Ένα ιδιαίτερο, αλλά όχι σπάνιο, οπτικό φαινόμενο παρατηρήθηκε στον Κόλπο της Καβάλας, με καΐκια να μοιάζουν να «αιωρούνται» πάνω από τη θάλασσα. Πρόκειται για το φυσικό φαινόμενο «Φάτα Μοργκάνα», το οποίο παρατηρείται όταν επικρατούν ιδανικές καιρικές συνθήκες οι οποίες κάνουν τα αντικείμενα (π.χ. πλοία) να φαίνονται σαν οπτασία, εν μέρει στον ουρανό και εν μέρει στη θάλασσα.
Η ονομασία
Η ονομασία «Φάτα Μοργκάνα» αποτελεί εξιταλισμένη απόδοση του μεσαιωνικού αγγλικού ονόματος Μόργκαν ή Μοργκάνα λε Φέι, της μάγισσας και ετεροθαλούς αδελφής του Βασιλιά Αρθούρου, των θρύλων του κύκλου του Αρθούρου.
Η χρήση του όρου
Ο όρος χρησιμοποιείται στη σικελική παράδοση για να υποδηλώσει ένα ιδιαίτερο είδος διπλού αντικατοπτρισμού, ένα οπτικό φαινόμενο, που οφείλεται σε θερμοκρασιακή αναστροφή, όπου εκεί βρίσκεται το φανταστικό παλάτι της Φάτα Μοργκάνα. Τα αντικείμενα στον ορίζοντα, όπως νησιά, κρημνοί, πλοία ή παγόβουνα, εμφανίζονται σύνθετα, δηλαδή δύο είδωλα ίδιου αντικειμένου ενωμένα αντίστροφα κατά κορυφή.
Η σημασία του καιρού
Όταν ο καιρός είναι ήπιος, η απρόσκοπτη αλληλεπίδραση μεταξύ του ζεστού υπερκείμενου αέρα και του πυκνότερου ψυχρού αέρα κοντά στην επιφάνεια του εδάφους μπορεί να δράσει ως διαθλαστικός φακός, δημιουργώντας ένα κατακόρυφα αντεστραμμένο είδωλο, επί του οποίου φαίνεται να αιωρείται το απομακρυσμένο ευθύ είδωλο. Η «Φάτα Μοργκάνα» παρατηρείται συνήθως τις πρωινές ώρες μετά από μια ψυχρή νύχτα που έχει ως αποτέλεσμα τη διαφυγή θερμότητας δι’ ακτινοβολίας στο διάστημα.
Η πρώτη αναφορά σε «Φάτα Μοργκάνα» στα αγγλικά
Η πρώτη αναφορά σε «Φάτα Μοργκάνα» στα αγγλικά, το 1818, αφορούσε έναν παρόμοιο αντικατοπτρισμό που παρατηρήθηκε στο Στενό της Μεσσίνας, ανάμεσα στην Καλαβρία και τη Σικελία.
Πού παρατηρείται στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί στον βόρειο Ευβοϊκό κόλπο κοντά στη Λάρυμνα. Παρόλα αυτά, πολλοί κατατάσσουν στην ίδια κατηγορία και τους γνωστούς Δροσουλίτες, τις σκιές πολεμιστών που παρελαύνουν κάθε χρόνο την πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου σαν φαντάσματα στο Φραγκοκάστελο της Κρήτης (ανατολικά της Χώρας των Σφακίων), όταν δε φυσάει βοριάς. Κατά πάρα πιθανότητα πρόκειται για τα είδωλα στρατιωτών που κάνουν ασκήσεις σε κάποια βορειοαφρικανική χώρα και αντικατοπτρίζονται στην περιοχή λόγω του φαινομένου «Φάτα Μοργκάνα».
«Φάτα Μοργκάνα»: Ένας ανώτερος αντικατοπτρισμός
Η «Φάτα Μοργκάνα» υπάγεται στους ανώτερους αντικατοπτρισμούς (superior mirage), που διακρίνονται από τους πιο συνηθισμένους κατώτερους αντικατοπτρισμούς (inferior mirage), οι οποίοι δημιουργούν την οφθαλμαπάτη μακρινών νερόλακκων στην έρημο και «υγρού οδοστρώματος» στους πολύ ζεστούς δρόμους.
Ο Μύθος του Ιπτάμενου Ολλανδού
Σύμφωνα με λαογραφίες, ο Ιπτάμενος Ολλανδός είναι ένα πλοίο φάντασμα, καταδικασμένο να περιπλανιέται στη θάλασσα για πάντα. Συνήθως παρατηρούνταν από μακριά και κάποιες φορές έλαμπε με υπερφυσικό φως. Μία από τις πιθανές εξηγήσεις για την πηγή του μύθου του Ιπτάμενου Ολλανδού είναι το φαινόμενο της οφθαλμαπάτης «Φάτα Μοργκάνα» που παρατηρείται στη θάλασσα. Τα νέα σύντομα διαδόθηκαν μέσα στο πλοίο, ότι ένα πλοίο φάντασμα, με πλήρωμα από φαντάσματα ταξίδευε στον αέρα πάνω από μια θάλασσα φάντασμα και ήταν ένας κακός οιωνός που σήμαινε ότι κανείς τους δεν θα ξαναδεί τη στεριά. Έχοντας ακούσει αυτή τη φανταστική ιστορία, ο καπετάνιος βγήκε στο κατάστρωμα και εξήγησε στους ναύτες ότι αυτή η παράξενη εμφάνιση προκλήθηκε από την αντανάκλαση ενός πλοίου που σεργιάνιζε στο νερό κάτω από την οπτασία αυτή, αλλά σε τόσο μακρινή απόσταση που δεν μπορούσε να παρατηρηθεί. Υπάρχουν συγκεκριμένες συνθήκες, είπε, που οι ακτίνες του ήλιου δημιουργούν στον αέρα τέλειες εικόνες αντικειμένων που βρίσκονται στη γη, όπως τις εικόνες που βλέπει κάποιος σε ένα ποτήρι νερό, αλλά δεν ήταν γενικά όρθιο, όπως σε αυτή τη περίπτωση του πλοίου, που αντιστράφηκα από πάνω, κάτω. Αυτή η εμφάνιση στον αέρα ονομάζεται αντικατοπτρισμός. Ο καπετάνιος είπε σε ένα ναύτη να πάει στη πρόσοψη του πλοίου και να κοιτάξει πέρα από το πλοίο-φάντασμα. Ο ναύτης υπάκουσε και ανέφερε ότι μπορούσε να δει κάτω από το πλοίο στο αέρα, ένα ακριβώς το ίδιο πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας. Μόλις τότε εμφανίστηκε ακόμα ένα πλοίο στον αέρα, αλλά αυτή τη φορά ήταν ένα βαπόρι με την κάτω πλευρά του προς τα πάνω. Ο καπετάνιος είπε πως αυτό το φαινόμενο εμφανίζεται συνέχεια. Αμέσως μετά εμφανίστηκε το βαπόρι και από τότε οι ναύτες δεν πίστεψαν ποτέ ξανά σε πλοία- φαντάσματα.
Το πασίγνωστο ποίημα του Νίκου Καββαδία με τίτλο “Fata Morgana”
O Νίκος Καββαδίας είχε γράψει ποίημα με τίτλο “Fata Morgana”, το οποίο συμπεριλαμβανόταν στη συλλογή «Τραβέρσο» (1975) και είχε μάλιστα μεγάλη έκταση. Όπως αναφέρεται στον ιστότοπο του Αντώνη Πετρίδη, στο ποίημα η Φάτα Μοργκάνα ξεπερνά το απλό μετεωρολογικό φαινόμενο. Είναι η προαιώνια μορφή της γυναίκας με τον υπαρξιακό της δυισμό, κάτι ανάμεσα σε Δαίμονα και Άγγελο, που παρασύρει το αρσενικό σε μια ακατάσχετη πορεία προς την ηδονή, πορεία που παραδόξως είναι ταυτόχρονη και ταυτόσημη με την πτώση και το θάνατο.
*Πληροφορίες από parallaximag.gr