Του Βασίλη Τσιάντου
Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου ήταν διάφορες συζητήσεις με φίλους, δια ζώσης ή διαδικτυακά, σχετικά με το τι είναι η «Πολιτική». Είναι αξιοπερίεργο ότι στην Ελλάδα, που γέννησε την πολιτική και την πολιτική επιστήμη, οι απόψεις πολλών συνανθρώπων μας σχετικά με τον ορισμό και το αντικείμενο της πολιτικής διαφέρουν.
Είναι αυτό λογικό; Δηλαδή, είναι τόσο εύκολος ο ορισμός μίας έννοιας και απλά λόγω άγνοιας δεν τον γνωρίζουμε, ή τελικά ο ορισμός εννοιών είναι αρκετά δύσκολη υπόθεση, επομένως είναι πολύ λογικό συνάνθρωποί μας, αλλά και εμείς να δυσκολευόμαστε; Αυτά τα ερωτήματα θα μας απασχολήσουν στο κείμενο αυτό.
Μετά από συζητήσεις με φίλους που κατέληγαν σε αδιέξοδο ως προς τον ορισμό της «Πολιτικής» αποφάσισα να το διερευνήσω περαιτέρω, αφήνοντας τους κλασσικούς Έλληνες, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, κ.λπ., και βλέποντας τι πιστεύουν διάφοροι ειδικοί και μη, σήμερα. Έτσι ανακάλυψα στο διαδίκτυο μία σειρά μαθημάτων του Ανοικτού Πανεπιστημίου του Ηνωμένου Βασιλείου (Η.Β.) με θέμα «Τι είναι η Πολιτική;» και αποφάσισα να την παρακολουθήσω.
Τα συμπεράσματα από τα μαθήματα αυτά σε πρώτη φάση είναι ότι οι πολίτες εμπλέκουν την Πολιτική με τους πολιτικούς, οπότε συνήθως η αρνητική εικόνα για τους πολιτικούς επηρεάζει και την άποψή τους γενικά για την πολιτική (στο Η.Β.), και αυτό έχει έμμεσα σαν αποτέλεσμα να μην ασχολούνται με την πολιτική. Στην Ελλάδα πιστεύω ότι αν και υπάρχει γενικώς αρνητική εικόνα για τους πολιτικούς και την πολιτική, παρ’ όλα αυτά ασχολούμαστε περισσότερο ενεργά με την πολιτική. Έτσι, ίσως θα έπρεπε να γνωρίζουμε καλύτερα τι είναι η Πολιτική. Εν τούτοις, αυτό δεν συμβαίνει. Ο λόγος είναι ότι ο ορισμός της έννοιας Πολιτικής, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι δύσκολος και ανήκει μάλλον στις ουσιαστικά αμφισβητούμενες έννοιες (essentially contested concepts). Τις ουσιαστικά αμφισβητούμενες έννοιες εισήγαγε ο Σκωτσέζος Γουόλτερ Μπράις Γκάλι (Walter Bryce Gallie, 1912–1998) σε άρθρο του στο περιοδικό «Αριστοτελική Κοινότητα» (Aristotelian Society) στις 12 March 1956. Ο σκοπός του ήταν να διευκολύνει στην κατανόηση διαφορετικών εφαρμογών και ερμηνειών αφηρημένων και ποιοτικών εννοιών, όπως η τέχνη, η φιλανθρωπία, η κοινωνική δικαιοσύνη, κ.ά. Ο Γκάλι θεωρεί ότι στην πρακτική ζωή οι ατέρμονες συζητήσεις για την ερμηνεία ή αντίληψη ενός όρου ή μίας έννοιας και οι επικείμενες διαφωνίες επ’ αυτών, οφείλονται πιθανά σε λόγους σύγκρουσης συμφερόντων ή διαφορετικών γούστων ή στάσεων. Όταν από την άλλη, γράφει ο Γκάλι, μεταφερόμαστε στο επίπεδο της φιλοσοφίας, δηλαδή έχουμε διαφορετικές γνώμες για την ίδια έννοια τότε η επιμονή κάποιων ότι έχουν την σωστή αίσθηση του όρου αποδίδεται, κατά τον Γκάλι, σε «μία βαθιά και ενδιαφέρουσα πνευματική τάση»!
Επιστρέφοντας στη σειρά μαθημάτων του Ανοικτού Πανεπιστημίου του Η.Β. βλέπουμε ότι η επιστημονική ομάδα γράφει ότι κατά καιρούς έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί της πολιτικής από τους ειδικούς, αλλά και από πολιτικά πρόσωπα, οι οποίοι δεν είναι αποδεκτοί από το σύνολο, διότι είτε περιέχουν αντιφάσεις, είτε μέρος του ορισμού περιέχεται μέσα σε άλλο ορισμό (με λίγα λόγια δεν καλύπτεται η έννοια κατά το βάθος). Έτσι, αυτό που μπορεί να κάνει κάποιος είναι να επιστρέψει στην παλιά μέθοδο, του Σωκράτη, στον «έλεγχο» του ορισμού στην προκειμένη περίπτωση. Να αναφέρω μόνο τον «Ευθύφρονα», τον διάλογο του Πλάτωνα περί οσίου, ο οποίος είναι απορητικός διάλογος και δεν καταλήγει σε τελικό ορισμό του όρου μετά από επτά ορισμούς που δίνει ο Ευθύφρονας και απορρίπτει διαλογικά ο Σωκράτης. Αυτή την μέθοδο, χωρίς να την κατονομάζουν, ακολουθεί η ομάδα του Ανοικτού Πανεπιστημίου, για να συζητήσει διάφορους ορισμούς της πολιτικής, ξεκινώντας από «στενούς» ορισμούς και προχωρώντας σε πιο ευρείς. Ένας από τους στενότερους ορισμούς που εξετάζουν είναι ότι «πολιτική είναι οτιδήποτε αφορά το Κράτος». Συνεχίζουν με την άποψη ότι «πολιτική είναι η επίλυση συγκρούσεων» για να προχωρήσουν και να φθάσουν στον ορισμό ότι «η πολιτική είναι η κοινωνική και δημόσια δραστηριότητα».
Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι, αν και δεν υπάρχει πλέον μεγάλο ενδιαφέρον για τους ορισμούς εννοιών, εντούτοις ενδιαφερόμαστε για τις ίδιες τις έννοιες. Να θυμίσω μόνο το πόσοι και πόσοι σκοτώθηκαν για την «ελευθερία», την «κοινωνική δικαιοσύνη», την «ισότητα», τη «δημοκρατία».
Ο Βασίλης Τσιάντος είναι Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος, Πρόεδρος ΔΕ Παραρτήματος Καβάλας ΕΜΕ, π. Αντιπρόεδρος της ΑΔΙΠ