Με τον Μιχάλη γνωριστήκαμε κατά το τέλος της 10ετίας του ’70, αναστηλώνοντας μαζί με τον θείο του Βαγγέλη Τυρολόγο και τον αδελφό μου αρχαιολόγο Χαράλαμπο την παλαιοχριστιανική εκκλησία στο Τσουκαλαριό του Λιμένα της Θάσου. Έκτοτε η συνεργασία μας ήταν συνεχής.
Από τη συντήρηση των σπιτιών της Παναγίας Καβάλας, μέχρι τις μελέτες των νέων μουσείων Αμφίπολης και Θάσου, τους πύργους στη Σαμοθράκη και στα λουτρά των Ελευθερών, το κομψό γεφυράκι στον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού των Μεγάλων Θεών στη Σαμοθράκη, τις Καμάρες της Καβάλας, τον μπεχτασίδικο τεκκέ του Σέλινου, τα μνημεία των Φιλίππων, το αρχαίο θέατρο με την Χάιδω Κουκούλη, τα τείχη, τα τζαμιά και τις εκκλησίες των Σερρών, της Δράμας και όλης της περιοχής μέχρι τον Έβρο.
Ατέλειωτες ώρες ταξιδιού, ατέλειωτες ώρες συζητήσεων μέχρι αργά τη νύχτα. Ήταν ο μόνος μηχανικός, σαν εξωτερικός συνεργάτης, απ’ την Αρχαιολογική Υπηρεσία που οι καθηγητές Παναγιώτης Τουλιάτος απ’ το ΕΜΠ και Clara Bertolini απ’ το Πολυτεχνείο του Τουρίνου, ξεχώρισαν και βρήκαν μαζί του πεδίο συνεννόησης και συνεργασίας.
Η Bertolini, διακεκριμένη μηχανικός στην Ευρώπη, υπεύθυνη μεταξύ πολλών άλλων των καμπαναριών της Βενετίας, είχε πει στον Τουλιάτο ότι δεν περίμενε να βρει στην Ελλάδα τέτοιον γνώστη των ξύλινων κατασκευών. Όμως, ο Μιχάλης κατείχε το ίδιο καλά τις σιδηρές κατασκευές, τα μπετά, αλλά και κάθε άλλον τομέα της επιστήμης του.
Το περίφημο τζαμί του Βαγιαζήτ στο Διδυμότειχο, όπου έκανε με τον αρχιτέκτονα Παντελή Ξύδα μια εξαιρετική μελέτη, θα είχε σωθεί αν τον είχαν ακούσει. Κάναμε μαζί ταξίδια-προσκυνήματα στην Κωνσταντινούπολη, όπου μας έκανε αναλύσεις υπέροχες για τις στατικές λύσεις της Αγιά Σοφιάς, και αλλού.
Δεν έβαλε ποτέ τσιγάρο στο στόμα σου και ποτό δε τον θυμάμαι να πίνει. Όμως ήπιαμε μαζί ναργιλέ σε μια ταβέρνα της Πόλης. Πάντα ανοιχτός σε καινούργιες ιδέες, λάτρης της φιλοσοφίας, των βιβλίων, των τεχνών και πάνω απ’ όλα των μαθηματικών. Ανταλλάσσαμε βιβλία. Το τελευταίο που μου έδωσε να διαβάσω ήταν «Ο καλλιτέχνης και ο μαθηματικός» του Amir D. Aczel.
Ήταν ένας πολιτικός μηχανικός τόσο καλός, που λειτουργούσε, όπως στα παλιά χρόνια, και σαν πολύ καλός αρχιτέκτονας.
Μιχάλη, οι Εφορείες Κλασσικών, Βυζαντινών και Νεωτέρων Αρχαιοτήτων σού οφείλουν πάρα πολλά. Αμείφτηκες ελάχιστα σε σχέση με αυτά που πρόσφερες. Ποτέ σου δεν έθετες θέμα αμοιβής. Ήσουν πάντα έτοιμος να δώσεις λύσεις σε δυσεπίλυτα προβλήματα. Δεν μου είπες ποτέ όχι σε ό,τι δύσκολο στατικά σου πρότεινα. Καθόσουν και το έλυνες. Το μυαλό σου λειτουργούσε αυτόματα, κάνοντας αμέσως υπολογισμούς.
Ήσουν ένας άνθρωπος γλυκός, πράος, με κατανόηση, σοφός και δημιουργικός. Ουμανιστής, σοβαρός, με το δικό σου ξεχωριστό χιούμορ. Θα μου λείπουν πάντα οι αναλύσεις σου, σχεδόν σε κάθε θέμα. Ανεπιφύλακτα μπορώ να πω ότι η απουσία σου αφήνει τον κόσμο πιο φτωχό και το κενό σου δύσκολα θα αναπληρωθεί. Η πατρίδα μας θα ήταν πολύ διαφορετική αν αξιοποιούσε ανθρώπους σαν κι εσένα.
Μιχάλη, είναι αβάσταχτη η γνώση ότι δεν είσαι πια μαζί μας. Θερμά συλλυπητήρια στους δικούς σου, που θα τους συντροφεύει πια μόνο η μνήμη σου.
Αργύρης Μπακιρτζής
Στην κεντρική φωτό: Μιχάλης Καμίλης, Παναγιώτης Τουλιάτος, Clara Bertolini, Αργύρης Μπακιρτζής και Ιταλίδες βοηθοί αρχιτεκτόνισσες στο Διδυμότειχο