|| Ιστορικά και άλλα σημειώματα ||
Του Ζήση Α. Βαπορίδη
Ο Αμπντούλ Μετζίτ Α΄
Την εποχή εκείνη ο διάδοχος του Σουλτάν Μαχμούτ Β΄, ο Αμπντούλ Μετζίτ Α΄ με μια διπλωματική χειρονομία συμφιλιώσεως το 1846 είχε καλέσει τον Μεχμέτ Αλή Πασά να τον επισκεφτεί στην Πρωτεύουσα κι αυτός έσπευσε να προσκυνήσει τον Πατισάχ.
Πληροφορίες για το ταξίδι αυτό έχουμε από έγκυρες πηγές διαφόρων συγγραφέων της θυελλώδους ζωής και των επιτευγμάτων του Μεχμέτ Αλή Πασά. Καθώς και από άρθρα και ανταποκρίσεις εβδομαδιαίων Γαλλόφωνων εφημερίδων της Κωνσταντινούπολης (Journal de Constantinople et des Inteérêts Orientaux, της Courrier de Constantinople Moniteur du commerce) και κάποιων Οθωμανικών των μηνών Ιουνίου- Σεπτεμβρίου του 1846, οι οποίες περιγράφουν με λεπτομέρειες το μοναδικό ταξίδι του Πασά στη Ευρώπη και την επίσκεψη-προσκύνημα στην Καβάλα.
Ο Πασάς στον Βόσπορο
Ο Αντιβασιλεύς λοιπόν αποβιβάστηκε στην μητρόπολη του ισλαμισμού, όπου τον είχε καλέσει η Υψηλότης Του έχοντας μεριμνήσει να του αποστείλει στην Ρόδο τα ωραιότερα φρούτα από τους κήπους του Σεραγίου.
Ο Αβδούλ-Μετζίδ υποδέχτηκε όρθιος τον Μοχάμεντ Άλι, και μάλιστα έσπευσε να τον πιάσει από το μπράτσο κατά την είσοδό του στην αίθουσα.
Ο νεαρός σουλτάνος ο οποίος φορούσε τον αυτοκρατορικό μανδύα, επέδειξε προς τον “πρύτανη των βεζίρηδων” έναν άκρως αξιέπαινο σεβασμό.
Του προσέφερε δώρα υψηλής αξίας και έλαβε ως αντάλλαγμα ακόμα πιο πολύτιμα.
Και μετά από μιαν ώρα όλες οι διαμάχες με την Αίγυπτο είχαν ήδη θαφτεί βαθιά κάτω από το σάβανο του Μαχμούντ..
Στις 15 Αυγούστου 1846 μας έγραψαν από την Κωνσταντινούπολη:
« Η Εξοχότης Του ο Μοχάμεντ-Άλι Πασάς αποπλέει μεθαύριο από τον Βόσπορο.
Η σύντομη παραμονή του υπήρξε αποδοτικότατη σε πράξεις ευεργεσίας.
Δύο με τρεις εκατοντάδες αιτήματα έφθαναν σ’ αυτόν από το πρωί ως το βράδυ καθημερινά.
Ουδείς αιτούμενος απεπέμφθη!
Οι δαπάνες της Εξοχότητός Του σε δώρα και αγαθοεργίες ανέρχονται σε όχι λιγότερα των 50.000.000 πιάστρων. » Πιστός στην λατρεία των ενθυμίων ο σεβάσμιος γέρων, ο οποίος ουδεμία αλλαγή είχε επιτρέψει να γίνει στην πατρική του οικία, έπλευσε προς την Καβάλα, όπου διατηρεί έναν μεντρεσέ (σχολείο) με δικά του έξοδα.
Και αφού προσευχήθηκε μπροστά στους τάφους της οικογένειάς του επέστρεψε στην Επικράτειά του.
[Gouin Edouard, L’ Egyptr au XIXᵉ siècle. Histoire militaire et politique, anecdotique et pitoresque de Méhémet Ali, Ibrahim Pacha, Sliman Pacha (Colonel Sèves) Paris Paul Boizard 1847 σσ. 468-469. Έρευνα και μετάφραση: Βασίλη Ζ. Βαπορίδη.]
Όταν ο Ιμπραήμ επέστρεψε στην Αίγυπτο [από την ευρωπαϊκή του περιοδεία] ο Μεχμέτ Αλή έλειπε, έχοντας λάβει μια πρόσκληση από την Κων/πολη με σκοπό να την επισκεφτεί και να αποτίσει φόρο τιμής στον Σουλτάνο Αμπντούλ Μετζίτ.
Ο Πασάς πήρε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό μαζί του, έφθασε στην Κωνσταντινούπολη την 19η Ιουλίου 1846 και κατέλυσε στην έπαυλη του Ριζά Πασά στη συνοικία Ορτάκιοϊ .
Κατά την παρουσίασή του στον Σουλτάνο, φορώντας την πλήρη στολή του Μεγάλου Βεζίρη, θέλησε να πέσει κάτω και να φιλήσει τα πόδια του αφέντη του, αλλά τον σήκωσαν και τον έβαλαν να καθίσει.
Μετά από την κωμωδία αυτή, η συνέντευξη διάρκεσε μία ώρα.
Επισκέφθηκε επίσης με πνεύμα συμφιλιώσεως τον παλιό του εχθρό Χουσρέφ Πασά μετά από σχεδόν έναν αιώνα όλο πλεκτάνες και αντιπλεκτάνες.
Ο αναγνώστης μάλλον θα κουραζόταν παρά θα διασκέδαζε με τις λεπτομέρειες από τις πανηγυρικές εκδηλώσεις για χάρη του Πασά της Αιγύπτου, ο οποίος με τη σειρά του δεν είχε έρθει με άδεια χέρια: γνωρίζοντας τις “αδυναμίες” της μητρόπολης.
Οι απλόχερες δαπάνες του δεν περιορίστηκαν σε δώρα προς την αυτοκρατορική οικογένεια και τους επιφανείς άνδρες του κράτους, αλλά περιλάμβαναν και τον σχεδιασμό της ανεγέρσεως σε εξέχουσα θέση επί του Βοσπόρου, ενός επί πλέον ανακτόρου για τον Σουλτάνο σχέδιο το οποίο (λαμβάνοντας υπόψη την αφθονία των αυτοκρατορικών καταλυμάτων), ήταν σαν να προσθέτεις έναν πέμπτο τροχό σε μιαν άμαξα.
Την 17η Αυγούστου 1846 ο Μεχμέτ Αλή έπλευσε προς την Καβάλα, την γενέτειρά του, στην οποία πόλη υπάρχουν φιλανθρωπικά ιδρύματα προικοδοτούμενα από την γενναιοδωρία του.
Η Αλεξάνδρεια φωταγωγήθηκε κατά την επιστροφή του και εκείνος, καταχαρούμενος από την υποδοχή του στην μητρόπολη, δέχτηκε τις επισκέψεις και τα συγχαρητήρια των φίλων του φορώντας στο στήθος του την προσωπογραφία του Σουλτάνου διακοσμημένη με μπριλάντια.
[Paton, Andrew Archibald, A History of the Egyptian Revolution, from the Period of the Mamelukes to the Death of Mohammed Ali; from Arab and European Memoirs, Oral Tradition, and Local Research, 2ⁿᵈ ed. London: Trübner & Co.,1870. Μετάφραση Βασίλη Ζ. Βαπορίδη.]
[Τον Ιούλιο του 1846] ο Ιμπραήμ επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια (από την ευρωπαϊκή του περιοδεία) κατά τη διάρκεια της απουσίας του πατέρα του στην Κωνσταντινούπολη. Ο Μεχμέτ Αλή είχε επί τέλους αποδεχτεί την πρόσκληση να αποτίσει φόρο τιμής στον Σουλτάνο.
Τον υποδέχτηκαν με τιμές που αρμόζουν στο αξίωμα του Μεγάλου Βεζίρη και, όταν τον οδήγησαν στην αίθουσα ακροάσεων, εκείνος θέλησε να πέσει πρηνής και να φιλήσει τα πόδια του αφέντη του.
Αλλά ο Αβδούλ-Μετζίδ τον σήκωσε και του υπέδειξε να καθίσει.
Την ακρόαση εκείνη ακολούθησε μια άλλη, ακόμα πιο δραματικής φύσεως, όταν οι παλιοί εχθροί Χουσρέφ και Μεχμέτ Αλή, ογδοηκονταετείς αμφότεροι, αγκαλιάστηκαν με θέρμη και συμφώνησαν να ξεχάσουν το παρελθόν.
Είχαν να συναντηθούν από το 1803, όταν ο πασάς είχε αποφυλακίσει τον Χουσρέφ από την Ακρόπολη του Καΐρου και τον είχε αφήσει να επιστρέψει στην Υψηλή Πύλη.
Όμως, αν και η άφιξη του Μεχμέτ Αλή στην Πόλη ήταν ένας θρίαμβος, η σύντομη παραμονή του υπήρξε σκληρή.
Οι αυλικοί επέπληξαν τον “ηττημένο της Αγγλίας” (“le vaincu de l’Angleterre”), για τα λάθη, τις παλινωδίες και τις κακοτυχίες του.
Οι μομφές αυτές και η πίκρα για τις ξεπεσμένες φιλοδοξίες του ολοκλήρωσαν την φθορά της υγείας του
Επέστρεψε στην Αίγυπτο σχεδόν σκιά του εαυτού του.
Στον γυρισμό του επισκέφτηκε την γενέτειρά του πόλη της Καβάλας την οποία είχε να δει από το 1799, όταν την είχε εγκαταλείψει ως ένας μισθοφόρος-τυχοδιώκτης για να χαράξει μιαν αυτοκρατορία με το ξίφος του.
Η νήσος Θάσος του είχε παραχωρηθεί τιμής ένεκεν· και πολλά σημάδια της γενναιοδωρίας του είναι εμφανή στα φιλανθρωπικά ιδρύματα που οι διάδοχοί του εξακολουθούν να προικοδοτούν.
[Cameron, Donald Andreas, Egypt in the Nineteenth Century, or, Mehemet Ali and His Successors until the British Occupation in 1882. London: Smith Elder & Co, 1898. σσ. 200-201. Μετάφραση: Βασίλη Ζ. Βαπορίδη.]
21/6/1846. Mercredi JOURNAL DE CONSTANTINOPLE ET DES INTEÉRÊTS ORIENTAUX. ΑΙΓΥΠΤΟΣ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΑ, 9η Ιουνίου.-
Όλες οι προετοιμασίες του ταξιδίου του Αντιβασιλέα στην Κωνσταντινούπολη έχουν τελειώσει, δεν υπολείπεται πλέον παρά μόνον το hatti cherif (η έγγραφη Πρόσκληση) του Σουλτάνου, η οποία αναμένεται εντός των ημερών. Όπου σκέπτεται εν τούτοις η Α. Υ. να το πραγματοποιήσει προ της επιστροφής του Ιμπραήμ Πασά, ο οποίος κατά τις πληροφορίες, θα είναι εδώ την προσεχή εβδομάδα του Ιουλίου.
Οι Ζιζίνιας Γενικός Πρόξενος του Βελγίου και Μ. Τοσίτσας Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος, θα συνοδεύσουν τον Μεχμέτ Αλή πασά. Ο Σουμπί μπέη, Ιδιαίτερος Γραμματέας του Μεχμέτ Αλή αναχωρεί αύριο για την Κων/νούπολη, ο οποίος θα συνοδεύσει την νύφη της Α. Υψηλότητας χήρα του Ισμαήλ μπέη, Ο Σουμπί μπέη θα Τον περιμένει στην Πόλη.
Ο Χαμίτ μπέη ένας εκ των ανωτέρων «Θαλαμηπόλων» του αυτοκρατορικού παλατιού, θα λάβει αύριο την εντολή από την διοίκηση, την οποίαν θα κομίσει στον Μεχμέτ Αλή, Αντιβασιλέα της Αιγύπτου.
Το hatti cherif της Α.Μ. του Σουλτάνου καθορίζει την έλευσή του, όταν αυτός εκδηλώσει την επιθυμία.
Λέγεται ότι ο Μιχαήλ Τοσίτσας, έζησε νέος στην Καβάλα οπότε και συνδέθηκε με τον Μεχμέτ Αλή και ανανέωσαν τη φιλική τους σχέση, όταν αργότερα βρέθηκαν στην Αίγυπτο. Η εκτίμηση που τρέφει ο αντιβασιλέας για το πρόσωπό του, τον καθιστά προσωπικό του σύμβουλο και τον διορίζει επικεφαλής της πρώτης κρατικής τραπέζης, της ποταμοπλοϊκής εταιρείας του Νείλου και διαχειριστή των κτημάτων του. Ο Τοσίτσας καταπιάστηκε με τη βαμβακοκαλλιέργεια, και όλο μεγάλωνε τα πλούτη του. Υπήρξε ο πρώτος Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια και κατά γενική εκτίμηση θεωρείται ο πατέρας τού ελληνισμού της Αιγύπτου.
1/7/1846. Mercredi JOURNAL DE CONSTANTINOPLE ET DES INTEÉRÊTS ORIENTAUX.
Η αιγυπτιακή φρεγάτα «Ο Νείλος» η φέρουσα την χήρα του Ισμαήλ πασά, υιού του Αντιβασιλέα της Αιγύπτου, έχει φθάσει το περασμένο Σάββατο στην Κωνσταντινούπολη, προερχομένη από την Αλεξάνδρεια κρατήθηκε στο λοιμοκαθαρτήριο όπου απολυμάνθηκε στη καραντίνα.
Ο Μεχμέτ Αλή πασάς στέλνει με την ευκαιρία στον Σουλτάνο μια τριανταριά υπέροχα αραβικά άλογα, δύο καμηλοπαρδάλεις, στρουθοκαμήλους και άλλα σπάνια ζώα.
16/7/1846. JOURNAL DE CONSTANTINOPLE ET DES INTEÉRÊTS ORIENTAUX. ΡΟΔΟΣ (Νήσος) 6η Ιουλίου.
Η Α Υ. ο Μεχμέτ Αλή πασά, αντιβασιλιάς της Αιγύπτου έχει έλθει σήμερα το πρωί από την Αλεξάνδρεια τα με ένα ατμόπλοιο και με μία πολυάριθμη ακολουθία. Ο Μεχμέτ Αλή πασά, έγινε δεκτός στη Ρόδο με όλες τις τιμές που αρμόζουν στον υψηλό βαθμό που κατέχει στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Κατά την είσοδό του στο αγκυροβόλιο, το ατμόπλοιο που τον μετέφερε χαιρέτησε την πόλη με 21 κανονιοβολισμούς, οι οποίοι του ανταποδόθηκαν πάραυτα.
Ο κυβερνήτης, οι δημόσιοι λειτουργοί, πολιτικοί και στρατιωτικοί, καθώς και ένας μεγάλος αριθμός διακεκριμένων έσπευσαν στη ακτή για να παραστούν στην αποβίβαση. Ο αντιβασιλεύς, μετέβη στη εξοχική κατοικία όπου είχε ορισθεί να μείνει σε καραντίνα και η οποία έχει καταλλήλως διαμορφωθεί με μέριμνα των Αρχών. Μεταξύ των προσώπων που συνοδεύουν τον αντιβασιλέα αναφέρουμε τους κκ. Ζιζίνια, γενικό πρόξενο του Βελγίου, Τοσίτσα γενικό πρόξενο της Ελλάδος, Γκαετάνι μπέη τον αρχίτρό του κλπ.
Η υποχρεωτική Καραντίνα της Α.Υ. είναι διαρκείας 12 ημερών πιστεύεται ότι θα συνεχίσει την πορεία της προκειμένου να μεταβεί κατ ευθείαν στην Κωνσταντινούπολη, την 17η τρέχοντος μηνός.
COURRIER DE CONSTANTINOPLE Moniteur de du commece, le 25 Juillet, 1846 2meAnnée Numero 72. Αλεξάνδρεια, 9 Ιουλίου.
Σας έγραψα στις 3 του μηνός ότι την επομένη ο αντιβασιλεύς επρόκειτο να αναχωρήσει για την Κωνσταντινούπολη. Η Υψηλότης Του πράγματι επιβιβάστηκε στις 4, ώρα 5 και μισή πρωινή, στο Esseri Djedid.
Από νωρίς σύσσωμη η ευρωπαϊκή παροικία περίμενε την Υψηλότητά Του επάνω σε λέμβους, σημαιοστολισμένες με τα εθνικά εκάστης χρώματα και παρατεταγμένες σε δύο σειρές, από την ακτή ως το σημείο που είχε αγκυροβολήσει το Esseri Djedid. Μέσω αυτού του θαλασσίου διαδρόμου, δίνοντας μια θαυμάσια εντύπωση, η Υψηλότης Του μετέβη, επάνω σε ένα πολυτελές πλοιάριο, από το ανάκτορο Ραζ-ελ-Τιν στο Esseri Djedid.
Καθ’ όλη την διαδρομή του ο αντιβασιλεύς δεχόταν τις επευφημίες του πλήθους που επέβαινε στις λέμβους.
Καθώς το σκάφος της Υψηλότητός Του προχωρούσε, οι λέμβοι τις οποίες προσπερνούσε έβγαιναν από την γραμμή και ακολουθούσαν εν πομπή σε διπλή φάλαγγα.
Η Υψηλότης Του φαινόταν βαθιά συγκινημένη από τις εκδηλώσεις και για πολλή ώρα ευχαριστούσε κουνώντας το μαντήλι που κρατούσε στο χέρι.
Η γηραιά Υψηλότης Του παρέθεσε δείπνο για είκοσι άτομα: την Αυτού Εξοχότητα τον Χαμίντ μπέη, αυλάρχη της Αυτού Μεγαλειότητος του Σουλτάνου, τις Αυτών Υψηλότητες Σαΐντ πασά, Μεχμέτ Αλή μπέη, Μουσταφά μπέη, τις Αυτών Εξοχότητες Κιαμίλ πασά, Χασάν μπέη, Αρτίν μπέη, Γιακούμπ μπέη και άλλες προσωπικότητες.
Η ακολουθία της Υψηλότητός Του αποτελείται από: έναν εκ των μικρών υιών του, τον Μουσταφά μπέη· τον ιατρό του, Γκαετάνι μπέη· την Αυτού Εξοχότητα τον Κιαμίλ πασά· τον Κοσρέφ μπέη· τον Μινάτ μπέη· τους κκ. Τοσίτσα και Ζιζίνια.
Κατά την απουσία της Αυτού Υψηλότητος του Αντιβασιλέως, η Κυβέρνησις της Αιγύπτου έχει ανατεθεί στην Αυτού Εξοχότητα τον Σαΐντ πασά.
[Μετάφραση: Βασίλη Ζ. Βαπορίδη.]