάλξεις του κατερρίπτοντο ἡ μία μετὰ τὴν ἂλλην, οἰκοδομικὸν ὑλικόν διά τὰ μέγαρα διαπρεπῶν μεγαλομανάβηδων. Καὶ μόνον αἰσθητικοὶ ξένοι ἀντικρύζοντες ἀπό τὴν θάλασσαν κατά τὴν λυκείαν ὣραν τοῦ δειλινοῦ τὸ ὑπερούσιον ἀρχαϊκόν κομψοτέχνημα ποῦ στέφει τὴν ἀκρόπολιν ἒχασκαν σὰν χαζοὶ.

Χρυσάνθεμος

17/3/1896:Αναφέρεται στον Κώδικα Διαθηκών της Κοινότητος Καβάλας των ετών 1896-1913 (ΓΑΚ Αρχείο Καβάλας).

Ἀριθ. 3. Διαθήκη Ἐλισάβετ Ἀθανασίου…ἰδιόκτητον οἰκίαν πατρικήν ἐν τῇ ἂνω Χριστιανικῇ Συνοικίᾳ, συνορευομένη πρός ἀνατολάς μέ τάς οἰκίαςτῆς Ἀργυρῆς Μιχαήλου καί Π. Μοσχάπαρη, πρός δυσμάς τῆς Άφροδίτης καί Π. Χρυσοχόου, προς μεσημβρίαν την Τάπγιαν, καί ἒμπροσθεν μέ τόν δημόσιον δρόμον [Ζαλόγγου].

Παραδοσιακό σπίτι στην οδό Θ. Πουλίδου

Εκεί λέγεται ότι θα ανασυσταθεί ο Δυτικός Πύργος από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας.

Ο γυμνός βράχος σήμερα

Στην κάτω αεροφωτογραφία ξεχωρίζει το μέγαρο του Μεχμέτ Αλή Πασατζίκ, γαιοκτήμονα και εμπόρου καπνών, που θεμελιώθηκε το 1899 στη θέση του πατρικού του σπιτιού (Σήμερα 5ο Γυμνάσιο).

Το άλλο κτίριο που στεγάζει τα γραφεία του σχολείου ήταν το μέγαρο του Ζιουντή εφέντη. Το αναπαλαιωμένο δε κτίριο στο κέντρο πάνω από το σχολείο είναι ένα από τα παλαιότερα αρχοντικά της πόλης που διατηρούνται ως σήμερα.

Το «δόντι» στη δεξιά φωτογραφία ήταν η ένωση του κάθετου τοίχου της πύλης με το παράλιο τείχος. Εδώ ήταν κρεμασμένη η ξύλινη πόρτα με τις σιδεριές μέχρι το 1939 που την είδα τότε και εντυπωσιάστηκα.

Στα 1900 ένας Εγγλέζος περιηγητής παρατηρεί ότι οι βαριές σιδερένιες πόρτες τους κρέμονταν άχρηστες, σαν κουρασμένοι παλιοί πολεμιστές. [Ν. Καραγιαννακίδης – Κ. Λυκουρίνος, Νεάπολις-Χριστούπολις-Καβάλα. Οδοιπορικό στο χώρο και το χρόνο της Καβάλα 2010]

Τα ανοίγματα στο παράλιο τείχος, μέσα από την πύλη της Ζαλόγγου, αντιστοιχούν σε ένα παραπόρτι που έβγαζε στο λιμάνι και σε ένα παρατηρητήριο, τα οποία υπάρχουν ακόμα. [Φωτογραφίες Ζ.Α. Βαπορίδη, 2011]

Η Μεσαία Πύλη «ORTAKAPUSI»

Η Πύλη αυτή που βρισκόταν επί της τότε οδού Ζαλόγγου στο τέλος της ανηφοριάς (λίγα μέτρα μετά τη συμβολή της με την οδό Καψάλη) δεν ήταν η «Ισκελέ Καπουσού» (πύλη της Σκάλας) και κατεδαφίστηκε μαζί με ένα τμήμα του κάστρου που την στήριζε και την φρουρούσε,

Ήταν άλλη, επιβλητικότερη, πολύ ψηλότερη, χωρίς κτητορική επιγραφή και με δίφυλλη, ξύλινη καστρόπορτα ενισχυμένη με διακοσμητικά καρφιά.

Η πρώτη κατεδάφιση έγινε με τη διαπλάτυνση της στενής οδού Ζαλόγγου και η πόρτα μεταφέρθηκε και διασώθηκε κρεμασμένη στην εσωτερική πλευρά του παράλιου τείχους, δίπλα στο «παραπόρτι».

Μετά από δέκα χρόνια, κατά την Κατοχή, το 1942, για την απρόσκοπτη μετακίνηση των οχημάτων του γερμανικού στρατού συμπληρώθηκε η κατεδάφιση, και στο σημείο εκείνο τοποθετήθηκε μια «μπάρα» και φυλάκιο για τον έλεγχο των διερχομένων της γερμανοκρατούμενης περιοχής. Είναι άγνωστη η τύχη της καστρόπορτας.

Στο μεγεθυσμένο απόσπασμα πάνω από τις τέσσερις επάλξεις διακρίνεται η Μεσαία Πύλη και πίσω της, δεν υπήρχε πλάτωμα με κατοικίες, αλλά συνέχιζε ο στενός δρόμος της Ζαλόγγου.