Η αριστουργηματική όπερα La Bohème του Giacomo Puccini μάγεψε το κοινό που γέμισε δυο βράδια το κλειστό γυμναστήριο του Μουσικού Σχολείου Καβάλας [διαβάστε εδώ] και παράλληλα ανέδειξε και ένα διαχρονικό θέμα: Την έλλειψη μεγάλων αξιοπρεπών χώρων στην Καβάλα για τη φιλοξενία εκδηλώσεων.
Με αυτές τις αφορμές ο ιστορικός ερευνητής, Κώστας Παπακοσμάς αναμοχλεύει το παρελθόν και την πάλαι ποτέ φιλοδοξία για δημιουργία Μεγάρου Μουσικής στην πόλη, ένα όνειρο που δεν έγινε πράξη ποτέ…
Μέγαρο Μουσικής στην Καβάλα: Μια επιθυμία που δεν έγινε πράξη ποτέ
Γράφει ο Κωνσταντίνος Π. Παπακοσμάς*
Εντυπωσιάστηκαν όσοι παρακολούθησαν την όπερα, την Παρασκευή και το Σάββατο. Τα σχόλια που κατέκλυσαν το διαδίκτυο διθυραμβικά. Στα ηλεκτρονικά μέσα αναρτήθηκαν δεκάδες φωτογραφίες, τόσο από τις παραστάσεις και όλους όσους συμμετείχαν, όσο και από αυτούς που βρέθηκαν εκεί. Αυτό που ξεχώρισε η επιθυμία όλων να γίνονται συχνά τέτοια γεγονότα αλλά και η Καβάλα να αποκτήσει αίθουσα αντάξια τέτοιων εκδηλώσεων. Θα προσπαθήσω να σκιαγραφήσω την… ιστορική διαδρομή αυτής της χρόνιας επιθυμίας.
Μουσική παιδεία
Δεν είναι τυχαίο που η Καβάλα από τις αρχές του περασμένου αιώνα είχε δώσει έμφαση στην μουσική παιδεία και στα θεάματα αυτά. Στον τοπικό τύπο της δεκαετίας του 1930 διαβάζουμε τις βραδιές Οπερέτας που γίνονταν στην Καβάλα, στο κοσμικό κέντρο Φάληρο, στον σημερινό Δημοτικό Κήπο, αλλά και στο εμβληματικό κτίριο της Μεγάλης Λέσχης οι δε ευεργετικοί χοροί της Φιλόπτωχου Αδελφότητας Κυριών συνοδεύονται πάντα με τους ήχους του πιάνου στην υπέροχή αίθουσα της.
Οι μετακλήσεις καλλιτεχνικών μουσικών σχημάτων ήταν μεγάλο γεγονός, τη εποχή εκείνη και το κοινό απολάμβανε μουσικούς από την Αυστρία, αλλά και την Αθήνα. Οι πρώτοι μουσικοί σύλλογοι ιδρύθηκαν, στα μέσα της δεκαετίας του 1920, συνεχίζοντας την δράση της Δημοτικής Φιλαρμονικής, που οι ρίζες της φθάνουν στην Ελληνορθόδοξη κοινότητα των αρχών του 20ου αιώνα. Η παρουσία και της στρατιωτικής μουσικής από το 4ο Σώμα Στρατού που εδρεύει στην Καβάλα ενισχύει την μουσική παιδεία.
Η έλευση των προσφύγων από τις πατρίδες της Ανατολής προσθέτει με νέα ακούσματα την πόλη και δημιουργικοί άνθρωποι μετέχουν στην κοινωνική ζωή μεταφέροντας ήχους και παραδόσεις πρωτόγνωρες. Πρόσωπο καθοριστικό για την εξύψωση της Μουσικής Παιδείας στην Καβάλα την εποχή εκείνη ο γιατρός Αναστάσιος Απόστολάτος γεννημένος στην Κεφαλονιά αλλά με καταγωγή από την Βραΐλα της Ρουμανίας ασκεί το επάγγελμα του γιατρού στην Καβάλα στα δύσκολα χρόνια του εξανθηματικού τύφου, παθολόγος εκ των ιδρυτών της Ιατρικής Εταιρείας γνώστης της Γαλλικής και Γερμανικής γλώσσας, φιλόμουσος αλλά και ενεργό μέλος της κοινωνίας εκλέγεται δημοτικός σύμβουλος και είναι πρόεδρος του Δημοτικού συμβουλίου. Πρωτοστατεί στην ίδρυση του μουσικού συλλόγου ΟΡΦΕΥΣ στα μέσα της δεκαετίας του 1930 αλλά και του συλλόγου Κεφαλλήνιων στην Καβάλα. Μέσα από την αρθρογραφία του στον τοπικό τύπο της εποχής προτρέπει την δημοτική αρχή για την ίδρυση Δημοτικού Ωδείου.
Στηρίζει κάθε καλλιτεχνική εκδήλωση στη Μεγάλη Λέσχη, αλλά και στους κινηματοθέατρα της πόλης, που σημειωτέων είναι από τα καλύτερα σε ηχητικές υποδομές στην Ελλάδα. Μεγάλα ονόματα της Μουσικής Παιδείας έρχονται στην πόλη και παρα την οικονομική κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 1930 η Καβάλα ξεφεύγει από τα δεδομένα μιας επαρχιακής πόλης. Η ίδρυση Δημοτικού Ωδείου είναι επιθυμία του διορισμένου μεν Δημοτικού συμβουλίου αλλά σημαντική απόφαση για το μέλλον της Μουσικής εξέλιξης της πόλης.
Το 1938 η Μεταξική διοίκηση επικυρώνει την απόφαση του Δημοτικού συμβουλίου και το Δημοτικό Ωδείο είναι γεγονός. Αν και ερευνήσαμε δεν κατορθώσαμε να βρούμε που στεγάσθηκε αρχικά το Δημοτικό Ωδείο… υποθέτουμε στο κτίριο της διασταύρωσης των οδών Δαμιανού και Εθνάρχου Μακαρίου σήμερα, τότε Ομήρων και Περσέως…
Το 1939 εντοπίζουμε στην τοπική εφημερίδα ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ανακοινώσεις για την εξετάσεις απόκτησης πτυχίων των μαθητών του Ωδείου όπου καλούνται από την Θεσσαλονίκη διακεκριμένοι καθηγητές για τις εξετάσεις αυτές. Στην εφημερίδα δημοσιεύονται όλα τα ονόματα των μαθητών που μετέχουν σε αυτές.
Πρόσωπο καθοριστικό της εποχής εκείνης ο καθηγητής Λόλα Μπερεζόφσκυ που διατηρεί αρχικά μουσική σχολή και στην συνέχεια αποτελεί κορυφαίο στέλεχος του Εθνικού Δημοτικού Ωδείου Καβάλας.
Την ίδια εποχή ενώ τα μαύρα σύννεφα του πολέμου πληθαίνουν πάνω από την Ευρώπη το νεοσύστατο Ωδείο μας δημιουργεί και τάξη εκμάθησης λαϊκών οργάνων.
Οι κινηματογράφοι ΑΙΓΛΗ, ΑΤΤΙΚΟΝ ΟΛΥΜΠΙΑ η Λέσχη των ΦΙΛΙΠΠΩΝ αλλά και το κοσμικό κέντρο ΦΑΛΗΡΟ φιλοξενούν Οπερέτα και σχήματα μουσικά που διαπρέπουν στην πρωτεύουσα.
Στην Δημοτική Φιλαρμονική την οποία συναντάμε σε όλες τις φωτογραφίες των μεγάλων ιστορικών γεγονότων που διαδραματίζονται στην πόλη, έχουμε την άφιξη του Κεφαλλονίτη αρχιμουσικού Παναγιώτη Βρετού που συνεχίζει το έργο του Ζαφειρόπουλου , ενώ ο Δήμος εξοπλίζει την Φιλαρμονική με νέα όργανα και εντυπωσιακές για την εποχή στολές.
Ο πόλεμος και η σκληρή Βουλγαρική κατοχή σταματούν τα πάντα. Από τον πλούτο των αρχείων του τοπικού τύπου πληροφορούμαστε από δημοσίευση της δεκαετίας του 1950 ότι οι Βούλγαροι υποχρέωσαν την Δημοτική Φιλαρμονική να παρουσιαστεί με στολές και όργανα στην πλατεία για δήθεν μουσική συναυλία αφού είδαν τι υπήρχε από πλευράς εξοπλισμού και στολών ζήτησαν από τα μέλη της και τον μαέστρο Μπερεζόφσκυ να επιστρέψουν στη σχολή στην οδό Αμύντας.. εκεί τους υποχρέωσαν να τους παραδώσουν στολές και μουσικά όργανα.. και να αποχωρήσουν. Με την απελευθέρωση μερικά όργανα και συνθέσεις βρέθηκαν στο στρατόπεδο Περιγιαλίου όλα τα άλλα κλάπησαν και μεταφέρθηκαν στην Βουλγαρία ανερυθρίαστα μπροστά στα θλιμμένα μάτια των Καβαλιωτών που έβλεπαν την λεηλασία της Καβαλιώτης περιουσίας. Η διήγηση του αειμνήστου Ζήση Βαπορίδη για τα γεγονότα αυτά ήταν συγκλονιστική.
Μετά τον πόλεμο
Τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια καθυστέρησαν σημαντικά την επανάκαμψη του Δημοτικού μας Ωδείου. Η Φιλαρμονική απογυμνωμένοι από όργανα επιμένει δυναμικά και μερικούς μήνες μετά την απελευθέρωση επανακάμπτει. Την συναντάμε σε κάθε εθνική τελετή απόδοσης τιμής και μνήμης είναι χαρακτηριστική η συμμετοχή στο πρώτο μνημόσυνο για τους σφαγιασθέντες από τους Βουλγάρους στο Δοξάτο Δράμας αλλά και στην πρώτη ύψωση της Ελληνικής σημαίας στον ιστό του Φρουρίου το 1945. Αρχιμουσικός αναλαμβάνει Γεώργιος Μπόσχος μέχρι το 1950 ακολουθεί ο Άγγελος Παπακωνσταντίνου από τη Στρατιωτική Μουσική μέχρι το 1960. Για δυο χρόνια επανακάπτει ο Γιώργος Μπόσχος ο οποίος πεθαίνει τον Μάρτιο του 1962 και την θέση του παίρνει ο Πέτρος Ρουμελιώτης όπου οργανώνει εκ βάθρων την Φιλαρμονική με την δημιουργία σχολής πνευστών στην οποία φοιτούν 40 άτομα και η Φιλαρμονική από 29 άτομα φθάνει τα 45.
Στο μεταξύ το Ωδείο επανακάμπτει με μαθητές και καθηγητές και την στήριξη του Δήμου , μέσα από τις οικονομικές δυσκολίες της εποχής τα πρώτα δείγματα προόδου είναι ορατά, συναυλίες αλλά και παρουσίες εκτός Καβάλας. Την ίδια εποχή υπάρχει μια άνθηση αξιόλογη στις χορωδίες όπου Καβαλιώτες καλλίφωνοι συμβάλουν καθοριστικά στην ανύψωση της Μουσικής Παιδείας της πόλης. Η δημιουργία της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών αλλάζει προς το καλύτερο τα δεδομένα. Σχήματα και καλλιτέχνες από την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη επισκέπτονται την Καβάλα και η μία εκδήλωση διαδέχεται την άλλη. Στην δεκαετία του 1960 ξεκινά και η συνεργασία με την Μουσική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και τον διευθυντή της Γιάννη Μάντακα τον οποίο θα συναντήσουμε μερικά χρόνια μετά ως διευθυντή του Ωδείου στις χρυσές δεκαετίες του Ωδείου μας 1980 και 1990.
Το Ωδείο αργά αλλά σταθερά πολλαπλασιάζει τους μαθητές του και οι εμφανίσεις του πυκνώνουν μπροστά στο κοινό της πόλης. Αποτελεί αδελφάτο του Δήμου Καβάλας με διορισμένο διοικητικό συμβούλιο από το Δημοτικό συμβούλιο στο οποίο μετέχουν επιφανείς Καβαλιώτες που έχουν άμεση σχέση με την Μουσική, ο εκάστοτε δήμαρχος είναι ο πρόεδρος του.
Από τους έντυπους ετήσιους απολογισμούς του Δήμου μαθαίνουμε για την δράση του Ωδείου τις τάξεις οργάνων που έχει τον αριθμό μαθητών και καθηγητών.
Πνευματικό κέντρο
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 και με την αγορά από τον Δήμο του οικοπεδικού χώρου της Ροδόπης γεννιέται η προσμονή ότι η Καβάλα θα αποκτήσει Πνευματικό κέντρο και σύγχρονο χώρο συναυλιών και μουσικής παιδείας. Παρά τα σχέδια και τις μελέτες το Πνευματικό Κέντρο δεν γίνεται ποτέ. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο Δήμος Καβάλας ξοφλά στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων και το δάνειο που είχε πάρει για την δημιουργία Μεγάρου Πολιτισμού και Μουσικής. Ο χώρος είναι σήμερα το γνωστό… σταθμευτήριο οχημάτων. Το Δημοτικό Ωδείο παραμένει στο γεμάτο προβλήματα νοικιασμένο κτίριο στην οδό Δαμιανιού. Η «Άνοιξη» στο Ωδείο έρχεται στην δεκαετία του 1980 όπου με την γενναία στήριξη του Δήμου αλλάζουν όλα. Χώρος, προμήθεια οργάνων και το κυριότερο η έλευση των Μάντακα-Τρικολίδη δυο ανθρώπων που βάζουν την σφραγίδα τους στην αναγέννηση του Ωδείου μας. Αύξηση μαθητών, πληθώρα εκδηλώσεων Μουσικές κατασκηνώσεις, συμμετοχή σε φεστιβάλ και εκδηλώσεις στην Ελλάδα και το Εξωτερικό. Το Δημοτικό Ωδείο ακούγεται παντού και οι απόφοιτοι του θα διαπρέψουν στην συνέχεια εντός και εκτός Ελλάδος.
Το κτίριο του Ωδείου
Στην δεκαετία αυτή θα αγορασθεί από τον Δήμο Καβάλας το νεοκλασσικό κτίριο στην οδό Βενιζέλου και η πόλη θα αποκτήσει ένα σύγχρονο Ωδείο και ταυτόχρονα θα σώσει ένα εμβληματικό ιστορικό της, κτίριο.
Στο μεταξύ νέοι θεσμοί δημιουργούνται, είπα για τις Μουσικές κατασκηνώσεις προσθέτω το λαμπρό Φεστιβάλ Παπαϊωάννου του μεγάλου μουσικό συνθέτη που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καβάλα, ο οποίος δωρίζει σημαντικά μουσικά στοιχεία στην πόλη. Ειδική μνεία και στους Δημάρχους, Δημοτικά και διοικητικά συμβούλια που το καθένα στο μέτρο του δυνατού στήριξαν ενίσχυσαν και πίστεψαν στο Δημοτικό Ωδείο. Κάθε Δημοτική αρχή προσπαθούσε και προσπαθεί για το καλύτερο εκπαιδευτικά, οργανωτικά για το πρόοδο του Ωδείου όπως και οι καλλιτεχνικοί του Διευθυντές του, οι καθηγητές και το διοικητικό του προσωπικό.
Ο Σύλλογος Μουσικής
Στην αρχή της δεκαετίας του 1990 δημιουργείται ο Σύλλογος Φίλων Μουσικής Καβάλας, στηριζόμενος από το νεοδημιουργηθέν Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στόχος του η δημιουργία και στην Καβάλα σύγχρονου Μεγάρου Μουσικής. Πολλοί συστρατεύονται στην προσπάθεια αυτή, δημοσιεύματα, δηλώσεις και τελικά μια μεγάλη έκταση 15 στρεμμάτων, το 1998, παραχωρείται στον σύλλογο δυτικά της πόλης κοντά στις εγκαταστάσεις του τότε ΤΕΙ.
Εκ των δημιουργών του Μεγάρου Μουσικής στην Αθήνα Δημήτρης Λαμπράκης, μαζί με τον Παναγιώτη Δημαρά φθάνει στην Καβάλα και αναζητεί Καβαλιώτες να στηρίξουν την προσπάθεια αυτή. Μετέχουν 32 πρόσωπα, μεταξύ αυτών και ο Κώστας Τσίγκας, που είχε άρρηκτους δεσμούς με τον Δ. Λαμπράκη. Το Μέγαρο της Καβάλας θα ήταν το πρώτο που θα γίνονταν εκτός Αθηνών, μπροστά και από αυτό της Θεσσαλονίκης που έγινε στην συνέχεια. Συνδετικός κρίκος όλων αυτών ο Πέτρος Ευθυμίου, συντάκτης του Βήματος και αργότερα Υπουργός Παιδείας.
Ο αείμνηστος γιατρός Δημήτρης Αστεριάδης προσπαθεί να πείσει τις εκάστοτε τοπικές αρχές για την σημασία του έργου και με την συμβολή του, εκπονούνται κάποιες προκαταρκτικές μελέτες, ενώ αναζητούνται χρηματοδοτικά εργαλεία. Έκτοτε τίποτα δεν προχωρά και… τελικά πριν οκτώ χρόνια η αρμόδια υπηρεσία της Περιφέρειας ζήτησε την οικοπεδική έκταση πίσω… προφανώς γιατί δεν έγινε τίποτα.
Στα χρόνια αυτά η Καβάλα απέκτησε συνεδριακό κέντρο στην Λυδία, Εκθεσιακό κέντρο στη Νέα Καρβάλη όχι όμως Μέγαρο Μουσικής, μια προσπάθεια για ριζική αναδημιουργία του Αμφιθεάτρου του Διοικητηρίου ναυάγησε λόγο υπέρογκου κόστους αλλά και της οικονομικής κρίσης την προηγούμενη δεκαετία.
Τον Σεπτέμβριο του 2019 σε συνέντευξή του στην εφημερίδα ΝΕΑ ΕΓΝΑΤΙΑ ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Φ.Ν.Θ. κ. Στεφάνου μοιράστηκε το όραμά του για τη δημιουργία ενός Μεγάρου Μουσικής ή ενός μεγάλου συνεδριακού κέντρου στην Καβάλα που θα φιλοξενεί σπουδαίες διοργανώσεις, ενώ συμπλήρωσε πως σχεδιάζει ήδη να δημιουργήσει χορωδία και ορχήστρα υπό την σκέπη της Μητρόπολης.
*Ο Κωνσταντίνος Π. Παπακοσμάς καταγράφει τη νεότερη ιστορία της πόλης