Μια φωτογραφία-ντοκουμέντο του Κυριάκου Λυκουρίνου ως αφορμή και ένα λιτό, αλλά μεστό και περιγραφικό κείμενο του Δρ. Τάσου Σαββίδη το οποίο δημοσιεύτηκε στο protovouliafilippon.blogspot.gr είναι αρκετά για να δώσουν μια σαφή εικόνα για το πώς ήταν ο οικισμός πριν από περίπου 90 χρόνια.
Ο κ. Σαββίδης προσπαθεί να «αποκρυπτογραφήσει» τις ιστορικές πληροφορίες οι οποίες κρύβονται πίσω από την φωτογραφία, αποκαλύπτοντας άγνωστες, σε πολλούς, ιστορικές πληροφορίες για το χωριό και την περιοχή και ανοίγοντας, παράλληλα, έναν Ιστορικό «διάλογο» με τους λάτρεις της τοπικής Ιστορίας.
Αναδρομή στο «κτήμα με αμύγδαλα» μέχρι την «Ηράκλεια» και τον Αμυγδαλεώνα
Το Κινεζικό ρητό λέει πως «μια φωτογραφία είναι χίλιες λέξεις» και στη δική μας περίπτωση δεν πέφτει έξω. Μια φωτογραφία του οικισμού του Αμυγδαλεώνα κάπου στα 1930 έρχεται να μας ρίξει αρκετό φως σε μια περίοδο αρκετά «σκοτεινή», καθώς λίγα πράγματα γνωρίζουμε.
Ο Αμυγδαλεώνας δεν υπήρχε ως οικισμός, τουλάχιστον τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα. Τουλάχιστον για την περίοδο 1850-1912 που μπορούμε να γνωρίζουμε. Σίγουρα ήταν μέρος της πόλεως των Φιλίππων και μαζί με τον Σταυρό αποτελούσαν το ανατολικό όριο της πόλεως.
Γεωγραφικά άνηκε στο Δάτο (Μπερεκετλί) και όλη του η έκταση ήταν κτήμα (τσιφλίκι) κάποιου Τούρκου Μπέη. Η περιοχή ήταν γνωστή με το όνομα Μπαντέμ Τσιφλίκ που στα τουρκικά σημαίνει «κτήμα με αμύγδαλα», δηλαδή αμυγδαλεώνας. Στην ουσία επρόκειτο για έναν μικρό οικισμό, μερικών δεκάδων ανθρώπων, οι οποίοι ήταν εργάτες γης. Μερικά μικρά σπιτάκια αποτελούσαν τις κατοικίες των εργατών γης οι οποίοι ήταν οικογένειες.
Την περίοδο 1916-1918 κάποιες οικογένειες από την πόλη της Καβάλας βρήκαν καταφύγιο σε αυτές τις καλύβες όπου τους φιλοξένησαν οι κάτοικοί τους. Βέβαια, το παλαιότερο κτίσμα, που σώζεται στις μέρες μας, είναι η καπναποθήκη. Λέγεται πως παλαιότερα υπήρχε μια επιγραφή που ανέφερε ως χρονολογία κατασκευής της το 1896. Καθώς δεν έχω δει την εν λόγω πινακίδα, δεν μπορώ να έχω ιδίαν άποψη. Είναι όμως σίγουρο πως είναι παλαιότερη του 1916, καθώς αναφέρεται στη κατάθεση ενός βοσκού ο οποίος είδε του Βούλγαρους στρατιώτες να μεταφέρουν εκεί τον μητροπολίτη Ελευθερουπόλεως, Γερμανό, το 1916.
Οι πρώτοι πρόσφυγες από τον Πόντο άρχισαν να καταφθάνουν στην περιοχή του Αμυγδαλεώνα το 1912. Αυτό είναι κάτι για το οποίο είμαι βέβαιος, διότι πρόκειται για τους προγόνους μου, οι οποίοι έφυγαν από την Νικόπολη του Πόντου (Γαράσαρη) το 1912 και κατέληξαν στις Κρηνίδες, τον Αμυγδαλεώνα και την Καβάλα.
Πάντως ως οικισμός ο Αμυγδαλεώνας ιδρύθηκε λίγα χρόνια αργότερα όταν έφτασαν και οι υπόλοιποι πρόσφυγες. Το 1926 έγινε και η πρώτη κατανομή γης και έτσι ο οικισμός άρχισε να αποκτά μια σχετική κανονικότητα στη λειτουργία του ως τέτοιος.
Το όνομα που δόθηκε αρχικά στο οικισμό, από την αρμόδια επιτροπή ονοματοδοσίας, ήταν Ηράκλεια. Οι κάτοικοι όμως αντέδρασαν πολύ έντομα αρνούμενοι να εγκαταλείψουν την Τουρκική ονομασία. Τελικά βρέθηκε η «χρυσή τομή» και οι κάτοικοι συμβιβάστηκαν στη χρήση του τουρκικού ονόματος, αλλά μεταφρασμένου στα Ελληνικά. Έτσι προέκυψε ο Αμυγδαλεώνας.
Αρχικά, πριν από το 1924, υπήρχε η καπναποθήκη και γύρω από αυτήν κάποιες οικίες, προφανώς των εργατών γης. Σύμφωνα με μαρτυρίες των πρώτων Ποντίων που ήρθαν στην περιοχή, οι οικίες αυτές, μαζί με την αποθήκη, περιβάλλονταν από ένα χαμηλό τείχος, κάτι μεταξύ οχυρού τείχους και μάνδρας. Στην φωτογραφία που δημοσιεύουμε σήμερα φαίνονται κάποια τμήματα αυτού του τοίχου. Η φωτογραφία μάς δείχνει τη δυτική πλευρά του οικισμού από την οποία είναι τραβηγμένη, δηλαδή από τη μεριά των Κρηνίδων.
Το σημείο της λήψης είναι τέτοιο ώστε δε φαίνεται η καπναποθήκη. Είναι όμως προφανές πως ήδη έχουν αρχίσει να κατασκευάζονται κάποια σπίτια τα οποία έχουν όλα το ίδιο σχέδιο. Στη φωτογραφία διακρίνονται 11 σπίτια που έχουν ακριβώς το ίδιο σχέδιο, χαρακτηριστικό των προσφυγικών οικισμών, καθώς η χρήση ενός μόνο σχεδίου μείωνε το κόστος. Στο ανατολικό άκρο της φωτογραφίας, αν καταλαβαίνω καλά, υπάρχει μια εκκλησία. Είναι εμφανές πως στην κάτω από τον δρόμο πλευρά, δεν υπάρχουν οικίες.
Όλα τα παραπάνω μάς δίνουν αρκετά στοιχεία, ώστε να μπορέσουμε να χρονολογήσουμε την φωτογραφία. Είναι σίγουρα μετά το 1924, καθώς υπάρχουν προσφυγικές οικίες και μάλιστα μετά το 1927, που άρχισαν να δίνονται κάποια δάνεια από την αρμόδια επιτροπή. Ο δρόμος που διασχίζει τον οικισμό είναι αυτός που υπάρχει και σήμερα και ενώνει τον Νομό Καβάλας με τον Νομό Δράμας.
Αυτός ο δρόμος χαράκτηκε το 1911 και τελείωσε το 1936. Από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται μπορούμε να συμπεράνουμε πως πρόκειται πριν από το 1936. Το τμήμα του δρόμου που ολοκληρώθηκε τελευταίο ήταν αυτό από τη Λυδία έως το Κεφαλάρι, άρα η φωτογραφία είναι αρκετά πριν από το 1936. Άλλωστε από το 1932-1933 άρχισαν να κατασκευάζονται κτήρια και κάτω από τον δρόμο, τα οποία δεν βλέπουμε στην φωτογραφία.
Άρα, αν τα παραπάνω είναι σωστά, τότε το χρονικό πλαίσιο της φωτογραφίας είναι μεταξύ 1927 και 1932.