Του Ζήση Α. Βαπορίδη
Τα πρόσφατα εκβιαστικά τεχνάσματα της Τουρκίας στον χώρο των συνόρων θύμισαν τραγικά γεγονότα που συνέβησαν στον ίδιο τόπο πριν από 98 χρόνια: όταν στις 11 Οκτωβρίου 1922 (28.09.1922) στα Μουδανιά, οι Τούρκοι υπέγραψαν με τους Συμμάχους την ανακωχή του Μικρασιατικού Πολέμου.
Μουδανιά 11.10.1922
«Της επιτροπής μετείχον οι αρμοστές εκ μέρους της Αγγλίας ο στρατηγός Harrington , της Γαλλίας ο στρατηγός Charpy , της Ιταλίας ο στρατηγός Mombelli, της Τουρκίας ο στρατηγός Ισμέτ Ινονού πασάς αντιπροσώπευσε την Τουρκία και ο στρατηγός Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν και ο συνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης την Ελλάδα. Στις συζητήσεις παραβρέθηκε και ο Νικόλαος Πλαστήρας. Ούτοι δεν ανέμενον την άφιξίν μας, αλλά συνεδριάσαντες την 20-21 είχον ήδη παρασκευάσει το κείμενον της ανακωχής το οποίον και μας παρουσίασαν προς αποδοχήν την 22αν. Εις την πρώτην συνεδρίασιν της 22αςΣεπτεμβρίου, γενομένην επί αγγλικού θωρηκτού, μας επέδειξαν κείμενον έτοιμον της συνθήκης της ανακωχής εις το οποίον είχον μείνει σύμφωνοι οι Τούρκοι και οι τέως σύμμαχοί μας, χωρίς καν να μας ερωτήσουν.
[…].
Αλλά θα ήτο η ιδία η στάσις της Αγγλίας εάν έβλεπε μετά ένα μήνα σημαντικήν εις τη Θράκην ελληνικήν δύναμιν με την στερεάν απόφασιν να κρατήση και να αμυνθή αυτής; Θα ήτο διατεθειμένη τότε να συμμετάσχη με τας δύο άλλας δυνάμεις εις εκβιαστικά εναντίον της Ελλάδος μέτρα; Και επί πλέον, εάν αφιέμεθα μόνοι απέναντι των Τούρκων, θα ηδύναντο αυτοί, ενόσω με τον στόλον μας είμεθα κύριοι της Προποντίδος, να διαπεραιώσουν σημαντικάς δυνάμεις εξ Ασίας εις Θράκην; Βεβαίως όχι. Υπάρχει λοιπόν βάσιμος ελπίς ότι, εάν παρετείναμεν την εκκρεμότητα, μη δεχόμενοι την εκκένωσιν της Θράκης και εν τω μεταξύ συντόνως ενισχύαμεν και ωργανούμεν τας εκεί στρατιωτικάς δυνάμεις μας, η μεν Ευρώπη δεν θα ήτο ηνωμένη δια να επέμβη, οι δε Τούρκοι δεν θα είχον εις χείρας των κανέν όπλον διά να εκβιάσουν και ημάς και την Ευρώπην».
[Απομνημονεύματα Αλεξάνδρου Μαζαράκη Αινιάν]
Οι Μεγάλες Δυνάμεις παρέδωσαν στους Τούρκους, με τη Συμφωνία αυτή, την Ανατολική Θράκη, την Κωνσταντινούπολη, τα Στενά και την ουδέτερη ζώνη. Κέρδισαν, όμως, η μεν Αγγλία τη Μεσοποταμία, το Κουρδιστάν και τα πετρέλαια της Μοσούλης, η Γαλλία τη Συρία και το Λίβανο και η Ιταλία πέτυχε την καταστροφή της Ελλάδας, που έτσι δεν θα διεκδικούσε εδάφη από τα Δωδεκάνησα.
Στους όρους της ανακωχής προβλεπόταν όχι μόνο η άμεση αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από την Ανατολική Θράκη και την παράδοσή της στους Τούρκους, αλλά και η εκκένωση της περιοχής από τις 250.000 των τρομοκρατημένων χριστιανών της Ανατολικής Θράκης εντός δεκαπέντε ημερών!
Ο Ελληνικός Στρατός ήταν ισχυρός καθώς, εκτός από το Δ΄ Σώμα Στρατού που από την Καβάλλα είχε μεταφερθεί στην περιοχή της Αδριανούπολης, λίγο πριν από την κατάρρευση, είχε μεταφερθεί μια ακόμη ενισχυμένη μεραρχία για να επιχειρηθεί η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης, ώστε να εκβιαστεί ο Κεμάλ σε συμβιβασμό.
Τελικά, χάρη στην Επανάσταση του Νικολάου Πλαστήρα και την αναγκαστική παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου ο Στρατός αναδιοργανώθηκε, ανασυντάχθηκε η στρατιά του Έβρου και παρέμενε ετοιμοπόλεμος, δίνοντας ένα βοήθημα στον Βενιζέλο, κατά τις διαπραγματεύσεις για τη Συνθήκη της Λωζάννης, περιορίζοντας τις απαιτήσεις του Κεμάλ.
Και εξασφαλίζοντας τα σημερινά σύνορα του Έβρου…
Ernest Hemingway
Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ανταποκριτής τότε στην περιοχή, γράφει σε μια συνεχή, εξαντλητική πορεία, πως οι Χριστιανοί της Ανατολικής Θράκης έχουν κατακλύσει τους δρόμους που οδηγούν στη Μακεδονία. Μόνο από την Ανατολική Θράκη πρέπει να απομακρυνθούν 250.000 χριστιανοί πρόσφυγες. Η μεγαλύτερη ομάδα διαβαίνει τον ποταμό Έβρο (Μαρίτσα) από την Αδριανούπολη και είναι μήκους 20 μιλίων. Είκοσι μίλια αραμπάδες, που τους σέρνουν αγελάδες και βόδια με λασπωμένα πόδια, ενώ δίπλα τους βαδίζουν εξαντλημένοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Εγκατέλειψαν όλοι τα σπίτια τους, τα χωριά και τα χωράφια τους και προστέθηκαν στο ποτάμι των προσφύγων μόλις έμαθαν ότι έρχονται οι Τούρκοι. Πορεία προς το άγνωστο σιωπηλών ανθρώπων…
[Ε. Χεμινγουέι, Στα δύσκολα χρόνια, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1995, σ. 45.]
21.10.1922, Εφημερίδα Μακεδονία: Άφιξις προσφύγων – Σήμερον κατέπλευσαν εις τον λιμένα μας τα κάτωθι επίτακτα ατμόπλοια: «Αντώνιος Γιαννουλάτος» προερχόμενον εκ Ραιδεστού με πρόσφυγας, «Υπεροχή» εκ Δεδεαγάτς με 600 πρόσφυγας, «Άγιος Γεώργιος» εκ Ραιδεστού, «Κέκεν» εκ Κων/πολεως με πρόσφυγας.
15.11.1922, Εφημερίδα Μακεδονία: Άφιξις προσφύγων – Κατέπλευσε χθες το ατμόπλοιον «Προποντίς», προερχόμενον εκ Καβάλλας και κομίζον περί τους 300 πρόσφυγας. Επίσης, κατέπλευσεν το μέγα ατμόπλοιον «Κωνσταντινούπολις» εκ Δεδεαγάτς με πολλάς χιλιάδας προσφύγων οίτινες δεν απεβιβάσθησαν εισέτι.
Μετά την εγκατάσταση των προσφύγων στην Καβάλα ο πληθυσμός της υπερδιπλασιάζεται και ξεπερνά τις 50.000…