Του Βασίλη Λιόγκα
Μια έξοχη και πλούσια σε περιεχόμενο και φως φιλολογική βραδιά είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει ένα πυκνό και απαιτητικό ακροατήριο την Παρασκευή 1 Δεκεμβρίου 2023 στις Βρυξέλλες, με θέμα «Καβάφης-Καζαντζάκης: μια συνάντηση στον χρόνο».
Τη διοργάνωσε υπό την αιγίδα της Πρεσβείας της Ελλάδας στο Βέλγιο, η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη [1], διεθνές πολιτιστικό σωματείο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα που ιδρύθηκε το 1988 στη Γενεύη, κατόπιν επιθυμίας και παρουσίας, της Ελένης Καζαντζάκη και του μεγάλου θεατρανθρώπου Γιώργου Ανεμογιάννη, ιδρυτή του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη στην Κρήτη. Ο κύριος σκοπός της είναι η προώθηση του έργου και της σκέψης του μεγάλου συγγραφέα και ποιητή Νίκου Καζαντζάκη.
Τόσο η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, όσο και το Παράρτημά της Βρυξελλών [2], αναπτύσσουν πλούσια δράση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, με σκοπό την προώθηση του έργου του μεγάλου στοχαστή και λογοτέχνη.
Έναυσμα και πυρήνας της εκδήλωσης ήταν η αναφορά στα «Ταξιδιωτικά» της συνάντησης των δύο σπουδαίων λογοτεχνών το 1927 στην Αλεξάνδρεια [3] και σκοπός, στο πλαίσιο του Έτους Καβάφη [4], η συγκριτική ανάλυση της ποίησης και ορισμένων ιδιαίτερων πλευρών των χαρακτήρων τους, οι αντιθέσεις και ομοιότητές τους και ο εμπλουτισμός της γνώσης μας γι’ αυτούς. Η ιδέα για την ανάδειξη της διαφοράς στο έργο των δύο, δεδομένου ότι όταν ο ένας ολοκληρώνει το έργο του, ο άλλος δημιουργεί την “Οδύσεια“, το κορυφαίο του δημιούργημα, ήταν εξαιρετική. Αποτέλεσμα ήταν, όχι δυο στεγνές ακαδημαϊκές διαλέξεις, αλλά δυο σοβαρές, υψηλού επιπέδου, εκλαϊκευτικές παρεμβάσεις, εστιάζοντας σε πολύτιμα στοιχεία του εμβληματικού έργου τους.
Ομιλητές ήταν οι προσκεκλημένοι από την Ελλάδα ακαδημαϊκοί δάσκαλοι, Καβαλιώτες κι οι δύο:
Μάρθα Βασιλειάδη, Επίκουρη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, με ειδίκευση στη μεσαιωνική και νεώτερη ελληνική φιλολογία, κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης στην Συγκριτική Λογοτεχνία του Πανεπιστήμιου της Σορβόννης και διδάκτορας νεοελληνικής λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Γενεύης με διατριβή στον Καβάφη, που ανέπτυξε το θέμα: «Ταξιδεύοντας στο Βυζάντιο: Η ποιητική της Πτώσης στον Καβάφη και τον Καζαντζάκη». Με αριστουργηματικό τρόπο συνέδεσε πηγές έμπνευσης της καβαφικής ποίησης με βυζαντινή θεματολογία, με ανάλογες του Καζαντζάκη, είτε αφορούν τον Ιουλιανό στην πιο κρίσιμη στιγμή μιας εποχής ρευστής και ανένταχτης, πριν επικρατήσει ολοκληρωτικά ο Χριστιανισμός και πριν τον θάνατο των θεών, είτε την τραυματική συνθήκη της άλωσης, τον τελευταίο αυτοκράτορα και το υψηλό του χρέος. Χαρακτηριστικό απόσπασμα τέτοιας καβαφικής έμπνευσης, τον «Θεόφιλο Παλαιολόγο», διάβασε ο Βασίλης Λιόγκας.
Ευριπίδης Γαραντούδης, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α., κορυφαίος και πολυγραφότατος νεοελληνιστής, δοκιμιογράφος και ποιητής, που παρουσίασε με εύστοχο τρόπο, ειλικρίνεια και πληρότητα το θέμα: «Η καβαφική “Δευτέρα Οδύσσεια” και η καζαντζακική Οδύσεια: Μια συγκριτική εξέταση», ενώ απήγγειλε ο ίδιος έμμετρα αποσπάσματα, με ρυθμό, ύφος και χρώμα, που συγκίνησε το κοινό.
Προηγήθηκε εισήγηση του Ιωάννη Οικονομίδη, καλλιτεχνικού συνεργάτη του Λυκείου Ελληνίδων Βρυξελλών, Αιγυπτιώτη Έλληνα, με την ιδιαίτερη προσωπική του ματιά, παράθεση τόσο της δικής του ιστορίας όσο και έρευνάς του για τους δύο λογοτέχνες, με στοιχεία για τη συνάντηση τους, έργα τους, φωτογραφικό και ακουστικό υλικό που ταξίδεψε το κοινό. Η παρουσίασή του διανθίστηκε με απαγγελίες της Μαρίας Καραχάλιου και μουσική υπόκρουση μελοποιημένης ποίησης. Και οι δυό τους, είναι άνθρωποι που έχουν προαγάγει τον ελληνικό πολιτισμό από πολλού και ποικιλόμορφα στις Βρυξέλλες.
Η εκδήλωση, που συντονίστηκε από τον Αριστοτέλη Γαβριλιάδη, ενεγράφη στο YouTube [5], ενώ θα αναρτηθεί στα podcast της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Είχε ιδιαίτερη επιτυχία και μαζικότητα και ήταν η τελευταία εκδήλωση στον χώρο της Πρεσβείας κατά τη θητεία του Πρέσβη κ. Διονυσίου Καλαμβρέζου. Πέρα από τις ευχαριστίες για την τακτική διάθεση του χώρου, το ουσιαστικό του ενδιαφέρον για τα πολιτιστικά δρώμενα των Βρυξελλών, τον κατέστησε επίτιμο μέλος της ΔΕΦΝΚ Βελγίου.
Πλούσια, χρήσιμη και διαδραστική ήταν η συζήτηση των δύο πανεπιστημιακών δασκάλων στα Ελληνικά Σχολεία των Βρυξελλών (Κεστεκίδειο Γυμνάσιο και Ευρωπαϊκό Σχολείο ΙΙΙ), σε ξεχωριστές επισκέψεις τους το πρωί της ίδιας ημέρας, χάρη στην πρόθυμη ανταπόκριση των εκπαιδευτικών και των γονέων των μαθητών τους.
Η Μάρθα Βασιλειάδη, διαπιστώνοντας ότι η επαφή της πλειοψηφίας των μαθητών με τη νεοελληνική λογοτεχνία περιορίζεται σε λίγες αναφορές στα σχολικά βιβλία, ιδιοφυώς αυτοσχεδίασε μιλώντας στη γλώσσα τους, συγκρίνοντας τον Καβάφη με τον πολύ ευρύτερα γνωστό δημοφιλή Θεσσαλονικέα ράπερ Λεξ, με τον Χάρυ Πότερ, αλλά και ανατέμνοντας σε βάθος γνωστότερα λόγω της τηλεόρασης θεατρικά έργα, όπως τη «Χίμαιρα» του Μ. Καραγάτση ή τη «Φόνισσα» του Α. Παπαδιαμάντη, διευρύνοντας τους ορίζοντές τους. Ανέλυσε το «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον», που μόλις είχαν διδαχθεί, και την «Ιθάκη», που κάποιοι γνώριζαν, προκαλώντας μια πλούσια διαδραστική συζήτηση με μαιευτική τεχνική που θα ζήλευε και ο Σωκράτης.
Ο Ευριπίδης Γαραντούδης, μίλησε παράλληλα σαν Ποιητής σε νέους ανθρώπους περίεργους να μάθουν πηγές έμπνευσης, αιτίες, τρόπους έκφρασης και δημιουργικής γραφής. Εξήγησε με εκλαϊκευτικό απλουστευμένο τρόπο μεγάλα θέματα: απάντησε στο τι είναι και γιατί μας αρέσει η λογοτεχνία, με τον ορισμό της ως γνώσης της ανθρώπινης εμπειρίας με εργαλεία τη συγκινησιακή φόρτιση και την καλά δουλεμένη πολυμορφία της γλώσσας, αναφέροντας πολλά παραδείγματα. Εισηγήθηκε την διεύρυνση και συγκριτική παρουσίαση στα ελληνικά σχολεία, όχι μόνο των Βρυξελλών, των ποικίλων εθνικών λογοτεχνιών μέσα στο πολυπολιτισμικό περιβάλλον των σύγχρονων κοινωνιών, που δεν πρέπει να είναι μονοσήμαντο και εθνοτικό.
Σημειωτέον ότι οι δυο Πανεπιστημιακοί είναι γεννημένοι στην Καβάλα και διατηρούν ζωντανούς δεσμούς με την πόλη μας, όχι μόνο συγγενείς και φίλους αλλά και λογοτέχνες, όπως ο Διαμαντής Αξιώτης και ο Κοσμάς Χαρπαντίδης. Η Μ. Βασιλειάδη είναι θυγατέρα της Σοφίας Βασιλειάδη-Μορφάκη, Προέδρου του ΣΦΓΤ μεταξύ 1992-96 και του καθηγητή του Δημ Ωδείου Φάνη Βασιλειάδη και αδελφή του διεθνούς φήμης πιανίστα Λάμπη Βασιλειάδη. Ο Ε. Γαραντούδης με κείμενά του στο Υπόστεγο, βιβλία του, κριτικά δοκίμια και αρθρογραφία, έχει αναφερθεί επανειλημμένα στην καβαλιώτικη νεοελληνική λογοτεχνία, ιδίως σε διακεκριμένους εθνικής εμβελείας λογοτέχνες, όπως ο Πρόδρομος Μάρκογλου, ο Γιώργος Χειμωνάς και τους νεότερους. Παρόμοια εντυπωσιακά θετική εμπειρία είχε στα σχολεία της Κωνσταντινούπολης, όπου είχε προσκληθεί και επίσης ανταποκρίθηκε.
Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν και για τα σχολεία της δικής μας πόλης, αξιοποιώντας δυο φωτισμένα δικά της παιδιά με εκπληκτική ακτινοβολία.
[1] http://amis-kazantzaki.gr/
[2] https://www.facebook.com/KazantzakisBelgium/?locale=el_GR
[3] https://blog.dioptra.gr/2022/04/29/kazantzakis-kavafis/
[4] Το 2023 συμπληρώθηκαν 90 χρόνια από τον θάνατο του Κ. Καβάφη
[5] Καβάφης – Καζαντζάκης: Μια συνάντηση στον χρόνο – YouTube