Το φαινόμενο Μοχάμεντ Άλι [Μέρος Ε’]

Είσοδος του Vali (Κυβερνήτη) στο Κάιρο...


||  Ιστορικά και άλλα σημειώματα  ||


 

Του Ζήση Α. Βαπορίδη

 


Στα πρώτα βήματα…

Η Εθνική Εφημερίδα της Ελλάδος της 12ης Οκτωβρίου 1832 αφιερώνει εκτενές επεξηγηματικό άρθρο της προ 25ετίας δράσεως του Μεχμέτ Αλή Πασά:
Περὶ τῆς Αἰγύπτου ἐκ τοῦ Όθωμανικού Μονήτορος.
Ὃταν ἡ Αἲγυπτος ἐκυριεύθη παρὰ τοῦ Σουλτάν Σελήμ τοῦ Α΄ ὑπεχρεώθη νὰ προμηθεύῃ διηνεκῶς μὲ σῖτον τὴν Μέκκαν καὶ Μεδίνην, νὰ πληρώνῃ εἰς τὴν Ὑψηλὴν Πόρταν ἐτήσιον φόρον, μέρος εὶς χρήματα, καὶ μέρος εἰς ῥίζι καὶ ἂλλα γεννήματα κατ ἀναλογίαν τῆς συγκομιδῆς ἑκάστου ἒτους, καὶ τὸ ἐπίλοιπον τῶν δημοσίων προσόδων νὰ τὸ μεταχειρίζεται εἰς ἐπισκευὴν τῶν προχωμάτων τοῦ Νείλου καὶ τῶν φρουρίων τῆς χώρας, καὶ διατήρησιν τοῦ στρατεύματος.
Ἡ ἐσωτερικη διοίκησίς της, καθὼς καὶ  ὃλων τῶν ἐπαρχιῶν, ὃσαι περιῆλθον τότε εἰς τὴν Ὀθωμανικὴν κυριότητα, ἀφέθη εἰς τοὺς παλαιοὺς προεστῶτας τοῦ τόπου, διατελοῦντας ὑπὸ τὴν κυριαρχίαν τοῦ Σουλτάνου, καθιερωθεῖσαν διὰ τῆς ἐτησίου ἀποφορᾶς καὶ τοῦ δασμοῦ.
Μακρὰ περίοδος ὑποταγῆς καὶ ἡσυχίας εἶχεν ἢδη παρέλθει μετά τὴν κατάκτησιν, ὃταν πρὸ 50 χρόνων, ἐπὶ Σουλτὰν-Μουσταφᾶ, ἓνας ἀπὸ τοὺς τοπάρχας τῆς Αὐγύπτου, ὁ Άλή-μπεης, διοικητὴς τοῦ διαπλέοντος τότε τὴν Μεσόγειον Αίγυπτιακοῦ στόλου, ἐπανέστη κατὰ τῆς Πόρτας, καὶ οἱ φατριασταὶ του ἢγειραν εἰς ἀποστασίαν ὃλην τὴν χώραν.
Τελειωθέντος τοῦ ἐπικρατοῦντος τότε πολέμου, ὁ Καπετάν-Χασάν-πασας διευθύνθη κατὰ τῆς Αἰγύπτου μὲ πολυάριθμον στόλον καὶ στρατεύματα πρὸς ἀπόβασιν, ἐτιμώρησε τοὺς ἀποστάτας, κατεδίκασεν εἰς ἀειφυγίαν ὁσους δὲν μπόρεσε νὰ συλλάβῃ, εἰρηνοποίησεν ἐντελῶς τὴν χώραν, καὶ διώρησε Πασᾶν ἐπιφορτησθέντα παρὰ τῆς Πόρτας τὴν ὑπερτάτην ἐξουσίαν. Τὸ εἶδος τοῦτο τῆς διοικήσεως διέμεινε ἀμετάτρεπτον ἂχρι τῆς είσβολῆς τῶν Γάλλων, καὶ μετὰ τὴν ἀναχώρησίν των ἀπεκατέστη πάλιν, ὡς τὸ πρότερον, ὑπὸ τὴν Κυβέρνησιν τοῦ Σερασκέρη τῆς Αὐτοκρατορίας Χοσρέφ Μεχμἐτ-πασα. Εἰς τὸ διάστημα τῆς διοικήσεώς του ὁ Χοσρέφ-Πασᾶς συνέλαβε τὸν σκοπὸν τοῦ νὰ διώξῃ τοὺς ἀτάκτους Άλβανοὺς στρατιῶτας ἀπὸ τὴν Αἰγυπτον, καί νὰ εἰσαγάγῃ τὴν Εὐρωπαϊκήν τακτικήν. τὸ σχέδιόν του ἐνεκρίθη ἀπό τὴν Πόρταν· ἀλλ οἱ ἀρχηγοὶ τῶν Ἀλβανῶν, εἰδοποιηθέντες, ἠνώθησαν πρὸς ἀνατροπὴν τοῦ σχεδίου τούτου μὲ τὸν Μεχμέτ Ἀλή-πασὰν ἀρχηγὸν καὶ αὐτὸν τότε ἑνὸς μέρους τῶν ἀτάκτων στρατευμάτων. Μία ἐπανάστασις ἐξεῤῥάγη, καὶ ὁ Χοσρέφ-Πασας ἐβιάσθη ν ἀφίσῃ τὴν Αἲγυπτον. Τῆς ἐπαναστάσεως ταύτης γενόμενος ἀρχηγὸς ὁ Μεχμέτ Ἀλή-Πασας, ἐφάνη ἂξιος τῆς νέας του τύχης· μὲ τὴν διαγωγήν του κατώρθωσε νὰ ἀναχαιτίσῃ καὶ οἰκειώσῃ τὰ πλήθη τόσον ὣστε οἱ πρόκριτοι, οἱ οὐλεμάδες, καὶ ὃλοι, ὃσοι εἶχον εἰς τὸν τόπον ἐπιῤῥοὴν, θέλοντες νὰ προλάβουν ὃσον τάχιον τὰς καταχρήσεις τῆς στρατιωτικῆς ἀκολασίας, προσετέθησαν εἰς τὸ μέρος του, καί τὸν εὗρον ὑπερασπιστὴν τῶν δικαιωμάτων τῆς ὑπερτάτης ἐξουσίας καὶ ἀντιπρόσωπον τῆς διοικήσεως.
Δι αὐτήν του τὴν διαγωγὴν καὶ πρὸς τὴν Πόρταν ὑποταγήν του, ἐπεκυρώθη εἰς αὐτήν τὴν ἀξίαν.

Hüsrev Mehmet Paşa

Murat Kasap, Osmanlı Gürcüleri (Οθωμανοί Γεωργιανοί), İstanbul 2010, σ. 56.

Οθωμανός πολιτικός, Γεωργιανής καταγωγής. Το1801- διετέλεσε Πασάς της Αλεξάνδρειας. Αργότερα Διοικητής της Θεσσαλονίκης. Το 1822 διορίστηκε Καπουδάν πασάς για δεύτερη φορά για την καταστολή της Ελληνικής Επανάστασης στη θάλασσα και την είσπραξη των φόρων. Το 1824 κατέστρεψε τα Ψαρά. Το 1839 έφερε το αξίωμα του Μεγάλου Βεζίρη. Μετά τις επιτυχίες του Ιμπραήμ το 1848., εξορίστηκε στο Tekirdag. Από τον επόμενο χρόνο αποκαταστήθηκε και συνταξιοδοτήθηκε.

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΗΛΕΓΡΑΦΟΣ

10/4/1832. Με αἲτησίν του, την παραίτησίν του καὶ λαμβάνει διὰ βίου μισθὸν μηνιαῖον 60.000 γροσσίων (6000 φιορ. ἀργυρῶν)· θέλει δὲ ἒχει τὸν τῖτλον τοῦ Ναζιρή Δοβλέτι (πρῶτος ἒφορος τῆς μοναρχίας) καὶ θέλει παρευρίσκεται κατὰ μεγάλας ὑποθέσεις, ὡς ἂλλοτε, ἐν τῇ μινιστριακῇ βουλῇ· ἀντ αὐτοῦ διωρίσθη Σερασκέρης, ἢτοι ἀρχιστράτηγος, ὁ Χαλιλ Ῥιφαὰτ Πασιᾶς, γαμβρὸς τοῦ Σουλτάνου καὶ τρόφιμος παῖς τοῦ Χοσρὲβ Πασιᾶ ΄.

Τον Μάη του 1803, ο Οθωμανός διοικητής της Αιγύπτου Κοτζά Χοσρέφ Πασά Sadrazam Hüsrev Mehmet Paşa αδυνατώντας να πληρώσει όλα τα στρατεύματα του, προσπάθησε να διαλύσει τους Αρναούτες (αλβανούς bashi-bazouks) άνευ αποδοχών, προκειμένου να είναι σε θέση να καταβάλει τις αμοιβές των τούρκων στρατιωτών του.

Οι Αλβανοί αρνήθηκαν να διαλυθούν. O Πασάς βομβάρδισε ανελέητα τους εξεγερμένους στο Κάιρο.

Οι πολίτες του Καΐρου, οπλίστηκαν και μαζί με τους αλβανούς του Tahir Pacha απέκρουσαν ένα σώμα που έστειλε ο Husrev, στη συνέχεια κατέλαβαν την ακρόπολη , και από εκεί άρχισε ένα βομβαρδισμό κατά των δυνάμεων του Πασά.

Ο Husrev διέφυγε με το χαρέμι, τους υπαλλήλους, και την φρουρά του στη Δαμιέττη πόλη κατά μήκος του Νείλου.

Ο Ταχίρ πασάς, σε 23 μέρες είχε τα ίδια προβλήματα και δολοφονήθηκε: λόγω της αδυναμίας του να πληρώσει τους στασιαστές. Ακολούθησε μια παρατεταμένη σύγχυση και σύγκρουση, των Τούρκων του Mufti zade Ahmet Πασά, με τους Μαμελούκους. Τότε τη διοίκηση ανέλαβε ο Μεχμέτ Αλή, σαν ένας από τους διοικητές των Αλβανικών συνταγμάτων που είχε κάνει συμμάχους και μονάδς Μαμελούκων.

Κατέλαβε το τέμενος του Al-Zflhir, το οποίο οι Γάλλοι είχαν μετατρέψει σε φρούριο, καθώς και την ακρόπολη του Κάιρο.

Οι δολοφονοι του πρώην Αλβανού διοικητή, Tahir Pacha, θανατώθηκαν. Ο Χοσρέφ με τους Τούρκους αντιστάθηκε στη Δαμιέττη, αλλά τελικά συνελήφθη και οδηγήθηκε από τους Αλβανούς στο Κάιρο. Η πόλη της Δαμιέττης λεηλατήθηκε, αλλά ο Χοσρέφ αντιμετωπίστηκε με σεβασμό. Ο Μεχμέτ Αλή, τον έστειλε με τιμές στη Κωνσταντινούπολη.

Τον Ιούλιο του 1803 έφθασε στην Αλεξάνδρεια κάποιος Trabluslu Ali (ο Αλγερινός) με φιρμάνι του Σουλτάνου Σελίμ Γ΄, ως Οθωμανός διοικητής της Αιγύπτου, και με στρατεύματα 3000 Κούρδων ατάκτων από τη Συρία, επιτέθηκε στο Κάιρο, προσπαθώντας να επιβληθεί… (σκοτώθηκε αργότερα το Φεβρουάριο του 1804). [Wikipedia]

Το 1804. Ο Σουλτάνος απονέμει στον Μεχμέτ Αλή τον τίτλο του Πασά της Djedda. Με την προϋπόθεση ότι θα καταβάλλει τις τακτικές ετήσιες πληρωμές και θα υποτάξει τον Γουαχάμπι ο οποίος κατέκτησε τις ιερές πόλεις της  Χετζάζης. [Mehmet Kocaoolu, The revοlt of Cavallan Mehmet Ali Pasha, σ. 212.]

Τον εκ Καβάλας (Kavalalı) Salih Μπέη που έστειλε ο Σουλτάνος, με φιρμάνι το 1804, για να τον πείσει να μεταβεί στην Πόλη και να αναλάβει το σαντζάκι (Selanik ve Kavala sancakları) ο Μεχμέτ Αλή τον πήρε στο πλευρό του. [Δρ. Mehmetτ HÂLEOĞLΟU, Ιστορία, Ιούλιος 2011.]

Ο Σουλτάνος τον διόρισε ως Πασά της Σαλονίκης και Καβάλας, αλλά δεν μπόρεσε να τον απομακρύνει από την Αίγυπτο. [Şinasi Altundag, ibid., P.570.]

9/5/1805. Ο Καπουδάν Πασάς εγκαταλείποντας το ναύσταθμο της Αλεξάνδρειας γράφει για τον Μεχμέτ Αλή: «Πίσω μου, άφησα έναν άνθρωπο που θα γίνει ο πιο τρομερός επαναστάτης της Αυτοκρατορίας». [Prince Osman Ibrahim- Caroline et Ali Kurhan: σ. 8.]

Ο Mehmet Ali έλαβε το αξίωμα του οθωμανού κυβερνήτη της Αιγύπτου στις 3 Ιουλίου του 1805 από τον σουλτάνο Σελίμ Γ΄. [Kutluoğlu, 2002: σ. 62.]

Ὁ τέως Πασσᾶς τῆς Αἰγύπτου Χουρσίτ ὁ ἀντικαταστήσας κατὰ τὸ προηγούμενο ἒτος τὸν ἐκδιωχθέντα Χοσρέφ, παρέδωκε τὴν ἀκρόπολιν τοῦ Καΐρου εἰς τὸν εὐτυχῆ διάδοχόν του τὴν 9ηνἸουλίου 1805. [Ραδάμανθη Γ. Ραδοπούλου: Ὁ Βασιλεὺς Φουάτ ὁ Α΄καὶ ἡ Ἀναγεννωμένη Αἲγυπτος. Ἀλεξάνδρεια.1930 σ. 11.]

Hurşid Ahmed Pasha

Λιθογραφία, Εκδ. Adam Friedel, Λιθ. Bouvier, Τυπ.P. Simonau, Λονδίνο 1826.

Ο Χουρσίτ πασάς γεννήθηκε στη Γεωργία και πουλήθηκε ως δούλος. Εξισλαμίστηκε σε νεαρή ηλικία και κατατάχθηκε στο σώμα των Γενιτσάρων. Με την προστασία του συμπατριώτη του και ναυάρχου Κουτσούκ Χουσεΐν πασά τοποθετήθηκε σε δημόσια υπηρεσία και διορίσθηκε τοποτηρητής του.

  • Το 1801 διορίστηκε πασάς της Αλεξάνδρειας μετά την αποχώρηση των Γάλλων.
  • Το 1804 διορίστηκε Αντιβασιλέας και Βεζίρης της Αιγύπτου.
  • Την 9ην Ιουλίου 1805 παραδίδει την ακρόπολη του Καΐρου στον Μεχμέτ Αλή.
  • Στις 5 Σεπτεμβρίου 1812 ονομάστηκε Μεγάλος Βεζίρης.
  • Τον Νοέμβριο του 1820, ονομάστηκε mora valisi, διοικητής του Μοριά.
  • Τον Ιανουάριο του 1822 έστειλε στον Σουλτάνο το κομμένο κεφάλι του Αλή Πασά των Ιωαννίνων.

Μετά από καταγγελίες καταχρήσεων, προσβεβλημένος, αυτοκτόνησε με δηλητήριο στις 30 /11/1822.

Είσοδος του Vali (Κυβερνήτη) στο Κάιρο

Λιθογραφία του Pierre Verdeil από το πρωτότυπο σχέδιο του Jean-Adolphe Beaucé (Gouin 1847, σσ. 144-145)

Ο Μεχμέτ Αλή αρχίζει να βγαίνει από τη σκιά όταν την 12η Μαΐου του 1805, οι Σεΐχιδες (το Μεγάλο Συμβούλιο του Καΐρου) τον εξέλεξαν Vali Καΐρου και την 14η ο νέος Πασάς μπαίνει θριαμβευτικά στη πόλη μαζί με τον Ιμπραήμ.

Οι ίδιοι προύχοντες γράφουν στο Σουλτάνο για να εγκρίνει την απόφασή τους. Γεγονός που έγινε τις επόμενες εβδομάδες με  Αυτοκρατορικό Firman στις 9 Ιουλίου 1805.

Η εξέγερση που κατέληξε στη υπόδειξη ενός Πασά από το λαό επικυρωμένη από το Σουλτάνο είναι περίπτωση μοναδική στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Έτσι ένας μεγάλος αριθμός μισθοφόρων και ικανότατων πολεμιστών τον βοήθησε στις πρώτες μάχες, κι αργότερα αφού κατόρθωσε να συμφιλιώσει όλες τις αντιμαχόμενες φατρίες τους, στηριγμένος σ αυτούς να επιβάλει τη θέση του.

Για πρώτη φορά η Αίγυπτος αποκτά πολιτική σταθερότητα κάτω από το στιβαρό χέρι του Βαλή της – υποτίθεται και του Οθωμανικού Χαλιφάτου.

28/8/1805. Δύο μήνες μετά στην ανάρρηση του Μεχμέτ Αλή σε Βαλή καταφθάνουν από την Καβάλα οι δυο γιοι του ο δεκαεξάχρονος Ιμπραήμ, τον οποίον τοποθετεί διοικητή του φρουρίου του Καΐρου, και ο Τοσούν (δώδεκα) τον οποίο μετά από τέσσερα χρόνια τον ονόμασε διοικητή του στρατού του στην εκστρατεία κατά των Βαχαβητών. [Emine Foat Tugay, Three Centuries. Family chronicles of Turkey and Egypt, London 1963, σ.116.]

Τὸν Ἰούλιο τοῦ 1806 κατέπλευσεν εἰς Ἀλεξάνδρειαν ίσχυρὸς στόλος ὑπό τὸν νέον ναύαρχον Σάλεχ Πασσᾶ καὶ τὸν νέο Διοικητὴ τῆς Αἰγύπτου Μουσᾶ Πασσᾶ (πρώην Θεσσαλονίκης) μετὰ τοῦ ἐπιτελείου του,( αλλά ο Μεχμέτ Αλή και οι Αλβανοί στο Κάιρο δεν δέχθηκαν τα προταθέντα, με αποτέλεσμα ) « Καπετὰν Πασσᾶς ἀπέπλευσεν ἐξ Ἀλεξαδρείας τὴν 16ην Ὀκτωβρίου με τὴν υπόσχεση νὰ τοῦ καταβάλῃ ο Μεχμέτ Αλή 4000 πουγγεῖα ὠς δῶρον .  – συναποκομίζων τον υἱὸν του Ἰμπαήμ ὡς ὃμηρον…» [Ραδάμανθη Γ. Ραδοπούλου, Ὁ Βασιλεὺς Φουάτ ὁ Α΄καὶ ἡ Ἀναγεννωμένη Αἲγυπτος, Ἀλεξάνδρεια.1930 σ. 13.]

  1. Η Υψηλή Πύλη αναγνώρισε επίσημα τον Μεχμέτ Αλή Βαλή (κυβερνήτη) της Αιγύπτου, μετά από επανειλημμένες αποτυχημένες απόπειρες απομάκρυνσης ακόμα και της δολοφονίας του, (το 1805 η ζωή του κινδύνευσε και κατέφυγε νύχτα στην ακρόπολη, ενώ οι στασιαστές διέπραξαν φόνους εμπρησμούς και λεηλασίας). Λέγεται ότι μια μέρα ο Γάλλος σωματοφύλακάς του Abdallah de Toulouse τον έσωσε από ένα δηλητηριασμένο καφέ! [Σχόλια :Prince Osman Ibrahim- Caroline et Ali Kurhan: Στο βιβλίο τους΄΄Méhémet Ali le grand. Μémoires intimes dune dynastie 1805-2005. σ 13.]

Στα τέλη του 18ου αι., οι Αλβανοί είχαν δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στη και η πολιτική των Σουλτάνων για να εκτονώσουν την κρίση, με κάθε τρόπο, προωθούσαν μπουλούκια εμπειροπόλεμων Αλβανών κυρίως στην Αίγυπτο. [Βλ. Βασδραβέλλη, Η Αρβανιτοκρατία στην Ανατολική Μακεδονία και η καταστολή της, Σερραϊκά Χρονικά, 3. 1958, σ. 235-239.]

Ὁ Μαχμούτ Β΄ ἀγανακτήσας διὰ τὴν αὐτόχρημα ληστρικὴν δρᾶσιν τῶν συμμοριτῶν αὐτῶν πού εἶχεν έξαποστείλει ἐναντίων τῆς δυστυχοὺς Πελοποννήσου, ἐξέδωκε ἐπανειλημένως διαταγὰς διὰ τὴν περιστολήν τοῦ κακοῦ ἂνευ ὃμως ἀποτελέσματος. Τελικῶς ἀπέστειλε τὸν ναύαρχον Τζεζαερλῆ Γαζῆ Χασὰν πασᾶν, ὃστις ἀποβιβασθεὶς εἰς τὴν Καβάλαν καὶ πορευθεὶς πρὸς νότον κατώρθωσε καὶ τῇ  συνεργασίᾳ τῶν Ἑλλήνων ἀρματολῶν νὰ ἐκκαθαρίση τὴν χώραν ἀπὸ τοὺς ἐπιδρομεῖς αὐτοὺ. [Κ. Μέρτζιου, Μνημεῖα Μακεδονικῆς ἱστορίας. 1947, σ. 426.]

Έτσι ένας μεγάλος αριθμός μισθοφόρων και ικανότατων αλβανών πολεμιστών που κατέφθαναν συνεχώς τον βοήθησαν στις πρώτες μάχες, κι αργότερα αφού κατόρθωσε να συμφιλιώσει όλες τις αντιμαχόμενες φατρίες τους, στηριγμένος σ’ αυτούς να κατάφερε να επιβάλλει τη θέση του, κυρίως μετά τον θάνατο του αρχηγού των Ταχήρ.