Της Μάρως Βασιλειάδου
ΟΟκταβιανός και ο Μάρκος Αντώνιος. Ο Κάσσιος και ο Βρούτος. Τέσσερις στρατηγοί, επάνω τους η σκιά του δολοφονημένου Καίσαρα και η προδοσία, μπροστά τους η πεδιάδα των Φιλίππων, φθινόπωρο του 42 π.Χ. Τα ζεύγη των αντιπάλων οδηγούν δύο πανίσχυρους στρατούς για να δώσουν τη μάχη που θα κρίνει το μέλλον της res publica.
Διακόσιες χιλιάδες άντρες στρατολογούνται από όλα τα εδάφη της αυτοκρατορίας – ανάμεσά τους και ο νεαρός ποιητής Οράτιος που τότε σπούδαζε στην Αθήνα και βρέθηκε χιλίαρχος στον στρατό του Κάσσιου και του Βρούτου. Συγκρούονται δυο φορές στα τενάγη, εκεί δηλαδή που κάποτε υπήρχαν έλη και τώρα γίνονται λασπόλουτρα.
«Οψόμεθα εις Φιλίππους», «Θα αναμετρηθούμε στους Φιλίππους», καυχήθηκαν οι στρατηγοί και ετοιμάστηκαν για τη μεγαλύτερη εμφύλια σύγκρουση της ρωμαϊκής ιστορίας. «Οψόμεθα εις Φιλίππους» είναι και ο τίτλος της νέας φωτογραφικής έκθεσης του Στράτου Καλαφάτη, αλλά η απειλή έχει σβήσει εδώ και αιώνες. Τι απομένει λοιπόν για να ανιχνεύσει κανείς σε αυτόν τον άδειο τόπο;
«Εχει μείνει το χώμα κατάμαυρο από την παλιά λίμνη που έγινε καλλιεργήσιμη γη», απαντάει ο Στράτος Καλαφάτης, «έχουν μείνει οι ήχοι της μάχης που ακούγονται όταν υπάρχει σιωπή, έχουν μείνει οι ζωντανές ψυχές που τις αφουγκράζεσαι τη νύχτα. Υπάρχει ακόμη αυτή η σκόνη της μάχης».
Τρία χρόνια επέστρεφε ο φωτογράφος σε αυτά τα μέρη, σε μια έκταση περίπου εκατό χιλιομέτρων γύρω από τους Φιλίππους, συγκεντρώνοντας εικόνες για το συγκεκριμένο εγχείρημα. Ερχόταν πολύ νωρίς το πρωί, πριν φανεί ο ήλιος, και έμενε στο πεδίο πολλές νύχτες με πανσέληνο. «Δεν υπάρχει η ώρα», μου λέει, «μόνον το κυνήγι του φωτός. Τα βήματά μου οδηγεί το ένστικτο. Η φωτογραφία υπαινίσσεται, δεν περιγράφει. Ένα ξημέρωμα με ομίχλη σε αυτόν τον κάμπο καταργεί την έννοια του χρόνου, και αναδύεται ενεργή η παρουσία του παρελθόντος στη σημερινή πραγματικότητα».
Δεκαεννιά φωτογραφίες περιλαμβάνει η έκθεση που θα παρουσιαστεί στην αθηναϊκή γκαλερί, ένα ξύλινο γλυπτό κι έναν μεγάλο χάρτη του 1740, που ο Καλαφάτης βρήκε σε ένα παλαιοπωλείο της Νέας Υόρκης. Για κάποιον λόγο ο δημιουργός του συγκεκριμένου χαρακτικού περιγράφει αναλυτικά τη μάχη των Φιλίππων, και τώρα ο χάρτης τυπωμένος σε μια επιφάνεια δύο επί δυόμισι μέτρα θα εισάγει τον επισκέπτη στον χώρο και στα εκθέματα. «Αυτή είναι μια προσωπική καταγραφή του τόπου μου», εξηγεί ο φωτογράφος, που μεγάλωσε κι έζησε στην Καβάλα μέχρι τα δεκαεπτά του χρόνια. Αφετηρία του πρότζεκτ υπήρξε η ανάθεση από τον Δήμο Καβάλας ενός έργου για τους Φιλίππους με την ευκαιρία της ανάδειξής τους σε μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, το 2016.
«Ο Στράτος Καλαφάτης σε εργασίες όπως τα “Journal” (2004), “Saga” (2006), “Αθως” (2014), “Αρχιπέλαγος” (2017) θεμελίωσε το ενδιαφέρον του για τη βιωματική περιγραφή ενός τόπου, συχνά και των ανθρώπων που τον κατοικούν», σχολιάζει ο επιμελητής MOMus – Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Ηρακλής Παπαϊωάννου. Στην πρόσφατη σειρά «Οψόμεθα εις Φιλίππους» (2022) η βιωματικότητα συνδυάζεται με την ιστορικότητα και το προσωπικό στοιχείο της καταγωγής. «Η ενότητα έργων και διπτύχων της έκθεσης υιοθετεί την οικεία προσέγγιση του Καλαφάτη: μια προσεκτική μείξη ειδών, όπου το τοπίο σμίγει με το πορτρέτο, την αρχαιολογική φωτογραφία, την υβριδική νεκρή φύση», λέει ο επιμελητής. «Τα στοιβαγμένα κρανία, ένα μακάβριο objet trouvé, εξοικειώνουν με τον συστηματικό θάνατο· η σκηνή μάχης της ελληνιστικής σαρκοφάγου σαν γλυπτικό στιγμιότυπο που προλαμβάνει τη φωτογραφία, αποτυπώνει τη διαχρονική μοίρα του ανθρώπου να σπαράσσεται ανελέητα, σαν άγριο θηρίο. Τι βρίσκεται θαμμένο στη μικρή τούμπα κάτω από τα πόδια της νεαρής γυναίκας που στέκει εκεί στο δειλινό κρατώντας μια ανθοδέσμη; Τα σύννεφα στο βάθος περιβάλλουν το σώμα της με ζώνες φωτός και σκιάς, κάνοντας την εικόνα πιο υπαινικτική».
Τα τοπία της σειράς μοιάζουν δυσοίωνα και αινιγματικά, μια περιοχή με πολλαπλές συνδηλώσεις – αρχαίο μνημείο, θρησκευτικό προσκύνημα, πεδίο μαχών και μνήμης. Οι άνθρωποι, τυχαία συναπαντήματα του φωτογράφου –ένας βοσκός, ένας μετανάστης– αλλά και η θυγατέρα του φωτογράφου, οικείοι και άγνωστοι, μπροστά στον φακό του Καλαφάτη γίνονται πλάσματα του ίδιου κόσμου. Τα αρχαιολογικά σπαράγματα του παρελθόντος γειτονεύουν με την αρχαιολογία του μέλλοντος – ένα εγκαταλελειμμένο λατομείο μαρμάρου, ένα ακρωτηριασμένο άγαλμα. «Εκεί στην Ηδωνίδα γη, όταν πέσει το φως, ο Λυκούργος, ο Ορφέας, ο Διόνυσος και η Περσεφόνη συναντούν τους εμπόρους, τους στρατιώτες, τους εργάτες, τους ποιητές, τους γυρολόγους και τους φυγάδες που ξαποσταίνουν στον κάμπο. Και όσο βραδιάζει στα λασπόλουτρα, στο στρατόπεδο του Βρούτου, η νύχτα μετατρέπεται σε πηλό για να σκεπάσει τις πληγές της σύγκρουσης που άλλαξε την ιστορία του κόσμου», έχει γράψει ο φωτογράφος.
«Είμαι ευτυχής»
Εργάζεται πίσω από την κάμερα συστηματικά από το 1985. «Η μεγαλύτερη ανταμοιβή του φωτογράφου είναι ο τρόπος ζωής του», μου λέει καθώς περιγράφει το επόμενο πρότζεκτ που ήδη βρίσκεται στα σκαριά. «Είμαι ευτυχής», προσθέτει μιλώντας για το νέο του ταξίδι, που έχει ξεκινήσει από τη Ρώμη. Ο άξονας είναι η Εγνατία, και το «Οψόμεθα εις Φιλίππους» αποτελεί παράλληλα έναν πρόλογο της επόμενης φωτογραφικής αναζήτησης. Στα ίχνη της ρωμαϊκής Via Militaris που ξεκινούσε περίπου από το σημερινό Βελιγράδι, διέσχιζε τη Σερβία και μέσω της Αδριανούπολης κατέληγε στην Κωνσταντινούπολη, ο Καλαφάτης, μετά τα Τενάγη του Παγγαίου, θα μπορέσει να επιστρέψει στους τόπους και στα θέματα που ανέκαθεν τον απασχολούσαν: τα Βαλκάνια, την ακόμη άγνωστη σε όλους μας Θράκη, τις αποτυπώσεις του χρόνου στην επιφάνεια του παρόντος, την αναζήτηση της ταυτότητας των ανθρώπων σε σύνδεση με τον τόπο που κατοικούν. «Ολα στη φωτογραφία είναι σκηνοθετημένα: ο φακός, το κάδρο, το φως. Αυτό επιτρέπει στον δημιουργό να αποκαλυφθεί πίσω από την εικόνα του», καταλήγει.
Η γκαλερί Bernier/Eliades εγκαινιάζει την ατομική έκθεση φωτογραφίας του Στράτου Καλαφάτη «Οψόμεθα εις Φιλίππους», την Πέμπτη 13 Οκτωβρίου. Είναι η δεύτερη έκθεση του καλλιτέχνη στη συγκεκριμένη γκαλερί και ο ίδιος θα παρευρίσκεται στα εγκαίνια.
Πηγή: kathimerini.gr