Ηλιπασματοβιομηχανία της Καβάλας ξεκίνησε επίσημα τη λειτουργία της στη Νέα Καρβάλη, ακριβώς 60 χρόνια πριν, τη Δευτέρα 17 Μαΐου 2025, παρουσία του Βασιλιά Κωνσταντίνου, υπουργών της τότε Κυβέρνησης, βουλευτών της Καβάλας και των Αρχών της πόλης.
Ο ερευνητής της Τοπικής Ιστορίας Κώστας Παπακοσμάς ανατρέχει στο αρχείο του και μεταφέρει το «ρεπορτάζ» από τη μέρα των εγκαινίων αλλά και τα όσα έγιναν από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 έτσι ώστε η Καβάλα να γίνει η έδρα του εργοστασίου.
«Πριν 60 χρόνια τέτοια ημέρα, τη 17η Μαΐου 1965, μια νέα οικονομική και κοινωνική σελίδα άνοιγε για την Καβάλα και την ευρύτερη περιοχή. Ένα μεγάλο εργοστάσιο έμπαινε σε λειτουργία, ήταν αυτό που θα άλλαζε την οικονομική και κοινωνική μορφή της πόλης. Η Καβάλα από “Μέκκα” του καπνού άλλαζε ρότα και γίνονταν μια βιομηχανική περιοχή.
Εκείνη τη Δευτέρα 17 Μαΐου 1965 στην Καβάλα ξεκινούσε μια νέα πορεία στην οικονομική και βιομηχανική της ιστορία. Στη Νέα Καρβάλη , μετά από τρία χρόνια συνεχών εργασιών , ένα εργοστάσιο ήταν έτοιμο για λειτουργία. Η Βιομηχανία Φωσφορικών Λιπασμάτων ήταν γεγονός. Παραγωγή και εμπορεία λιπασμάτων απαραίτητου συστατικού για την αναπτυσσόμενη –τότε– ελληνική γεωργία.
Τρία χρόνια πριν τον Οκτώβριο του 1962 είχε γίνει η θεμελίωση του εργοστασίου. Δημιουργός της μονάδας ο καθηγητής Στρατής Ανδρεάδης. Ο καταγόμενος από την Χίο επιχειρηματίας ήταν πρόεδρος της Εμπορικής Τράπεζας αλλά και της Ιονικής και Λαϊκής και το επιχειρηματικό “δαιμόνιο” ήταν μέσα του. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 σχεδίαζε ένα τέτοιο εργοστάσιο παραγωγής λιπασμάτων. Είδε πολλές περιοχές , ανά την Ελλάδα, επέλεξε την περιοχή της Νέας Καρβάλης βέβαια σε αυτό καταλυτικό ρόλο έπαιξε η συμβολή του τότε Μακεδόνα πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή που είχε στόχο τη δημιουργία μεγάλων παραγωγικών μονάδων στη Μακεδονία.
Ο αείμνηστος Καραμανλής ήταν αυτός που θεμελίωσε το εργοστάσιο στις 25 Οκτωβρίου 1962. Στην πλάκα θεμελίωσης αναφέρονταν τα ονόματα του ιδίου, του τότε Βασιλιά Παύλου και του Στρατή Ανδρεάδη.
Τον Ιούλιο του 1960 είχε εκδηλωθεί το πρώτο ενδιαφέρον από την Ιονική και Λαϊκή τράπεζα για τη δημιουργία εργοστασίου λιπασμάτων στην συγκεκριμένη περιοχή. Το 1961 όμως τον Δεκέμβριο και συγκεκριμένα στις 18 του μήνα δημοσιεύθηκε το Φ.Ε.Κ. ίδρυσης της Βιομηχανίας. Η αρχική σύμβαση μεταξύ του Ελληνικού δημοσίου και της Τράπεζα είχε υπογράφει στις 25 Μαΐου 1961. Το αρχικό καταστατικό του εργοστασίου υπεγράφη στο συμβολαιογραφείο του συμβολαιογράφου Αθηνών Α. Αθανασόπουλου στις 20 Δεκεμβρίου 1961.
Ερχόμαστε όμως στην ημέρα έναρξης λειτουργίας του εργοστασίου. Το πρωί της Δευτέρας 17 Μαΐου 1965 η πόλη ανέμενε τους υψηλούς καλεσμένους. Στο αεροδρόμιο του Αμυγδαλεώνα έφθασε το αεροπλάνο του Βασιλιά Κωνσταντίνου. Ο πρόεδρος της Βουλής Νόβας τον υποδέχθηκε, ήταν εκεί ο Μητροπολίτης Αμβρόσιος (Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως και τοποτηρητής της Μητρόπολης Φιλίππων) ο Βουλευτής Λεόντιος Λυμπέρης και ο Δήμαρχος Καβάλας Κωνσταντίνος Τσολάκης.
Στο χωριό του Αμυγδαλεώνα οι κάτοικοι χαιρέτησαν τον Βασιλιά όπως και στην Καβάλα. Η συνοδεία του κι αυτός κατευθύνθηκε στη Ν. Καρβάλη όπου τον ανέμεναν ο δημιουργός του εργοστασίου Σ. Ανδρεάδης και οι υπουργοί πρώην και νυν (στην κεντρική πολιτική σκηνή με την ΕΡΕ και Ένωση Κέντρου ξεκινούσε μια μακρά περίοδος πολιτικής αστάθειας) Ήταν οι Ζίγδης, Ζορμπάς, Μπακατσέλος, Παπασπύρου, Αγγελούσης, Μαλιάκας, Μάρτης, Παπαλαζάρου. Μεταξύ των παρευρισκομένων και ο γνωστός για την εποχή του επιχειρηματίας, Ελληνοαμερικανός Τομ Πάπας.
Εκ μέρους των τοπικών αρχών μίλησε ο Βουλευτής Σταύρος Νικολαΐδης, ενώ για το εργοστάσιο και την λειτουργία του μίλησε ο Στρατής Ανδρεάδης. Ο Κωνσταντίνος ήταν αυτός που “έκοψε” την κορδέλα των εγκαινίων. Το ρεπορτάζ της εποχής αναφέρει ότι μετά τα εγκαίνια στήθηκαν δυο γλέντια· το ένα για τους επίσημους προσκεκλημένους κι το άλλο για τους κατοίκους του Χαλκερού και της Νέας Καρβάλης. Για τους δεύτερους στήθηκαν σούβλες με αρνιά και μπόλικο κρασί. Οι κάτοικοι μάλιστα του Χαλκερού ζήτησαν από τον Ανδρεάδη να επεκταθεί ο ηλεκτροφωτισμός από το εργοστάσιο και προς τα σπίτια του χωριού τους.
Όσο για τους επίσημους καλεσμένους αυτοί επιβιβάστηκαν στο πολυτελές πλοίο «Απολλώνια» (με αυτό είχαν έρθει στην περιοχή) όπου παρατεθεί επίσημο γεύμα για… 350 άτομα. Από την Νέα Καρβάλη κατευθύνθηκαν στη Θάσο (όπου ξεναγήθηκαν εκεί) και στη συνέχεια αναχώρησαν για τον Πειραιά.
Ο Κωνσταντίνος, και η συνοδεία του, γύρισε στην Καβάλα και αναχώρησε για την Θεσσαλονίκη (όπου παρέστη στις εκδηλώσεις για τα 60 χρόνια λειτουργίας της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής).
Προ της θεμελιώσεως του εργοστασίου υπήρξαν μια σειρά καθυστερήσεις, που προκαλούσαν τότε την ανησυχία των Καβαλιωτών για την τύχη της επένδυσης. Η Δημοτική Αρχή και το Δημοτικό Συμβούλιο εκφράζοντας την αγωνία των πολιτών συζητούσε το θέμα και είχε προχωρήσει σε μια σειρά ενεργειών προς την κυβέρνηση. Με μια σειρά εγγράφων που αποστέλλει σε κάθε αρμόδιο φορέα και ειδικά στα Υπουργεία και το Γραφείο του Πρωθυπουργού, προσπαθεί να μάθει για την τύχη της κατασκευής του εργοστασίου.
Την ίδια εποχή, Φθινόπωρο του 1962, ο Δήμος πληροφορείτε ότι η Εθνική Τράπεζα θα δημιουργήσει στην περιοχή εργοστάσιο Πλαστικών. Η παράθεση όλων αυτών των στοιχείων αλλά και το αναλυτικό εισαγωγικό κείμενο, για την ιστορία της Β.Φ.Λ. είναι ένας ελάχιστος φόρος τιμής στους ανθρώπους που εργάστηκαν στο εργοστάσιο , στη διάρκεια της κατασκευής του αλλά και της λειτουργίας του, χρόνια τώρα. Όπως επίσης και στους ανθρώπους πολιτικής αλλά και της αυτοδιοίκησης που ήταν μπροστάρηδες στους αγώνες για την ανάπτυξη και πρόοδο αυτού του τόπου και ειδικά του συγκεκριμένου εργοστασίου. Πριν πέντε χρόνια το 2020 έγραψα αυτό το κείμενο, θα παραθέσω τώρα και τις απόψεις αλλά και την ιστορική μνήμη των συμπολιτών μας. Ο Αθανάσιος Οσταδάκης με έγραψε: “Πολύ καλό για την οικονομία της περιοχής αλλά όχι για την υγεία των κατοίκων κι εργαζομένων”.
Η Ελένη Σακατιά μού έγραψε: “Σ΄ αυτή την περιοχή της ΒΦΛ λίγο πριν την απόφαση για την ίδρυση του εργοστασίου ο επιχειρηματίας Μαρτιροσιαν είχε αγοράσει κτήματα για να φτιάξει την Τοσκα Μπιτς αλλά μετά την απόφαση για το εργοστάσιο εγκατέλειψε την ιδέα για την τουριστική επένδυση εκεί και αγόρασε κτήματα στο σημείο που είναι τώρα η Τοσκα εγώ θυμάμαι έξω από το Χαλκερο σκουριασμένη πινακίδα που έγραφε προσεχώς Τόσκα Μπιτς η οποία ξηλώθηκε όταν έγινε η Εγνατία εκεί που έγινε το εργοστάσιο ήταν υπέροχη παραλία και ο πρώτος γαριδοτοπος στην Ελλάδα αυτό το άκουγα από ψαραδες.”
Ο Χρυσόστομος Κοσμίδης μού έγραψε : “Παρεστήκαμε στην τελετή, ως τελειόφοιτοι του Λυκείου Αρρένων Καβάλας.”
Ο γιατρός και πρώην πρόεδρος της Διευρυμένης Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κώστας Τάτσης μού έγραψε: “Φίλε Κώστα η ιστορία δεν ζει παρά μόνο όταν είναι απόλυτα τεκμηριωμένη. Μπορείς λοιπόν να συμπληρώσεις: Όταν η πρόταση για την ίδρυση το εργοστασίου έφτασε στον Καραμανλή αυτός όπως συνήθιζε δήλωσε ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΚΑΒΑΛΑ. Ο Ανδρεάδης και η παρέα του προσδιόρισαν άλλες τοποθεσίες και επέμεναν Τότε ο Καραμανλής καλεί την Εθνική τράπεζα, και ξαφνικά βλέπω μια τεράστια ταμπέλα δώθε του Στρυμόνα αρκετά να γράφει την εγκατάσταση μονάδας λιπασμάτων, και τότε ο Ανδρεάδης τρέχει ικέτης στον Καραμανλή και δηλώνει την Καβάλα ως τόπο εγκατάστασης της Βιομηχανίας Λιπασμάτων”.
Απαντώντας στον κ. Κ. Τάτση, έγραψα: “πολύτιμη ιστορική ψηφίδα που έρχεται να προστεθεί στην καταγραφή της ιστορικής μνήμης όπως και οι ευχαριστίες του Δήμου Καβάλας μερικά χρόνια μετά στον Ανδρεάδη που τον ανακήρυξε επίτιμο δημότη. Επι Δημάρχου Ε. Ευαγγελίου. Το παράδοξο. …. Η πόλη τον Καραμανλή του έδωσε. .. μόνο το ..”κλειδί” επί Δημαρχίας Κώστα Τσολάκη και μια οδό επί Δημαρχίας Αθανασιάδη που τελικά κανείς δεν την αναφέρει. ..”.
Ο Νίκος Βασιλόπουλος μού έγραψε: “Εγώ εργάστηκα ως βοηθός χημικού με την Πετρίδου στο χημείο της αμμωνίας από το 1964 – 1969”.