Έντονη διαμάχη έχει ξεσπάσει τις τελευταίες μέρες ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς, γονείς και το Υπουργείο Παιδείας, εξαιτίας της απόφασης του τελευταίου να εγκαταστήσει κάμερες στις σχολικές αίθουσες, ώστε να καθίσταται δυνατή η ζωντανή μετάδοση των μαθημάτων.
Αιτία στάθηκε η νομοθετική πρωτοβουλία της υπουργού Παιδείας Νίκης Κεραμέως σύμφωνα με την οποία είναι δυνατή η, κατά παρέκκλιση κάθε άλλης διάταξης, παροχή σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης με χρήση μέσων τεχνολογίας σε μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που δεν δύνανται να παρακολουθήσουν δια ζώσης την εκπαιδευτική διαδικασία είτε λόγω καθολικής ή μερικής αναστολής ή απαγόρευσης λειτουργίας εκπαιδευτικής δομής είτε για άλλο λόγο που ανάγεται σε έκτακτο ή απρόβλεπτο γεγονός. Η ταυτόχρονη διδασκαλία σε μαθητές οι οποίοι συμμετέχουν στο μάθημα με φυσική παρουσία και σε άλλους μαθητές οι οποίοι συμμετέχουν εξ αποστάσεως επιτρέπεται μόνο σε περίπτωση επιδημικών νόσων.
Μάλιστα, όπως δήλωσε η ίδια, όταν μαθητές μένουν εκτός σχολείου για λόγους δημόσιας υγείας, τότε είναι και αυτονόητη η υποχρέωση της Πολιτείας να μεριμνήσει για την πρόσβαση των μαθητών στην εκπαίδευση εξ αποστάσεως.
Η πρωτοβουλία αυτή προκάλεσε ευρείες αντιδράσεις για δυο λόγους. Αρχικά, διότι το υψηλό κόστος υλοποίησης εντός τέτοιου σχεδίου και η απούσα τεχνογνωσία των εμπλεκόμενων προσώπων, ενδέχεται να καταστήσουν μια τέτοια ρύθμιση ανεφάρμοστη. Ο δεύτερος και σπουδαιότερος λόγος, αφορά στο γεγονός πως η νομοθετική αυτή πρωτοβουλία έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με την νομοθεσία που ρυθμίζει την προστασία προσωπικών δεδομένων.
Σε μια περίοδο πανδημίας η Πολιτεία, αδιαμφισβήτητα, οφείλει να λάβει όλα τα απαιτούμενα μέτρα, ώστε να διασφαλιστεί το αγαθό της δημόσιας υγείας. Ταυτόχρονα όμως, οφείλει να λαμβάνει όλα τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να μην περιορίζεται η ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών της σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Ελεύθερη πρόσβαση όμως, σημαίνει και δωρεάν πρόσβαση και εάν η Κυβέρνηση κρίνει πως μπορεί να εξοπλίσει την κάθε αίθουσα με την κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή, πώς διασφαλίζεται το γεγονός ότι όλοι οι μαθητές, ακόμα και αυτοί που προέρχονται από οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτή την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Στην περίπτωση που τα παιδία αυτά δεν διαθέτουν τα κατάλληλα τεχνολογικά μέσα, θα μεριμνήσει η Πολιτεία ή θα οδηγηθούμε σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα δυο ταχυτήτων;
Ένα δεύτερο θέμα, στο οποίο το αρμόδιο Υπουργείο δεν έχει αναφερθεί καθόλου, είναι το πώς θα ξεπεραστεί ο σκόπελος της ελλιπούς τεχνογνωσίας των εκπαιδευτικών, πάνω στους οποίους θα πέσει το βάρος της ορθής λειτουργίας του όλου εγχειρήματος. Από την στιγμή που ο εκπαιδευτικός θα είναι υπεύθυνος για την ομαλή διεξαγωγή του διαδικτυακού μαθήματος και κατά συνέπεια και για την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων των μαθητών του, δεν θα έπρεπε να κριθεί αναγκαία η εκ των προτέρων κατάρτιση του και η σωστή καθοδήγηση του;
Ακόμα πάντως και στην περίπτωση που τα προαναφερθέντα προβλήματα λυθούν, η εφαρμογή της εξ αποστάσεως διδασκαλίας με τέτοιο τρόπο, ώστε να διασφαλίζονται τα προσωπικά δεδομένα των μαθητών και των καθηγητών δεν θα είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Όταν δυο Συνταγματικά δικαιώματα συγκρούονται, εν προκειμένω η πρόσβαση στην εκπαίδευση και η προστασία των προσωπικών δεδομένων, τότε η Πολιτεία έχει την υποχρέωση να βρει την χρυσή τομή ώστε να μην καταπατάτε το ένα προς όφελος του άλλου, λαμβάνοντας πάντα υπόψη την αρχή της αναλογικότητας.
Αυτό αποτελεί και το μεγαλύτερο ολίσθημα του όλου εγχειρήματος, καθώς στην προσπάθεια της όσο το δυνατόν ταχύτερης υλοποίησης του, δεν υπήρξε καμία πρόβλεψη όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο τα προσωπικά δεδομένα των μαθητών θα μπορούσαν να διασφαλιστούν. Μάλιστα, η αρμόδια Υπουργός στην προσπάθεια της να κάμψει την έντονη κριτική που δέχθηκε, δήλωσε πως η νομοθετική αυτή πρωτοβουλία έχει ήδη λάβει την συναίνεση της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ), γεγονός που αποδείχθηκε αναληθές.
Η ΑΠΔΠΧ σε δελτίο Τύπου που δημοσίευσε τόνισε το γεγονός πως ναι μεν η ταυτόχρονη διδασκαλία σε μαθητές με φυσική παρουσία και σε άλλους μαθητές με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι κατά βάση νόμιμη διαδικασία, αλλά ταυτόχρονα αναγνωρίζει ότι η ταυτόχρονη διδασκαλία συνεπάγεται περισσότερους κινδύνους στα δικαιώματα των εκπαιδευτικών και των μαθητών εν συγκρίσει με τη διδασκαλία στην τάξη.
Για τους λόγους αυτούς, η Αρχή δεν μπορεί να εκδώσει έγγραφη Γνωμοδότηση πριν δημοσιευθεί η σχετική Υπουργική Απόφαση, καθώς και η έκθεση αντικτύπου, η οποία είναι απαραίτητη, όταν οι πράξεις επεξεργασίας ενδέχεται να επιφέρουν υψηλό κίνδυνο για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των φυσικών προσώπων, ιδίως με τη χρήση νέων τεχνολογιών και συνεκτιμώντας τη φύση, το πεδίο εφαρμογής, το πλαίσιο και τους σκοπούς της επεξεργασίας. Από την στιγμή λοιπόν που η Αρχή επισήμως επιφυλάσσεται ως προς την νομιμότητα του όλου εγχειρήματος, πώς ακριβώς η Υπουργός Παιδεία επιμένει πως έχει ήδη λάβει έγκριση από την Αρχή;
Το Υπουργείο φαίνεται πως μέχρις στιγμής έχει συμμορφωθεί στην υπόδειξη της Αρχής, πως δεν επιτρέπεται σε καμία περίπτωση η αποθήκευση και η περαιτέρω διάθεση των καταγραφέντων μαθημάτων, αλλά επιτρέπεται η απλή αναμετάδοση. Δεν υπάρχει όμως καμία πρόβλεψη για το πώς προλαμβάνεται η περίπτωση που τρίτο συμμετέχον πρόσωπο καταγράφει την αναμετάδοση. Πώς θα προστατεύονται εφεξής τα δεδομένα ανήλικων μαθητών που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες ή προβλήματα ιατρικής φύσεως που επηρεάζουν την απόδοση τους; Ή πάλι, πώς προστατεύεται η ιδιαίτερη σχέση εμπιστοσύνης που αναπτύσσεται ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και τον μαθητή, όπως επίσης και οι προσωπικές σχέσεις και συνομιλίες που αναπτύσσονται ανάμεσα στους μαθητές;
Πρέπει να σημειωθεί, επίσης, πως σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία μέσα στην αίθουσα του σχολείου μπορούν να βρίσκονται μόνο οι μαθητές και ο εκπαιδευτικός, το ποιος όμως ή πόσοι βρίσκονται πίσω από μια οθόνη είναι κάτι που δεν μπορεί να διαπιστωθεί.
Προχωρώντας στην ψήφιση ενός τέτοιου νομοσχεδίου με διαδικασίες fast track και χωρίς η Κυβέρνηση να έχει λάβει την σύμφωνη γνώμη της εκπαιδευτικής κοινότητας, των γονέων και κηδεμόνων, που ουσιαστικά εκπροσωπούν τους ανήλικους μαθητές, αλλά και της ΑΠΔΠΧ, εύλογα αναρωτιέται κανείς πόσο σοβαρά αντιμετωπίζονται τα προσωπικά δεδομένα των ανήλικων μαθητών αλλά και των εκπαιδευτικών στη χώρα μας.
Ερωτηματικά εγείρει και το γεγονός ότι το Υπουργείο βιάζεται τόσο πολύ να υλοποιήσει την εξ αποστάσεως διδασκαλία λίγες μόνο μέρες πριν την λήξη του σχολικού έτους, ενώ ο όλος σχεδιασμός θα μπορούσε κάλλιστα να γίνει το καλοκαίρι με τη συμμετοχή και όλων των εμπλεκομένων φορέων.
Ο Γιώργος Αποστολίδης είναι δικηγόρος Καβάλας, κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος στο Δίκαιο Πληφοροφικής (LLM Internet Law and Policy)