Ο θάνατος του Μοχάμεντ Άλι

Αναφορές από τις ιστορικές πηγές για την εκδημία του Πασά της Αιγύπτου


||  Ιστορικά και άλλα σημειώματα  ||


 

Του Ζήση Α. Βαπορίδη

 


Όπως το λυχνάρι που τόσο το λάδι του όσο και το φυτίλι του έχουν σωθεί, ο Μεχμέτ Αλή, εξαντλημένος πνεύματι και σώματι, εξέπνευσε τελικώς στην Αλεξάνδρεια την 2α Αυγούστου του 1849.

Σε οιαδήποτε άλλη περίοδο αυτό θα ήταν ένα σημαντικό γεγονός· αλλά κατ’ ουσίαν ήταν ήδη νεκρός εδώ και αρκετό καιρό.

Στην πραγματικότητα, η ενεργός δράση του στο πολιτικό σκηνικό τερματίστηκε το έτος 1840.

Άλλα, σοβαρότερα ζητήματα τραβούσαν τώρα την προσοχή του κοινού στην Ευρώπη.

Η τρομακτική κατάρρευση της μοναρχίας του Ιουλίου, ένα γεγονός τόσο αιφνίδιο όσο και απρόσμενο· η επιστροφή ενός Βοναπάρτη στο ύπατο αξίωμα στην Γαλλία, ένα γεγονός εξίσου απρόσμενο αλλά όχι τόσο αιφνίδιο· και τα επαναστατικά συμβάντα σε Ιταλία, Γερμανία και τον Δούναβη, συνωμότησαν ώστε να σπρώξουν τις Αιγυπτιακές υποθέσεις στο βάθος της σκηνής.

Άμα τη ειδήσει του θανάτου του Ναπολέοντος Βοναπάρτη στην Αγία Ελένη, κάποιος είπε στον Ταλλεϋράνδο: “Αυτό είναι γεγονός.”

“Όχι”, αντέτεινε ο οξύνους πρώην υπουργός “αυτό δεν είναι ένα γεγονός· είναι απλώς ένα ειδησάριο.” Το ίδιο συνέβη και με την πληροφορία για τον θάνατο του Μεχμέτ Αλή, η οποία, ούσα ταυτόχρονος με την λήξη της Ρωσσικής εκστρατείας στην Ουγγαρία, πέρασε απαρατήρητη στην Ευρώπη, ακόμα δε περισσότερο επειδή είχε προηγηθεί μια “δεύτερη παιδική ηλικία” διαρκείας σχεδόν δύο ετών.

Την 3η Αυγούστου, καθώς ο ήλιος ανέτειλε πίσω από την άδενδρη καστανόξανθη παραλία του Αμπουκίρ, οι γενικοί πρόξενοι και οι ανώτεροι αξιωματούχοι της Αιγύπτου συγκεντρώθηκαν στο ανάκτορο του ακρωτηρίου των Συκεών. 

Στο μέσον της Αιθούσης των Ακροάσεων ένα ύφασμα από κασμίρι κάλυπτε το φέρετρο που περιείχε την σορό αυτού του σημαντικού ανδρός.

Η σπάθη του και ένα Κοράνι ήταν τοποθετημένα επάνω στο στήθος του· και στην κεφαλή ο ερυθρός Τυνησιακός σκούφος που φορούν οι τεθνεώτες.

Θυμιατήρια πέριξ της νεκρικής τραπέζης σκόρπιζαν αρώματα· και είκοσι δύο ουλεμάδες, φορώντας λευκά τουρμπάνια, αναγίγνωσκαν σχετικά αποσπάσματα από το Κοράνι, με τον συνήθη ψαλμωδικό επιτονισμό.

Η σκηνή περιεγράφη ομοθύμως ως συγκινητική και ως δημιουργούσα πλήρη αντίθεση με την ψυχρότητα με την οποία οδηγήθηκε στην τελευταία του κατοικία ο Ιμπραήμ.

Διότι ο Μεχμέτ Αλή, παρόλα τα ελαττώματά του, είχε κάνει αφοσιωμένους φίλους· και πλείονες του ενός εκ των Ευρωπαίων που τον γνώριζαν εις βάθος επί σαράντα έτη, δάκρυσαν στην όψη του φερέτρου ενός ανθρώπου που είχε ξεπεράσει όλους τους Μουσουλμάνους σε ανεκτικότητα, και που υπήρξε ευγενής και γενναιόδωρος προς όλους τους φίλους και προστατευόμενούς του.

Ο Σαΐντ Πασάς, υιός του θανόντος, ήταν, για να χρησιμοποιήσω μιαν Ευρωπαϊκή έκφραση, ο πρώτος τη τάξει πενθών· και, άμα τη αφίξει του η πομπή     αποτελούμενη από τους αξιωματούχους, τους ουλεμάδες, την Ευρωπαϊκή κοινότητα, καμήλες φορτωμένες με προσφορές για τους φτωχούς, και ακολούθους που ράντιζαν τον κόσμο με αρωματισμένο νερό  ξεκίνησε την πορεία της προς τον τόπο της ταφής, ενώ από τα παράθυρα του γυναικωνίτη ακούγονταν δυνατά οι ολολυγμοί των γυναικών που απάρτιζαν την οικογένεια και το σπιτικό του.

Η σορός μεταφέρθηκε στο Κάιρο από τον Σαΐντ Πασά και ο Μεχμέτ Αλή αναπαύεται πλέον στον πύργο του Σαλαδίνου, εντός των τειχών του τεμένους με τους αλαβάστρινους κίονες που ο ίδιος κατασκεύασε στην πιο αριστοκρατική και εξέχουσα τοποθεσία της Αιγυπτιακής μητροπόλεως.

[Paton 1870 Paton, Andrew Archibald, A History of the Egyptian Revolution, from the Period of the Mamelukes to the Death of Mohammed Ali; from Arab and European Memoirs, Oral Tradition, and Local Research, 2ⁿᵈ ed. London: Trübner & Co., 1870, τ. ΙΙ, σσ. 306-308. Μετάφραση: Βασίλη Ζήση Βαπορίδη]

Όσο μεγάλος και τρανός αν ήταν ο Αφέντης δεν άφησε παρά έναν σβώλο άμμου στην απεραντοσύνη της ιστορίας της Αιγύπτου…

Το σώμα του μεταφέρθηκε στο Κάιρο με ατμόπλοιο μέσω του καναλιού Mahmoudieh για να πάρει θέση στο μαυσωλείο του, στο κοιμητήριο του Imam Chafry.

Το κανάλι που ενώνει την Αλεξάνδρεια με τον Νείλο, έχει μήκος 78 χιλιομ. και πλάτος 40 μ. και τροφοδοτεί με γλυκό νερό την πόλη.

Είναι σύλληψη του Μεχμέτ Αλί, το έργο άρχισε το 1819 και τελείωσε στις 24/1/1820! Το ονόμασε δε προς τιμή του Σουλτάνου Μαχμούτ. [Paul Fenelon: Ο Νέος Φαραώ. 1936.]

Περισσότεροι από 250.000 φελάχοι έσκαψαν και μετέφεραν την άμμο με τα χέρια… αλλά στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 100.000. [The Mercury Supplement, «Hobart: Thursday Morning, October 12,1882», vol. XLI, No 3952.]

Το κοιμητήριο του Imam Chafry και το εσωτερικό του
Το κοιμητήριο στο τζαμί του Imam Chafry

Στεγάζει το μαυσωλείο που είναι περιτριγυρισμένο από χρυσό κιγκλίδωμα και μεγάλες κανδήλες από συμπαγές χρυσάφι. H Λάρνακα ήταν λαξευμένη σε μάρμαρο Καρράρας.

Λάρνακες της Δυναστείας
Η λάρνακα του Μεχμέτ Αλή
Η επιγραφή στη λάρνακα του Μεχμέτ Αλή