Η Καβάλα στο τέλος της 2ης Βουλγαρικής κατοχής… Εικόνες ασύλληπτων διαστάσεων ανθρωπιστικής καταστροφής, με χιλιάδες νεκρούς και αγνοούμενους, εικόνες λιμού και καταστροφής. Ο εκπαιδευτικός, συγγραφέας και ιστορικός-ερευνητής Αεροπορικής και Στρατιωτικής Ιστορίας, Πασχάλης Παλαβούζης παραθέτει σπάνια φωτογραφικά ντοκουμέντα από το προσωπικό του αρχείο που αποτυπώνουν μια καθημαγμένη Καβάλα, ενώ ο ιστορικός, Κυριάκος Λυκουρίνος παραθέτει ιστορικά ντοκουμέντα για τον στόχο των κατακτητών και την καμένη γη που άφησαν πίσω τους.
Απελευθέρωση μιας καθημαγμένης πόλης: Η Καβάλα στο τέλος της 2ης Βουλγαρικής κατοχής (1916-1918)
Ήταν 25 Σεπτεμβρίου (με το παλιό ημερολόγιο… 8 Οκτωβρίου με το νέο) όταν τα πρώτα τμήματα του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων εισέρχονταν με μύριες προφυλάξεις (και συντρίβοντας κάθε εχθρική αντίσταση) στην πόλη της Καβάλας…
Λίγο περισσότερο από δύο χρόνια είχε κρατήσει η στυγνή Βουλγαρική κατοχή. Η Καβάλα ήταν η τελευταία μεγάλη πόλη της ανατολικής Μακεδονίας που είχε παραδοθεί αμαχητί στον εχθρό με τη σιωπηρή συναίνεση της κυβέρνησης των Αθηνών.
Γράφει ο ιστορικός, Κυριάκος Λυκουρίνος: «…Η βουλγαρική κατοχή της ανατολικής Μακεδονίας, από τον Αύγουστο του 1916 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1918, εξελίχθηκε σε μια ασύλληπτων διαστάσεων ανθρωπιστική καταστροφή σ’ όλη την έκταση του κατεχόμενου χώρου. Στόχος των κατακτητών υπήρξε κατά βάση το ελληνικό στοιχείο, εναντίον του οποίου εφάρμοσαν μια συνειδητή πολιτική εξόντωσης.
»Όχι με μαζικές σφαγές και εκτελέσεις, αλλά με την αποστέρηση όλων των μέσων της επιβίωσης, με την υποβολή των ανθρώπων σε αφάνταστες κακουχίες, με τις τεράστιες σε έκταση υλικές καταστροφές, με εξοντωτικούς περιορισμούς και απαγορεύσεις, με ταπεινώσεις και ηθικά μαρτύρια. Περισσότερο υπέφεραν οι πόλεις της Καβάλας και των Σερρών και η περιοχή του Παγγαίου.
»Οι πιο ειδεχθείς καταστάσεις της βουλγαρικής κατοχής υπήρξαν αναμφίβολα η σκόπιμα οργανωμένη λιμοκτονία και ο αναγκαστικός εκτοπισμός των ενηλίκων ανδρών στο εσωτερικό της Βουλγαρίας. Από την ασιτία αποδεκατίστηκε περισσότερο ο ελληνικός πληθυσμός των μεγάλων πόλεων, οι Τσιγγάνοι και όλοι οι οικονομικά αδύναμοι. Εξ αιτίας της έλλειψης τροφίμων, οι άνθρωποι αναγκάζονταν να τρέφονται με χόρτα και ρίζες, να τρώνε γάτες, σκυλιά, χελώνες, ακόμη και πτώματα ζώων. Σε 14.000 υπολογίζονται τα θύματα της πείνας μόνο στην πόλη της Καβάλας.
»Η μαρτυρική “ομηρία” 35-40.000 ανδρών σε καταναγκαστικά έργα στο Κίτσεβο, στη Σιούμλα, στο Κάρνομπατ, στο Γκόστιβαρ κ.ά., όπου η θνησιμότητα έφτανε και το 50%, έχει μείνει ανεξίτηλη στη συλλογική μνήμη του τοπικού πληθυσμού και έχει περάσει και σε δημοτικά τραγούδια…
»Το αποτέλεσμα της πολιτικής των Βουλγάρων συγκεφαλαιώνεται στη Γενική Έκθεση της Διεθνούς Διασυμμαχικής Επιτροπής, η οποία διενήργησε έρευνα σε 339 πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά της Ανατολικής Μακεδονίας. Το 1916 ο πληθυσμός αυτών των οικισμών ανερχόταν σε 305.000 κατοίκους.
»Μέσα σε δύο χρόνια 32.000 απεβίωσαν στην περιοχή από την πείνα, τις αρρώστιες και τις κακουχίες και 12.000 χάθηκαν στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στη Βουλγαρία (άλλες πηγές τους υπολογίζουν σε 18.000). Σύμφωνα μ’ αυτά τα στοιχεία, το ποσοστό των απωλειών εγγίζει το 14,5%, ένα ποσοστό αδιανόητο, αν σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για άμαχο πληθυσμό που βρισκόταν μακριά από τα πεδία των πολεμικών συγκρούσεων».
Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η τραγική κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει οι πληθυσμοί της ανατολικής Μακεδονίας ζητήθηκε άμεσα και οργανώθηκε ταχύτατα η αποστολή βοήθειας από την υπόλοιπη Ελλάδα και το εξωτερικό…
Οι σπάνιες φωτογραφίες τις οποίες παραθέτει από τη συλλογή του ο κ. Παλαβούζης αποτυπώνουν τις τραγικές καταστάσεις, έτσι όπως τις έζησαν τα Ελληνικά και Συμμαχικά στρατεύματα που εισήλθαν στην Καβάλα τον Οκτώβριο (νέο ημερολόγιο) του 1918.
*Οι φωτογραφίες από τη συλλογής του Πασχάλη Παλαβούζη είναι αντίγραφα των αυθεντικών που μπορεί κάποιος να αναζητήσει στα αρχεία του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού