Παλιό Δικαστικό Μέγαρο: Ένα κτίριο το οποίο «στεγάζει» την Ιστορία της Καβάλας [αφιέρωμα]

Ο Κώστας Παπακοσμάς ξεδιπλώνει την ιστορία του εμβληματικού κτιρίου, τον αγώνα για την αξιοποίησή του από τον δήμο Καβάλας, την εγκατάλειψή του από την κεντρική διοίκηση, μέχρι την ένταξή του στο Υπερταμείο

Αφορμή ενός ακόμα κειμένου ιστορίας από τον πρώην Θεματικό Αντιπεριφερειάρχη ΑΜ-Θ και ιστορικού ερευνητή, Κώστα Παπακοσμά έχει σταθεί η επικαιρότητα και η επικείμενη τύχη του κτιρίου που για δεκαετίες στέγασε το Δικαστικό Μέγαρο Καβάλας, το οποίο φαίνεται να παίρνει τον δρόμο του Υπερταμείου (διαβάστε εδώ το ρεπορτάζ).

Αναλυτικά το αφιέρωμα του Κώστα Παπακοσμά

Ένα κτίριο-σύμβολο για την Καβάλα

Το κτίριο του πρώην Δικαστικού Μεγάρου Καβάλας είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας της πόλης. Έχει συνδεθεί με την απελευθέρωση της το 1913 αλλά και στον αιώνα που ακολούθησε ήταν το σύμβολο της απονομής δικαιοσύνης. Στο χώρο αυτό υψώθηκε την 26 Ιουνίου 1913 για πρώτη φορά , μετά από αιώνες σκλαβιάς, η Ελληνική σημαία. Από το κτίριο αυτό αναγγέλθηκε η ενσωμάτωση της Καβάλας στο Εθνικό κορμό. Ο πλωτάρχης Αντώνης Κριεζής του πλοίου «Δόξα» γίνεται πρόσωπο λατρείας, στα χέρια τον σηκώνουν οι Καβαλιώτες και τον οδηγούν στο Διοικητήριο (το πρώην δικαστικό μέγαρο) εκεί υψώνει την Ελληνική σημαία στο μπαλκόνι του κτιρίου, εκεί τον συναντούν οι εναπομείναντες αρχές της πόλης, τον ανακοινώνουν και το κακό μαντάτο της ομηρίας των επιφανών πολιτών αλλά και του Επισκόπου Μυρέων Αθανασίου.

Η ιστορία του κτιρίου

Ήταν το Οθωμανικό Διοικητήριο της Καβάλας, κατασκευάστηκε στα 1896 από τον Χιώτη Καϊμακάμη Α’ τάξεως της Καβάλας Εμίν Πασά, με «εθελοντικές προσφορές» πλουσίων Καβαλιωτών της εποχής. Παρόλα αυτά, ο Καϊμακάμης υπήρξε φίλος των απεργών καπνεργατών στα 1896 και η παρουσία του στην Καβάλα βοήθησε την Ελληνορθόδοξη Κοινότητα να αποφύγει την οργή των φανατικών Τούρκων Μπέηδων και του Μουτεσαρίφη Δράμας κατά τον πόλεμο του 1897. Ας σημειωθεί ότι αυτή η απεργία των Καβαλιωτών καπνεργατών ήταν η πρώτη στο βαλκανικό χώρο και έληξε με τη δικαίωση των απεργών. Αυτό έμοιαζε με θαύμα και πραγματοποιήθηκε χάρις στις ενέργειες του Μητροπολίτη Ιωακείμ Σγουρού, ο οποίος έχοντας κοινή καταγωγή (από τη Χίο) με τον Καϊμακάμη Εμίν Πασά, επηρέασε ευνοϊκά τις αποφάσεις του υπέρ των καπνεργατών, των οποίων αναδείχθηκε αποφασιστικός προστάτης. Στο αριστερό μέρος του κτιρίου υπήρχε  επιβλητική είσοδο στο προαύλιο του Διοικητηρίου, καθώς και το κτίριο του παλιού Ειρηνοδικείου. Και τα δύο κατεδαφίστηκαν στη δεκαετία του 1960, κατά τη «ριζική ανακαίνιση» και «διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου» του κτιρίου του κυρίως Διοικητηρίου (πρώην Δικαστηρίου).

Στο κτίριο αυτό στεγάσθηκε η πρώτη Δημαρχεία της Καβάλας το 1913, με την Απελευθέρωση και πρώτο Δήμαρχο τον Γεώργιο Πρωτόπαπα.

Από το κτίριο αυτό, του Δικαστικού Μεγάρου, ξεκινά και η ιστορία του Μουσείου Καβάλας μαζί με αυτήν της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, το 1934, στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Με την τοποθέτηση στην Καβάλα του πρώτου επιμελητή αρχαιοτήτων και μετέπειτα καθηγητή στο Α.Π.Θ. Γεωργίου Μπακαλάκη, σχηματίστηκε η πρώτη αρχαιολογική συλλογή της Καβάλας, από ευρήματα που συνέλεξε ο Μπακαλάκης από την πόλη. Τα ευρήματα αυτά τοποθετήθηκαν στο υπόγειο του Δικαστικού Μεγάρου ήταν εκεί μέχρι το 1935, τότε ο Δήμος Καβάλας παρεχώρησε το νεοκλασικό κτίριο «Φάληρο» στην ομώνυμη παραθαλάσσια περιοχή της πόλης για να δημιουργηθεί το πρώτο Μουσείο. Στην διάρκεια της γερμανοβουλγαρικής κατοχής το Μουσείο λεηλατήθηκε και πολλές αρχαιότητες εκλάπησαν ή κατεστράφησαν. Την ανασυγκρότηση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του Μουσείου ανέλαβε αμέσως μετά την απελευθέρωση ο αείμνηστος καθηγητής Δ. Λαζαρίδης και επέτυχε μετά από πολλούς αγώνες να κατασκευασθεί το σημερινό Μουσείο Καβάλας στην παραλία, που άνοιξε τις πύλες του στο κοινό τον Δεκέμβριο του 1964.

Η αξιοποίηση του κτιρίου

Ο Δήμος Καβάλας διαχρονικά ζητά την αξιοποίηση του ιστορικού αυτού κτιρίου. Το 2009, χρονιά που λειτούργησε το νέο σύγχρονο Δικαστικό Μέγαρο Καβάλας, τέθηκε το σχετικό αίτημα στον τότε Υπουργό Δικαιοσύνης, Νίκο Δένδια, στα εγκαίνια του νέου Δικαστικού Μεγάρου Καβάλας στις 28 Αυγούστου 2009. Ήταν η ίδρυση του Εφετείου Ανατολικής Μακεδονίας με έδρα την πόλη της Καβάλας. Ο τότε δήμαρχος Καβάλας, Κωστής Σιμιτσής, κατέθεσε την πρόταση της διοίκησης του Δήμου για τη στέγαση του Εφετείου. «Η ίδρυση Εφετείου καθυστερεί αδικαιολόγητα, παρά την αρχική αισιοδοξία πριν από δύο έτη», είπε και πρόσθεσε: «Η αξιοποίηση του παλιού Δικαστικού Μεγάρου παραμένει ζητούμενο, παρά τις εκφρασθείσες προτάσεις και επιθυμίες του Δήμου μας. Πρόκειται για ένα εμβληματικό κτίριο, άμεσα συνδεδεμένο με τη νεότερη ιστορία της Καβάλας, που θα πρέπει να συντηρηθεί και να χρησιμοποιηθεί με ένα τρόπο άμεσα και ευθέως συμβατό, με τη μέχρι τώρα χρήση του. Δηλαδή, ως έδρα του Εφετείου Ανατολικής Μακεδονίας, αλλά και ως Μουσείο Νομικής Ιστορίας του τόπου μας, σε συνεργασία με Γενικά Αρχεία του Κράτους, με τα Δημοτικά Μουσεία Καβάλας, αλλά και με κάθε άλλο σχετικό φορέα». Ο υπουργός Δικαιοσύνης, ωστόσο, απέφυγε να δεσμευτεί για την ικανοποίηση του αιτήματος, δηλώνοντας ότι θα το εξετάσει και θα τοποθετηθεί με σοβαρότητα. Να σημειώσουμε, επίσης, ότι ο Δήμος Καβάλας διατύπωσε κι άλλες σκέψεις του, σχετικά με τον τρόπο αξιοποίησης του παλιού Πρωτοδικείου της πόλης. Μία από αυτές, ήταν να μεταφερθεί εκεί το Δημοτικό Συμβούλιο Καβάλας.

Το Δημοτικό Συμβούλιο

Τον Μάρτιο του 2012 μετά από απόφαση του, το Δημοτικό Συμβούλιο Καβάλας, κατέθεσε αίτηση προς το Υπουργείο Οικονομικών για την παραχώρηση του παλαιού Δικαστικού Μεγάρου Καβάλας.

Η τότε πρόεδρος του σώματος Άννα Σπανδώνη εισηγούμενη το θέμα αυτό μετά από εισήγηση του τότε Δημάρχου Κωστή Σιμιτσή, στην οποία ανέφερε τα βασικά σημεία της πρότασης:

«Σχεδόν τρία χρόνια μετά τη μετακόμιση όλων των υπηρεσιών στο νέο Δικαστικό Μέγαρο, το παλαιό Δικαστικό Μέγαρο Καβάλας παραμένει άδειο και έχει περιπέσει σε πλήρη αχρησία, παρότι είχαμε έγκαιρα παρέμβει και προειδοποιήσει την τότε πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, αλλά και τις επόμενες, επισημαίνοντας το κίνδυνο και παρουσιάζοντας τεκμηριωμένες προτάσεις για την αξιοποίηση του.

»Σε αυτό το διάστημα, το κτήριο του Παλιού Δικαστικού Μεγάρου έχει μετατραπεί σε μία ακόμη απειλή στο κέντρο της πόλης μας, δίπλα στο εμβληματικό μνημείο της, τις Καμάρες, και την παραδοσιακή αγορά, αυτήν του Αγίου Νικολάου. Παράλληλα, κινδυνεύει να απαξιωθεί το ιστορικό κτήριο και να λεηλατηθεί ο οικοδομικός και ηλεκτρολογικός εξοπλισμός του.

»Το Παλιό Δικαστικό Μέγαρο κτίστηκε επί Τουρκοκρατίας και συνδέθηκε άρρηκτα με την νεότερη ιστορία της πόλης μας. Έκτοτε είχε διάφορες χρήσεις. Για 50 και πλέον έτη στις αίθουσές του πραγματοποιήθηκαν δίκες και ελήφθησαν αποφάσεις λιγότερο ή περισσότερο σημαντικές, που σημάδεψαν την καθημερινότητα όλων μας.

»Πιο πολύ από ένα περιουσιακό στοιχείο, το παλιό Δικαστικό Μέγαρο αποτελεί για τους Καβαλιώτες μια κληρονομιά, για την τύχη της οποίας είναι αδύνατον να εξακολουθούμε να αναβάλλουμε αποφάσεις ικανές να εξυπηρετήσουν το δημόσιο συμφέρον.

»Ο Δικηγορικός Σύλλογος Καβάλας έχει ήδη προτείνει να στεγαστεί στο κτήριο το νέο Εφετείο της Ανατολικής Μακεδονίας, αίτημα που μαζί με όλους τους Φορείς της περιοχής στηρίζουμε ολόψυχα και ανεπιφύλακτα. Ήδη το νέο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο χαρακτηρίζει το κτήριο χώρο δικαστικών και διοικητικών υπηρεσιών. Είναι όμως πιθανό η ίδρυση του Εφετείου να καθυστερήσει.

»Ως εκ τούτου και εν όψει του εορτασμού των 100 χρόνων από την Απελευθέρωση της πόλης, ο Δήμος Καβάλας ζητά την άμεση παραχώρηση κατά κυριότητα ή κατά χρήση για τουλάχιστον 100 έτη του παλιού Δικαστικού Μεγάρου, με την αίρεση ότι εφόσον ιδρυθεί Εφετείο Ανατολικής Μακεδονίας θα αποδεσμεύσουμε τον χώρο και θα αποχωρήσουμε.

»Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένας χώρος ανοιχτός στον πολίτη, ένα χώρος που θα τιμά την ιστορία του τόπου και θα προβάλλει τις ευκαιρίες που πηγάζουν από τις προκλήσεις της εποχής μας.

Ο σκοπός της παραχώρησης είναι:

  • να διαμορφωθεί το ακροατήριο του Δικαστηρίου σε αίθουσα Δημοτικού Συμβουλίου με σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και χρήση ψηφιακής τεχνολογίας,
  • να δημιουργηθούν Γραφεία Δημοτικού Συμβουλίου και Παρατάξεων, ώστε η συμμετοχική διαδικασία και η εγγύτητα στον πολίτη που χαρακτηρίζει την τοπική αυτοδιοίκηση να αποκτήσει μία στοιχειωδώς αξιοπρεπή και προσβάσιμη σε όλους τους δημότες στέγη,
  • να μεταφερθούν οι διάσπαρτες κοινωνικές υπηρεσίες του Δήμου ώστε ο δημότης να έχει ταχεία και ολοκληρωμένη εξυπηρέτηση σε ένα ενιαίο, φιλικό και εύκολα προσβάσιμο χώρο,
  • να δημιουργηθεί ένα Αρχείο και Εκθετήριο νομικών εγγράφων, κειμένων, βιβλίων και εν γένει υλικού σχετικών με την πόλη και την περιοχή. Σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, το Ιστορικό και Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας και τα Δημοτικά Μουσεία Καπνού και Λαογραφίας, αλλά και με άλλους ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς όπως η Εκκλησία και οι Σύλλογοι, και έχοντας ήδη εξασφαλίσει προθήκες με δωρεά του Ελληνικού Κοινοβουλίου, θα αποκτηθεί ένας χώρος που θα αποτυπώνει την ιστορία του κτηρίου και της περιοχής μας. Επιπλέον, στο ισόγειο του κτηρίου θα λειτουργεί η βιβλιοθήκη του Δικηγορικού Συλλόγου με εντευκτήριο ανοιχτό σε όλους.

»Οι εργασίες ανακαίνισης-συντήρησης θα καλυφθούν από ιδίους πόρους του Δήμου όπως και η λειτουργία του. Αξίζει να σημειωθεί ότι το κόστος λειτουργίας για τον Δήμο θα είναι εξαιρετικά χαμηλό, δεδομένου ότι θα μεταφερθούν υφιστάμενες υπηρεσίες, ενώ η παραχώρηση κατά κυριότητα ή πολυετή χρήση θα επιτρέψει την ένταξή του σε συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα με σκοπό τη βελτίωση της ενεργειακής συμπεριφοράς του, καθιστώντας το παράλληλα ένα πρότυπο κτήριο για την εξοικονόμηση ενέργειας.

»Για τους παραπάνω λόγους και στο πλαίσιο των πρωτοβουλιών της διοίκησης για την αναπτυξιακή πορεία του τόπου μας, σας παρακαλώ να εγκρίνετε την αίτησή μας προς το Υπουργείο Οικονομικών για την παραχώρηση του παλαιού Δικαστικού Μεγάρου στο Δήμο κατά χρήση ή κατά κυριότητα».

Το Δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε τότε, ομόφωνα να εγκρίνει την κατάθεση αίτησης προς το Υπουργείο Οικονομικών για την παραχώρηση του παλαιού Δικαστικού Μεγάρου στο Δήμο Καβάλας κατά πλήρη κυριότητα ή κατά χρήση για εκατό (100) έτη, για τις ανάγκες του Δήμου.

Αν ιδρυθεί Εφετείο στην Καβάλα, δεσμεύεται να ξαναδοθεί ο χώρος ολοκληρωτικά ή εν μέρει, εφόσον ζητηθεί, στο Υπουργείο Δικαιοσύνης.

Έξι χρόνια μετά, το κτίριο του Δικαστικού Μεγάρου, έχει αφεθεί στη φθορά του χρόνου, παρά τις συνεχείς οχλήσεις του Δήμου η πολιτεία κωφεύει. Ένα ακόμα πρόβλημα για τον τόπο μας.

*Κείμενο-φωτογραφίες: Κώστας Παπακοσμάς