Του Διαμαντή Αξιώτη
Σαπφώ Αγγελούδη, Καβάλα 1912-2015
Τόμος 1: Οι βιογραφίες των δημάρχων
Τόμος 2: Η ιστορία, η εξέλιξη και ο εκσυγχρονισμός της πόλης
Έκδοση: Δήμος Καβάλας
«Φως, περισσότερο φως», αυτές ήταν οι τελευταίες λέξεις του δημιουργού τού “Βέρθερου” και του “Φάουστ”, Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, λίγο πριν πεθάνει, το 1832, στη Βαϊμάρη της Γερμανίας. Αυτή η επιθυμία–προτροπή προς τους επίγονους θα είχε ως “πιστεύω” η Αρχιτέκτων-Μηχανικός του Α.Π.Θ. Σαπφώ Αγγελούδη όταν αποφάσισε να ρίξει φως, άπλετο φως, αναζητώντας τις ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΩΝ ΔΗΜΑΡΧΩΝ και στη συνέχεια την ΙΣΤΟΡΙΑ, ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ 1912-2015. Με στόχο να ανασύρει από τη λήθη την Ιστορία της πόλης –και όχι μόνο– μιας πολυτάραχης, όσο και ανατρεπτικής περιόδου103 χρόνων.
Εργασία που απαίτησε καταβύθιση σε δημόσια και δημοτικά Αρχεία, βιβλιοθηκών, μουσείων, οργανισμών και συλλόγων, Αρχεία εφημερίδων, ιστορικών-πολιτιστικών περιοδικών και ιδιωτικών συλλογών προς εύρεση και αξιοποίηση ντοκουμέντων, λησμονημένων εγγράφων, κιτρινισμένων επιστολών, κυρτωμένων από το χρόνο φωτογραφιών. Συνεχή επιμονή, εμμονή, πάθος και πείσμα για την ανασύνθεση του ιστορικού παζλ, που αφορά την αναδρομή στη ζωή και το έργο τριάντα έξι Δημάρχων της Καβάλας, από την απελευθέρωση της πόλης από τους Βούλγαρους μέχρι σήμερα. Η οποία ολοκληρώθηκε με υποδειγματική κατάθεση μόχθου έξι χρόνων. Για να δει –η εργασία– το φως της δημοσιότητας εκδομένη το 2018 σε δύο τόμους, συνολικής έκτασης 632 σελίδων!
Πολύτιμη προσφορά προς τους παλαιότερους κατοίκους της πόλης, για να συμπληρώσουν τα κενά της μνήμης ή να θυμηθούν φέτες από τη ζωή του παρελθόντος τους. Προς τους νέους για να ανακαλύψουν τα ιερά και όσια εκείνων που ανάστησαν την πόλη όπου ζουν, καθιστώντας την -από μια περιορισμένη, λασπωμένη, άναρχη ανατολίτισσα- σύγχρονη, δομημένη με δυτικά πρότυπα, με –έστω στενάχωρο– λιμάνι, δρόμους και πλατείες, βιολογικό καθαρισμό, υπερεπάρκεια νερού, δασύλλια αναπνοές, με το νέο “τείχος” των πολυκατοικιών, που η λαίλαπα της αντιπαροχής, «σαν σύγχρονος δράκος συνεχίζει να καταπίνει απροκάλυπτα τα νεοκλασικά και ξύλινα σπίτια της πόλης εφορμώντας ακόμη και στην περιτειχισμένη περιοχή της Παναγίας». Πέραν των όποιων αρνητικών, ανεκτή ωστόσο να την κατοικήσουν πολιτεία.
Στους δύο ιστορικούς τόμους παρελαύνουν, με απλοχωριά, οι αποτυπώσεις πολύτιμων εγγράφων, δυσεύρετων ντοκουμέντων και πλήθος εύγλωττων φωτογραφιών, που μας ξεναγούν στα τρία διαφορετικά Δημαρχεία όπου στεγάστηκαν οι Αρχές αυτής της πόλης. Που μας συστήνουν τριάντα έξι Δημάρχους και δημαρχεύοντες, οι οποίοι μας κληροδότησαν, σε συνεργασία με την κεντρική διοίκηση και τη Λιμενική Επιτροπή Καβάλας τη σημερινή πόλη.
Όσο κι αν η λέξη Δήμαρχος, σε συνδυασμό με το αξίωμα το οποίο φέρει, συνοδεύεται από δέος ως προς την καταγωγή, τις γνώσεις, το επάγγελμα, τα έργα και τις ημέρες του εκάστοτε ανδρός –αυτό περισσότερο, υποθέτω, κατά το παρελθόν– ο αναγνώστης του πρώτου τόμου, αυτόν με τη σύσταση των Δημάρχων, θα διαπιστώσει, με τα υπάρχοντα στοιχεία και μελετώντας παράλληλα τις βιογραφίες αυτών, πως εκτός των «προβεβλημένων αστών», κατέκτησαν το αξίωμα, βάζοντας το λιθαράκι της ανασύστασης, βιοπαλαιστές, πρόσφυγες, αριστεροί που, κάτω από ιδιαίτερες πολιτικές συνθήκες, δεινοπάθησαν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους ή διώχθηκαν για τις ιδέες και τις πράξεις των γονέων τους.
Τριάντα έξι Άρχοντες εκ των οποίων οι τριάντα τέσσερις είναι άντρες και δύο μόνο γυναίκες: Η Κορίνα Μπαρμπουνάκη (1902-1994) η πρώτη γυναίκα δημαρχεύουσα της πόλης και η Δήμητρα Π. Τσανάκα (1953) η πρώτη εκλεγμένη γυναίκα δήμαρχος Καβάλας.
Δήμαρχοι που μακροημέρευσαν, άλλοι με βραχύβια θητεία που εξαρτήθηκε από τις συνθήκες, το κλίμα και τις πολιτικές διακυμάνσεις των εποχών.
Είναι αξιοσημείωτος ο τρόπος με τον οποίο η Σαπφώ Αγγελούδη μάς τους συστήνει: Κάτω από την αναφορά τού ονόματος εκάστου, τον τόπο και τη χρονολογία γέννησης και θανάτου του, παραθέτει, με υποδειγματική λιτότητα, εν είδει λεζάντας, μία φράση με την οποία σφραγίζει την προσφορά, το ιδιαίτερο έργο που τον χαρακτηρίζει και αξίζει να τον συνοδεύει εσαεί. Από την άλλη επισημαίνει την ανυπαρξία ορισμένων, το τίποτε της προσφοράς ή, ίσως, την ατυχία των συγκυριών που επέτρεψαν τα όποια προγραμματισμένα και ενίοτε δρομολογημένα έργα τους να τα καρπωθούν εκείνοι που τους διαδέχθηκαν. Ευρηματικός, κριτικός όσο και δεικτικός ο τρόπος της Αγγελούδη. Παραθέτω ενδεικτικά περιπτώσεις των δύο κατηγοριών:
Γεώργιος Δ. Πρωτόπαπας (1868-1948), ο πρώτος Έλληνας δήμαρχος της πόλης. Νικόλαος Σερδάρογλου, Ο ήρωας δήμαρχος. Ευγένιος Ιορδάνου (1866-1944), Ο δήμαρχος του οδικού δικτύου και της δενδροφύτευσης. Δημήτριος Θ. Μοσχοπουλίδης (1861-1944), Ο δήμαρχος της πλημμυρίδας των προσφύγων. Δημήτριος Μ. Παρτσαλίδης (1903-1980), Ο κόκκινος δήμαρχος. Αθανάσιος Μπαλάνος (1888-1946), Ο δήμαρχος που αγόρασε το δημαρχείο. Αναστάσιος Π. Αποστολάτος (1877-1965), Ο δήμαρχος της Γερμανικής κατοχής. Ευάγγελος Αθ. Ευαγγελίου (Ο δήμαρχος του νερού). Ελευθέριος Κ. Αθανασιάδης (1947-2011), Ο δήμαρχος του βιολογικού καθαρισμού.
Δείγμα της δεύτερης κατηγορίας, της ελάχιστης –πάντα σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό της λεζάντας–: Δημήτριος Αθ. Μούτσιος (1916-1992), Γιατρός.
Δύο τόμοι, των οποίων το υλικό καλείται να συμπληρώσει ο ένας τον άλλον, ανοίγοντας διάλογο με τα ιστορικά γεγονότα και τους σταθμούς που οδήγησαν την πόλη στη σημερινή της μορφή. Διάλογος που συστήνει και επεξηγεί, ολοκληρώνοντας την εικόνα και πορεία των Δημάρχων της Καβάλας, σε συνδυασμό με την ιστορική πορεία της πόλης από το 1912 μέχρι τις μέρες μας.
Η Σαπφώ Αγγελούδη, ιστορική ερευνήτρια, μας έχει κάνει, κατά το παρελθόν, κοινωνούς των γνώσεων και ενδιαφερόντων της, καταθέτοντας γραπτώς τις εργασίες της για θέματα που κατά διαστήματα την έχουν απασχολήσει. Με άξονα πάντα την πόλη της Καβάλας και τη νήσο Θάσο: Η Καβάλα ως καπνούπολη / Καπναποθήκες και καπνόσπιτα στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη / Η καλλιέργεια του καπνού, το ελληνικό τσιγάρο / Επανάχρηση καπναποθηκών / Η Θάσος κατά τον 18ο αιώνα / Παραδοσιακοί οικισμοί της Θάσου, επισκευή-αποκατάσταση διατηρητέων κτισμάτων / Ένταξη των παραδοσιακών πυρήνων στον ιστό μιας σύγχρονης πόλης και πλήθος άλλων εργασιών, με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της κάθε μίας. Με κορωνίδα την κυκλοφορία των δύο πρόσφατων τόμων, αυτών με τα βιογραφικά έργα και ημέρες των Δημάρχων και την ιστορία, εξέλιξη και εκσυγχρονισμό της πόλης. Για την επίτευξη αυτών, περιπλανήθηκε σε δύσβατους πολιτικούς τόπους χωρίς παρωπίδες, για να αστρομετρήσει τον δικό της κόσμο, που δεν είναι άλλος από το ενδιαφέρον και την έγνοια της για τον τόπο όπου κατοικεί και δρα. Να βρεθεί, με θάρρος και παρρησία, αντιμέτωπη με ένα χαοτικό σύμπαν, που είναι δύσκολο να γεωμετρηθεί.
Ο δεύτερος τόμος υπερτερεί σε όγκο και υλικό τού πρώτου, μιας και η μακρά ιστορική χρονική περίοδος που καλύπτει, 1912-2015, καταγράφεται διεξοδικά με ακρίβεια και υπευθυνότητα, ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τις μέχρι σήμερα εργασίες της Σ. Αγγελούδη. Η οποία αναζήτησε, ερεύνησε, «διάβασε», γνώρισε, και μέσα από τη δική της ευθύτητα κατέγραψε τις ιστορικές διακυμάνσεις με συνέπειες των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913, του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου 1913-1918, του Μεσοπόλεμου διαστήματος 1918-1941, του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, της Απελευθέρωσης, του Εμφυλίου 1944-1950, της Ανασυγκρότησης 1950-1967, της Απριλιανής Δικτατορίας 1967-1974 και όλων των μετέπειτα περιόδων μέχρι την Πολιτική Αστάθεια και Κρίση του Δημοσίου Χρέους.
Αποτύπωσε την πραγματικότητα πίσω από τα γεγονότα ενός τόσο βεβαρυμμένου με διακυμάνσεις αιώνα με παρρησία και υπευθυνότητα που επιβάλει το δοκιμασμένο ύφος της και στη συνέχεια τα παραχώρησε στους κατοίκους αυτής της πόλης. Η πολιτική εικόνα αυτής της περιόδου μεταφέρεται μπροστά στον χρόνο κατά 103 έτη, όπου η πραγματικότητα συναντά τα «φαντάσματα» της λογικής, η γελωτοποιοί τους άρχοντες, η ποιητικότητα τη φρίκη της προσφυγιάς και του πολέμου. Ομόκεντροι κύκλοι ενός ιστορικού χάους, μιας και η εικόνα της διοίκησης μιας πόλης, η οποία αναπόφευκτα διαμορφώνεται κάθε φορά από τα αιτήματα, τα «εργαλεία» και τις ανάγκες διαφορετικών εποχών, είναι «παρεξηγημένη» και ενίοτε «παραμορφωμένη».
Η εργασία της Σ. Αγγελούδη, παρά την «τηλεγραφική» ενίοτε συντομία, μπορεί να διαβαστεί και ως ένα πολυσύνθετο, άκρως ωστόσο ενδιαφέρον, μυθιστόρημα. Μιας και η έκφραση παραμένει γοργή, λαγαρή και, παρά την πληθώρα προσώπων που παρελαύνουν και γεγονότων που κατατίθενται, δεν συναντάται κανενός είδους συνωστισμού.
Αξίζει έπαινος στον πρώην δήμαρχο Κωστή Σιμιτσή για την ενθάρρυνσή του προς τη συγγραφέα ώστε να ξεκινήσει την έρευνα και στη δήμαρχο Δήμητρα Τσανάκα για την έκδοση των δύο τόμων.
Συγχαρητήρια στη Σαπφώ Αγγελούδη για το πολύτιμο δώρο που μας χάρισε, με υποδειγματική ηθική διαύγεια. Την ευχαριστούμε.
Επισημάνσεις-Παρατηρήσεις
- Θαυμάζοντας κάποιος τη φωτογραφία που κοσμεί το εξώφυλλο του Β΄ τόμου, αναλογίζεται πόσο ιδιαίτερη, ξεχωριστή, πόλος έλξης επισκεπτών θα ήταν η πόλη της Καβάλας εάν υπήρχε τρόπος να αντισταθεί, τότε, στη «λαίλαπα της αντιπαροχής που σαν σύγχρονος δράκος συνεχίζει να καταπίνει απροκάλυπτα τα νεοκλασικά αυτής της πόλης»!
- Ποιοι υπεύθυνοι των εκδόσεων του Δήμου, υπακούοντας σε ποιους απαρχαιωμένους νόμους, απαγόρευσαν να αναγραφεί το όνομα της συγγραφέως στο εξώφυλλο και των δύο τόμων; Χαρακτηριστική άρνηση επιβράβευσης και δημόσια κατάθεση ευχαριστιών! Ή απλώς δείγμα επαναλαμβανόμενου επαρχιωτισμού;
- Οι δύο ιστορικοί τόμοι –παρά τα συνεχή πιεστικά-καυστικά σχόλια των έντυπων και ηλεκτρονικών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης– εξακολουθούν να παραμένουν άφαντοι από τις προθήκες των βιβλιοπωλείων της πόλης, ώστε να γίνουν κτήμα εκείνων στους οποίους ανήκουν: των Καβαλιωτών. Ποια γραφειοκρατία, ποια δυσκινησία των αρμοδίων του Δήμου τους κρατά φυλακισμένους σε κάποια αποθήκη του Δημαρχείου; Και μέχρι πότε;