Του Άγγελου Τάταρη
Το πρωί της Δευτέρας 12 Ιουνίου 2017, οι μαθητές της Γ’ Λυκείου εξετάστηκαν στο μάθημα της Ιστορίας (Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών), τα θέματα να χαρακτηρίζονται γενικά ως σαφή και κατανοητά, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι δεν επιλέχτηκε ερώτημα τύπου Σωστό-Λάθος αλλά αντιστοίχιση.
Εν τάχει:
- Το θέμα Α1 δεν παρουσίαζε ιδιαίτερες δυσκολίες. Ο ορισμός β ήταν λίγο περισσότερο εκτεταμένος.
- Στο θέμα Α2 επιλέχτηκε αντιστοίχιση αντί του ερωτήματος τύπου Σωστό – Λάθος. Δεν παρουσίαζε δυσκολίες.
- Το θέμα Β1, αν και αρκετά εκτεταμένο ήταν αρκετά σαφές.
- Το θέμα Β2 ήταν ξεκάθαρο και εύκολο.
- Το θέμα Γ1 ήταν απαιτητικό καθώς τα παραθέματα που δόθηκαν ήταν σε καθαρεύουσα και χρειαζόταν αρκετά μεγάλη ανάλυση σε συνδυασμό με τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου.
- Το θέμα Δ1 ήταν σχετικά απαιτητικό και αυτό, συμπεριλάμβανε και έναν πίνακα, ενώ χρειαζόταν αρκετά μεγάλη ανάλυση σε συνδυασμό με τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου.
Διαβάστε τις εκφωνήσεις των θεμάτων εδώ
Οι απαντήσεις
Θέμα. Α.1. α. σελ. 77 σχ. βιβλίου. Οι Εκλεκτικοί ήταν μια ετερόκλητη παράταξη εξεχόντων πολιτικών, λογίων και αξιωματικών, με μετριοπαθείς θέσεις, η οποία προσπαθούσε να μεσολαβεί μεταξύ των άλλων παρατάξεων και να υποστηρίζει σταθερές κυβερνήσεις.
β. σελ. 86-88 σχ. βιβλίου. Το 1909 συντελείται μια τομή στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας γενικότερα, και των πολιτικών κομμάτων ειδικότερα. Στις 15 Αυγούστου 1909 εκδηλώθηκε κίνημα στο Γουδί, το οποίο έγινε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, μια μυστική ένωση στρατιωτικών, με αιτήματα που αφορούσαν μεταρρυθμίσεις20 στο στρατό, τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση και τη δημοσιονομική πολιτική. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, αλλά προώθησε τα αιτήματά του μέσω της Βουλής. Με αφορμή το κίνημα, έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου μεγάλη διαδήλωση των επαγγελματικών σωματείων της πρωτεύουσας. Οι διαδηλωτές υποστήριξαν το διάβημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου και υπέβαλαν ψήφισμα στο παλάτι με το οποίο ζητούσαν την επίλυση σειράς οικονομικών αιτημάτων21. Υπό την πίεση του Συνδέσμου η Βουλή ψήφισε, χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία και συζήτηση, μεγάλο αριθμό νόμων, που επέφεραν ριζικές αλλαγές. Το Φεβρουάριο του 1910 η Βουλή αποφάσισε την αναθεώρηση ορισμένων άρθρων του συντάγματος. Έτσι προκηρύχθηκαν εκλογές, από τις οποίες προήλθε αναθεωρητική βουλή. Στις 15 Μαρτίου 1910 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε έχοντας επιτύχει τις επιδιώξεις του.
γ. σελ. 152 σχ. βιβλίου. Με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης της Λοζάνης ιδρύθηκε η ΜικτήΕπιτροπή Ανταλλαγής με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Την αποτελούσαν έντεκα μέλη (τέσσερις Έλληνες, τέσσερις Τούρκοι και τρία μέλη-πολίτες ουδέτερων κατά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο κρατών) με αρμοδιότητα τον καθορισμό του τρόπου μετανάστευσης των πληθυσμών και της εκτίμησης της ακίνητης περιουσίας των ανταλλαξίμων.
Θέμα Α2
- α 2
- β 6
- γ 1
- δ 5
- ε 4
Θέμα Β1α. σελ. 82 σχ. βιβλίου. Στη δεκαετία του 1880 τα κόμματα ήταν αρκετά πιο συγκροτημένα απ’ ό,τι στο παρελθόν. Δεν είναι βέβαιο ότι μετά το θάνατο του ηγέτη τους τα κόμματα αναγκαστικά διαλύονταν. Στοιχεία που επέτρεπαν σ’ ένα κόμμα να επιβιώσει, ακόμα και μετά το θάνατο του ηγέτη του, ήταν η θέση που είχε στην πολιτική ζωή της χώρας και η τακτική που ακολουθούσε.
Η βάση των κομμάτων εξακολουθούσε να μην έχει τυπική οργάνωση. Σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση των οπαδών των κομμάτων έπαιζαν η οικογενειοκρατία, οι πελατειακές σχέσεις και η εξαγορά ψήφων. Παρ’ όλα αυτά, όσον αφορά τουλάχιστον τα δύο μεγάλα κόμματα, η επιλογή των εκλογέων βασιζόταν κατά κύριο λόγο στην κρίση τους για την πολιτική των κομμάτων, στις επιδράσεις που αυτά ασκούσαν κατά περιοχές και στα συμφέροντα κάθε κοινωνικής ομάδας.
Β1β. σελ. σχ. βιβλίου 82. Για την επιλογή των υποψηφίων βουλευτών, δηλαδή για την τοποθέτηση συγκεκριμένων υποψηφίων στο «ψηφοδέλτιο», έπαιζε ρόλο το αν είχαν ένα δικό τους τοπικό κύκλο οπαδών, ο οποίος επηρεαζόταν βεβαίως από πελατειακές σχέσεις και εξυπηρετήσεις.
σελ. σχ. βιβλίου 84. Οι υποψήφιοι βουλευτές προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από τα μεσαία και τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, όπως και κατά την προηγούμενη περίοδο. Πολλοί ήταν δικηγόροι και δημόσιοι υπάλληλοι. Σε αντίθεση με τους υποψηφίους, τα κομματικά μέλη προέρχονταν και από τα κατώτερα στρώματα.
Β2. α. σελ. σχ. βιβλίου 154. Για την αποκατάσταση των προσφύγων η ΕΑΠ έλαβε υπόψη τις αντικειμενικές συνθήκες. Η ΕΑΠ διέκρινε την αποκατάσταση των προσφύγων σε αγροτική (παροχή στέγης και κλήρου στην ύπαιθρο) και αστική (παροχή στέγης στις πόλεις). Μολονότι οι περισσότεροι πρόσφυγες ασκούσαν στην πατρίδα τους «αστικά» επαγγέλματα (σχετικά με το εμπόριο, τη βιοτεχνία-βιομηχανία κ.τ.λ.), δόθηκε το βάρος στη γεωργία, γιατί:
- υπήρχαν τα μουσουλμανικά κτήματα (κυρίως στη Μακεδονία, αλλά και στην Κρήτη, τη Λέσβο, τη Λήμνο και αλλού),
- αγροτική αποκατάσταση ήταν ταχύτερη και απαιτούσε μικρότερες δαπάνες,
- η ελληνική οικονομία βασιζόταν ανέκαθεν στη γεωργική παραγωγή,
- υπήρχε η πολιτική σκοπιμότητα της αποφυγής κοινωνικών αναταραχών με τη δημιουργία γεωργών μικροϊδιοκτητών αντί εργατικού προλεταριάτου.
Β2. β. σελ. σχ. βιβλίου 154. Εξάλλου, δόθηκε προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη καθώς:
- ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν τα μουσουλμανικά κτήματα και τα κτήματα των Βουλγάρων μεταναστών (σύμφωνα με τη συνθήκη του Νεϊγύ). Αυτό θα καθιστούσε τους πρόσφυγες αυτάρκεις σε σύντομο χρονικό διάστημα και θα συντελούσε στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής,
- θα καλυπτόταν το δημογραφικό κενό που είχε δημιουργηθεί με την αναχώρηση των Μουσουλμάνων και των Βουλγάρων και τις απώλειες που προκάλεσαν οι συνεχείς πόλεμοι (1912-1922). Επιπλέον, έτσι εποικίζονταν παραμεθόριες περιοχές.
Γ1. α. σελ. σχ. βιβλίου 216-217. Δύο μεγάλα εξωτερικά γεγονότα ήρθαν να ταράξουν πάλι την πορεία των κρητικών πραγμάτων: η προσάρτηση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης από την Αυστρία και η ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε βασίλειο, με ταυτόχρονη προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας. Η ελληνική κυβέρνηση του Γ. Θεοτόκη υπέδειξε στους Κρήτες την ανάγκη λαϊκών κινητοποιήσεων, για την κήρυξη της ένωσης με την Ελλάδα. Σε λαϊκή συγκέντρωση στα Χανιά εγκρίθηκε ομόφωνα το πρώτο ψήφισμα της ένωσης και η Κρητική Κυβέρνηση εξέδωσε με τη σειρά της επίσημο Ψήφισμα (24 Σεπτεμβρίου 1908).
Παράλληλα με τις παραπάνω πληροφορίες του σχολικού βιβλίου, οι μαθητές θα πρέπει να αξιοποιήσουν με τη μέθοδο της σύνθεσης πληροφορίες των 3 πρώτων από τα 4 παραθέματα που προσφέρονται για αητό το ερώτημα. Συγκεκριμένα:
Από το πρώτο παράθεμα: Αναφορά στην προκήρυξη του Ελ. Βενιζέλου που με αφορμή την ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε βασίλειο, καλεί τους συμπατριώτες του να μεταβούν στα Χανιά ειρηνικά να κηρύξουν την ένωση του νησιού με την Ελλάδα.
Από το δεύτερο παράθεμα: Αναφορά στο διάγγελμα της κρητικής κυβέρνησης με το οποίο καλούνται οι Κρητικοί, με αφορμή την ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε βασίλειο αλλά και την προσάρτηση της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης στην Αυστροουγγαρία να ξεπεράσουν τα όποια εμπόδια και να κηρύξουν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, προστατεύοντας και τα συμφέροντα των μουσουλμάνων συμπατριωτών τους.
Από το τρίτο παράθεμα: Αναφορά στο ενωτικό ψήφισμα των Χανίων στις 24 Σεπτεμβρίου 1908 και στην παρότρυνση στις αρχές του νησιού να συνεχίσουν να ασκούν τα καθήκοντά τους.
β. σελ. σχ. βιβλίου 218. Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες της Τουρκίας, οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν αντέδρασαν δυναμικά και φάνηκαν να αποδέχονται σιωπηρά τις νέες εξελίξεις. Δεν προχώρησαν όμως σε καμιά επίσημη αναίρεση του πολιτικού καθεστώτος, όπως το είχαν υπογράψει το 1898. Όταν όμως υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά η ελληνική σημαία, οι Μ. Δυνάμεις απαίτησαν αμέσως την υποστολή της. Η Κυβέρνηση της Κρήτης δεν υπάκουσε και παραιτήθηκε. Και καθώς δεν βρέθηκε Κρητικός να υποστείλει την ελληνική σημαία, οι Μ. Δυνάμεις αποβίβασαν στρατιωτικό άγημα, το οποίο απέκοψε τον ιστό της.
Παράλληλα με τις παραπάνω πληροφορίες του σχολικού βιβλίου, οι μαθητές θα πρέπει να αξιοποιήσουν με τη μέθοδο της σύνθεσης πληροφορίες του τέταρτου παραθέματος. Συγκεκριμένα:
- Να αναφερθούν στην ήρεμη αρχική αντίδραση των προστάτιδων Δυνάμεων στο ενωτικό ψήφισμα.
- Να τονίσουν τη διάθεση που είχαν για συζήτηση με την Τουρκία εφόσον στο νησί επικρατήσει η τάξη
- Να υπογραμμίσουν το στόχο των Νεότουρκων εθνικιστών να αποτρέψουν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα αναζητώντας μια διπλωματική επιτυχία
- Να τονίσουν τη διάθεση των Μ. Δυνάμεων να αποσύρουν όσα στρατεύματά τους υπήρχαν ακόμα στο νησί στις 24 Ιουλίου 1909 με ταυτόχρονη μέριμνά τους για την προστασία της μουσουλμανικής μειονότητας.
Δ1. α. σελ. σχ. βιβλίου 20, 21. Ακολούθησαν δύσκολα χρόνια, με αποκορύφωμα τη δεκαετία της Ελληνικής Επανάστασης (1821-1830). Στη διάρκεια των συγκρούσεων, ο ελληνικός εμπορικός στόλος μετατράπηκε σε πολεμικό, οι δρόμοι του εμπορίου έκλεισαν και τα παραδοσιακά ναυτικά κέντρα γνώρισαν την καταστροφή (Ψαρά, Γαλαξίδι) ή την παρακμή. Από την ακμάζουσα προεπαναστατική ναυτιλία απέμειναν λίγα πράγματα. Το κυριότερο από αυτά ήταν η προδιάθεση για τη θάλασσα και η γνώση των ναυτικών υποθέσεων.
Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, η ελληνική ναυτιλία, παρά τις περιόδους κρίσης που πέρασε και παρά τον ανταγωνισμό των υψηλού κόστους και τεχνικών απαιτήσεων ατμοπλοίων, ακολούθησε ανοδική πορεία. Ο αριθμός και η χωρητικότητα των πλοίων της δεν έπαυαν να αυξάνουν. Το 1840 τα ελληνικά πλοία είχαν συνολική χωρητικότητα 100.000 τόνους, ενώ το 1866 ξεπερνούσαν τους 300.000 τόνους. Η ανάπτυξη αυτή δεν ήταν αυτονόητη. Υπήρξαν έντονες αυξομειώσεις στην περίοδο κατά την οποία τα ελληνικά ιστιοφόρα αντικαταστάθηκαν από ατμόπλοια. Το ίδιο χρονικό διάστημα πολλά από τα εθνικά δημόσια έργα έγιναν για την εξυπηρέτηση της ναυτιλιακής δραστηριότητας. Κατασκευάστηκαν λιμάνια και δημιουργήθηκε ένα σύστημα φάρων, που έκανε πολύ ασφαλέστερη τη ναυσιπλοΐα στις ελληνικές θάλασσες.
Παράλληλα με τις παραπάνω πληροφορίες του σχολικού βιβλίου, οι μαθητές θα πρέπει να αξιοποιήσουν με τη μέθοδο της σύνθεσης πληροφορίες του 1ου και του 2ου παραθέματος. Συγκεκριμένα:
Από το πρώτο παράθεμα: Nα αναδείξουν τη καταστροφή των ελληνικών πλοίων κατά τη διάρκεια της επανάστασης αλλά και τον πυρήνα αυτών που περισώθηκε. Ειδική αναφορά στις Σπέτσες και την Ύδρα αλλά και στα νέα κέντρα που ξεκινούν να αναπτύσσονται όπως η Σύρος και ο Πειραιάς.
Από το δεύτερο παράθεμα: Να αναφερθούν λεπτομερώς στο Γαλαξίδι και την ναυτιλιακή ανάπτυξή του σε σημείο που να ανταγωνίζεται τη Σύρο αλλά και να εκμεταλλευτούν τις πληροφορίες του πίνακα που απεικονίζει την αύξηση των πλοίων στο Γαλαξίδι και άλλες περιοχές
Δ1. β. σελ. σχ. βιβλίου 20-21. Στο ελληνικό κράτος, στη θέση των παλιών κέντρων που παρήκμασαν, αναδείχθηκαν νέα. Το πιο σημαντικό απ’ αυτά ήταν η Σύρος, η οποία στη διάρκεια της Επανάστασης δέχθηκε κύματα προσφύγων, κυρίως από τη Χίο. Η στρατηγική θέση του νησιού, στο κέντρο του Αιγαίου και πάνω ακριβώς στις διαδρομές που συνέδεαν τα Στενά και τη Μαύρη Θάλασσα με τους μεσογειακούς δρόμους του εμπορίου, συνέβαλε στη δημιουργία ισχυρότατου -όχι μόνο για τα ελληνικά μέτρα- ναυτιλιακού κέντρου. Στην ανάπτυξη αυτή σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η δυναμική παρουσία και δραστηριότητα των ελληνικών παροικιών στα κυριότερα εμπορικά κέντρα της περιοχής: στα λιμάνια της Νότιας Ρωσίας, στις εκβολές του Δούναβη, στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη και αργότερα στην Αίγυπτο.
Παράλληλα με τις παραπάνω πληροφορίες του σχολικού βιβλίου, οι μαθητές θα πρέπει να αξιοποιήσουν με τη μέθοδο της σύνθεσης πληροφορίες κυρίως του 3ου παραθέματος. Συγκεκριμένα:
- Να αναφερθούν στη σημασία του διαμετακομιστικού εμπορίου για τη Σύρο
- Στην υπεροχή των εισαγωγών έναντι των εξαγωγών στο νησί
- Στη σημαντικότητα του νησιού όσον αφορά την ανταλλαγή προϊόντων μεταξύ Ανατολής και Δύσης
- Στην παρουσία ψαριανών και χίων ναυπηγών που ενίσχυσαν τη δραστηριότητα του ναυπηγείου του νησιού
- Στο μεγάλο αριθμό εργαζομένων στο ναυπηγείο που ξεπερνούσε τα 1000 άτομα.
Ο Άγγελος Τάταρης είναι φιλόλογος
Οι λύσεις που παραθέτουμε είναι ενδεικτικές και αντανακλούν την φιλοσοφία μας και τη μεθοδολογία με την οποία διδάσκουμε το μάθημα.
