Αναδρομή σε σημαντικά ευρωπαϊκά έργα που εκθειάζουν την ελληνική γλώσσα

«Γλώσσης χάριν», τιμώντας την ελληνική γλώσσα (αναλογισμοί με αφορμή το έτος γαλλοφωνίας). «…δόσις ολίγη τε φίλη τε…»

Τιμώντας επετειακά την ελληνική γλώσσα (9η Φεβρουαρίου) -πέραν των σύγχρονων «διθυραμβικών» λόγων για το μοναδικό αυτόν γλωσσικό κώδικα- ίσως, δε θα αποτελούσε πρωτοτυπία η αναδρομή σε σημαντικά ευρωπαϊκά έργα και κριτικές ιστορικού-λογοτεχνικού χαρακτήρα που εκθειάζουν τον ελληνικό κόσμο, την ελληνική σκέψη και κύρια την ελληνική γλώσσα.

Η περίοδος του 18-19ου αιώνα, όταν η γαλλική γλώσσα με «την καλλιέπειά της» κυριαρχεί στον κατ΄εξοχήν ευρωποκεντρικό κόσμο, είναι από τις πλέον παραγωγικές περιόδους από συγγραφική άποψη. Θα ήταν ιδιαίτερα κουραστικό η «λογιστική» παράθεση έργων και δημιουργών αυτής της κοσμογονικής περιόδου των ευρωπαϊκών, αλλά και των νεοελληνικών «φώτων».

Ωστόσο, στο πλαίσιο αυτού του αναλογισμού -και μάλιστα με την ευκαιρία του έτους γαλλοφωνίας που διανύουμε- θα μπορούσαμε να θυμηθούμε δύο σημαντικά έργα της ευρωπαϊκής διανόησης, όπου ο θαυμασμός της «πεφωτισμένης εσπερίας» προς τον ελληνικό κόσμο και την ελληνική γλώσσα δε σχετίζεται μόνο με τα αρχαιοελληνικά γλωσσικά μνημεία, αλλά και με τους νεότερους γλωσσικούς μας θησαυρούς, όπως είναι τα δημοτικά τραγούδια.

Ο αγώνας διάσωσής τους από τον Γάλλο φιλόλογο Claude Fauriel, ο οποίος αν και δε γνώριζε τη νεοελληνική, συγκέντρωσε και περιέσωσε από τη λαϊκή μας προφορική παράδοση σημαντικό αριθμό τραγουδιών στο έργο του “Chants populaires de la Grece moderne” (Λαϊκά τραγούδια της νεότερης Ελλάδας, Παρίσι,1824-5 ), με τη βοήθεια του ακαρνάνα ιατροφιλόσοφου Ν. Π. Μαυρομμάτη, ένθερμου υποστηρικτή «της πατρώας γλώσσης», σηματοδοτώντας μία σημαντική προσπάθεια καταγραφής τους, που ενίσχυσε το φρόνημα των επαναστατημένων Ελλήνων, υποδεικνύοντάς τους μάλιστα «… (να) βιαστούν να συλλέξουν ό,τι δεν έχει χαθεί από τα λαϊκά τραγούδια. (διότι) η Ευρώπη θα τους χρωστάει χάρη…».

Το έργο όμως, που αποτελεί σταθμό για τη γαλλική και ευρωπαϊκή διανόηση, στο πνεύμα του κλασικισμού, είναι «το έργο ζωής» του μασσαλιώτη αββά, Jean-Jack Barthelemy, “Voyage du jeune Anacharsis en Grece” (Περιήγηση του νέου Ανάχαρση στην Ελλάδα), Παρίσι 1797, στο οποίο παρουσιάζεται ο αρχαιοελληνικός κόσμος του 4ου αιών. π. Χ, ως πρότυπο ζωής και «επιδόσεων του ανθρωπίνου πνεύματος». Το έργο γνώρισε αλλεπάλληλες εκδόσεις και μεταφράσεις πανευρωπαϊκά. Δεν είναι τυχαίο, ότι και ο Ρήγας Φεραίος μετέφρασε μέρος του τετράτομου αυτού έργου, καταγράφοντας, με βάση αυτό, τον ιστορικό χώρο του μείζονος ελληνισμού στη «Μεγάλη Χάρτα» του.

Από τις πλέον αξιόλογες προσπάθειες μεταγλώτισσης επίσης, είναι αυτή του ρωσσικού επωνύμ. Συμβούλου ΧΡΥΣΟΒΕΡΓΗ ΚΟΥΡΟΠΑΛΑΤΗ» ( Βιέννη , 1819), ευπαίδευτου ευπατρίδη, από την Αγχίαλο της ανατ. Ρωμυλίας, ο οποίος αφιερώνει στον φαναριώτη φιλικό, Μιχαήλ Γρηγοριάδη Σούτσο, «Βοεβόδα Πάσης Μολδαυίας», την περιήγηση του Σκύθη πρίγκιπα Ανάχαρση στον ελληνικό κόσμο του 4ου αιών. π.Χ.

Αποτελεί αξιόλογο δείγμα γλωσσικής αρτιότητας και μεταφραστικής ικανότητας που ακολουθεί το υψηλό περιεχόμενο της γαλλικής εκφοράς, η οποία αποτέλεσε την αφετηρία και το στόχο της πολυετούς και επίπονης προσπάθειας του περισπούδαστου αββά Βαρθολομαίου (χρειάστηκαν τρεις δεκαετίες περίπου για την ολοκλήρωση του έργου), εξαιτίας της αγάπης και του θαυμασμού του προς τον αρχαιοελληνικό κόσμο, επισημαίνοντας εισαγωγικά (προειδοποίησις του συγγραφέως), ότι «εις το σύγγραμμα τούτο δεν προέκρινε τον ιστορικόν χαρακτήρα, αλλά τον περιηγητικόν. Δι΄ ό,τι αυτός καταγίνεται δι΄όλου εις πράξεις και αναμιγνύει και έθιμα μικρά, τα οποία παραβλέπει ο ιστορικός».

Στο υποθετικό του σενάριο, ο ήρωάς του, ο νέος Ανάχαρσις, όπως και ο παλαιός (6ος αιών. π.Χ) που αναφέρεται στον Ηρόδοτο (4,76,1 ) « …έρωτι παιδείας φλεγόμενος, κατέλιπε τάς κατεψυγμένας όχθας του Βορυσθένους, κατεφρόνησε τας συνεχείς τρικυμίας του Ευξείνου Πόντου, έτρεχεν, ως διψαλαία έλαφος εις την πολυχεύμονα πηγήν της Ελλάδος και εξήντλεν ζακόρως τα αείζωα της σοφίας νάματα».

Εισαγωγικά, στον α΄ τόμο του έργου ,παρουσιάζεται από τον συγγραφέα ο θαυμασμός και ενθουσιασμός του νέου Ανάχαρση για τον θεϊκό Όμηρο και την ελληνική γλώσσα, θυμίζοντας «πινδαρικά» πρότυπα, όπως επισημαίνεται από τον επιφανή φιλόλογο Κ. Καλλιάδη στην περιώνυμη διάλεξή του (Κωνσ/πολη,1894). «Αρχομένου δ΄έργου πρόσωπον χρή θέμεν τηλαυγές» (Στην προμετωπίδα κάθε έργου (συγγραφικού) πρέπει να προβάλλεται ένα «ακτινοβόλο» πρόσωπο).

“Voyage du jeune Anacharsis en Grece΄΄ (τόμος Α’, μέρος πρώτο-απόσπασμα )
“…Je ne suis qu’un Scythe et l’armonie des vers d’Homere, cette harmonie qui transporte les Grecs, echappe souvent α mes organes trop grossiers ‘mais je ne suis plus maître de mon admiration, quand je le vois s’elever et planer, pour ainsi dire, sur l’ univers, lancant de toutes parts ses regards embrases ,recueillant les feux et les couleurs dont les objets etincellent a sa vue, assistant au conseil des dieux, soudant les replis de coeur humain, et bientot riche de ses decouvertes, ivre des beautes de la nature ,et ne pouvant plus supporter l’ ardeur qui le devore, la repandre avec profusion dans ses tableaux et dans ses expressions… car ce qui distigue surtout Homere c’ est de tout animer, et de nous penetrer sans cesse des nouvements qui l’agitent…”.

(…Δεν είμαι παρά ένας Σκύθης και η αρμονία των στίχων του Ομήρου, αυτή η αρμονία που «μετουσιώνει» τους Έλληνες, διαπερνά συχνά το είναι μου. Ωστόσο, δεν ελέγχω το θαυμασμό μου, όταν βλέπω τον Όμηρο ν΄ανυψώνεται και να πλανάται στον κόσμο, να το πω κάπως έτσι, εξακοντίζοντας από παντού τις φλογερές του ματιές, συγκεντρώνοντας στην όψη του τις ακτίνες και τα χρώματα που τα πράγματα αντανακλούν, όταν τον βλέπω να συμμετέχει στη θεϊκή συνέλευση, σταθμίζοντας τα ενδόμυχα της ανθρώπινης καρδιάς και σε λίγο, πλούσιος από τις ανακαλύψεις του, μεθυσμένος από τις ομορφιές της φύσης και μη μπορώντας πια να υποφέρει τη φλόγα που τον διακατέχει, να τη διαχέει απλόχερα στις περιγραφές και στις εκφράσεις του… «διότι αυτό που κάνει τον Όμηρο να ξεχωρίζει είναι ότι δίνει ζωντάνια σε καθετί και μεταδίδει σ΄εμάς ακατάπαυστα τα αισθήματα που τον συγκινούν…».

(ελεύθερη μεταγλώτισση από τη γαλλική στην καθομιλουμένη, Αντώνης Κόντος)
Καβάλα 09/02/2022

(Ζητούμε την κατανόηση από τους φιλαναγνώστες για την απουσία “accent” στις γαλλικές λέξεις).