|| Ιστορικά και άλλα σημειώματα ||
Του Ζήση Α. Βαπορίδη
Οικία Μεχμέτ Αλή
Λέγεται ότι κατά την επίσκεψη του αντιβασιλέα τις Αιγύπτου Αμπά Χιλμή Πασσά στην Καβάλα, η Επιτροπή των “βακούφικων” της πόλης φρόντισε να παρουσιάσει τις επισκευές και βελτιώσεις της θεωρούμενης οικίας του πασά.
Στο ταχυδρομικό δελτάριο της δεκαετίας του 1910 εμφανίζεται η τρίγλωσση επιγραφή της πινακίδας με καλλιγραφικά Αραβικά, Γαλλικά και Ελληνικά γράμματα:
Maison de feu Mehmed
Ali d’ egypte
Οἰκία τοῦ Μεχμέτ Αλῆ Πασά τῆς Αἰγύπτου
Η εντοιχισμένη μαρμάρινη επιγραφή, παρά τη σκάλα, αναφέρει:
Αυτό το [κτίριο] είναι μεταξύ των έργων φιλανθρωπίας που ο χορηγός των ευαγών ιδρυμάτων, αυτός που επιθυμούσε να αποκτήσει υψηλές θέσεις, αυτός
που έχει λάβει την συμπόνια του Θεού,
ο αποθανών, ο μαχητής της πίστης (Gâzî),
ο Προσκυνητής στη Μέκκα (Hacı),
ο Mehmed Ali Paşa.
Cemaziel-ahir, 1300
(9 Απριλίου 1883 – 8/5/ 1883).
Αυτή η επιγραφή που τοποθετήθηκε περίπου τριάντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του Mehmed Ali Paşa, είναι το λιγότερο προβληματική.
Βρίσκεται σε έναν τοίχο έξω από την κατοικία, αναλημματικό του κήπου της οικίας που ταυτίζεται στην Καβάλα σήμερα ως η κατοικία του. Αντί ωστόσο να κατονομάζει το κτήριο ως τέτοιο, η επιγραφή απλά το ταυτίζει ως “ένα από τα έργα φιλανθρωπίας του” (òayr Àtındandur).
Ως τέτοιο, ξεκαθαρίζει πως ήταν πράγματι τμήμα του ευαγούς ιδρύματος στην Καβάλα, αλλά σε καμία περίπτωση δεν δηλώνει πως ήταν ποτέ σπίτι του.
Καθώς, όπως έχει σημειωθεί παραπάνω, όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο γεγονός πως η άμεση οικογένεια στην οποία γεννήθηκε ο Mehmed Ali είχε περιορισμένες δυνατότητες. Αντίθετα, το υπό συζήτηση κτήριο ανήκε προφανώς σε μιαν εύπορη οικογένεια.
Σήμερα, υπάρχει ένα θρύλος στην Καβάλα που το ταυτίζει με την κατοικία του οθωμανού κυβερνήτη της πόλης. Από το μέγεθός της, όμως, η Καβάλα δεν είχε ποτέ έναν Οθωμανό κυβερνήτη.
Αντιθέτως, είχε τόσο ένα çorbacı (διοικητή της φρουράς των Γενιτσάρων που είχε έδρα την ακρόπολη της πόλης) όσο και ένα müte-sellim (αναπληρωτή lieutenant-διοικητή και τοπικό εισπράκτορα φόρων και της Δεκάτης). Για τους κατοίκους της πόλης, αυτοί ίσως να φάνταζαν ως οι υψηλότεροι αξιωματούχοι, αντιπρόσωποι της κεντρικής κυβέρνησης στην πόλη.
Στα νεανικά χρόνια του Mehmed Ali αυτές τις θέσεις κατέλαβε ο πατέρας της μητέρας του, ο Çorbacı, Hüseyin Ağa, που υπηρέτησε επίσης και ως mütesellim, ή κατά τόπον αντιπρόσωπος της Διοικητής της Θεσσαλονίκης, της επαρχίας στην οποία υπαγόταν η Καβάλα και αυτή θα μπορούσε να ήταν η κατοικία του.
Σε αυτήν την περίπτωση λοιπόν, η σχέση του με το Mehmed Ali ίσως να προέρχεται από το γεγονός πως είχε υπάρξει το σπίτι του παππού του από την πλευρά της μητέρας του, του de facto διοικητή της πόλης όταν ο ίδιος μεγάλωνε.
Μια δεύτερη προέλευση για τη σχέση του Mehmed Ali με το σπίτι, ίσως να ήταν πως το ακίνητο ανήκε αρχικά στον Tosun Ağa, ένα θείο από την πλευρά του πατέρα του, ο οποίος επίσης υπηρέτησε κάποια στιγμή ως mütesellim στην Καβάλα.
Αυτός ήταν ο συγγενής, για τον οποίο ο Mehmed Ali συχνά υποστήριζε λανθασμένα πως τον είχε αναθρέψει μετά τον θάνατο των γονέων του. Ενώ, όπως έχει συζητηθεί παραπάνω, γνωρίζουμε πως δεν ήταν στην πραγματικότητα ορφανός στην παιδική του ηλικία, ο ισχυρισμός του πως είχε ανατραφεί από το θείο του Tosun Ağa υποδηλώνει μια στενή σχέση με αυτόν το συγγενή.
Φαίνεται πιθανόν πως κάποια στιγμή, είτε από κληρονομιά είτε με αγορά, ο Mehmed Ali απέκτησε το ακίνητο και το έκανε τμήμα του vakıf (ευαγές ίδρυμα), καταχωρώντας το έτσι μεταξύ των φιλανθρωπικών του έργων.
Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως αυτό συνέβη με την ευκαιρία της επιστροφής του στη γενέθλια πόλη, δηλαδή τον Αύγουστο του 1846, καθοδόν για την επίσκεψη του στο σουλτάνο Abdülmecid στην πρωτεύουσα.
Δεν χρειάζεται πολύ φαντασία για να υποθέσουμε πως μετά από τέσσερις σχεδόν δεκαετίες ως κυβερνήτης της Αιγύπτου ο Mehmed Ali Paşa θα ήθελε να επιστρέψει στην πατρίδα του με εντυπωσιακό τρόπο.
Καθώς θα θυμόταν το σπίτι, ως ένα από τα ωραιότερα στην πόλη, μάλλον θα το αγόρασε και θα το αποκατέστησε εκείνη την εποχή και θα προετοίμασε για την παραμονή του στην πόλη.
Αυτό θα βοηθούσε να κατανοήσουμε το γεγονός πως στην περιοχή έγινε γνωστό ως το σπίτι του Mehmed Ali Paşa, όπως επίσης και για το γεγονός πως η επιγραφή (kitabe) του 1883 αναφέρει πως ήταν ένα από τα φιλανθρωπικά του έργα (òayr Àtındandur), δηλαδή προσαρτημένο στο ίδρυμά του. [W. Lowry & I.E. Erünsal, σ. 119. (Απόδοση από τα αγγλικά Μ. Λυχούνα.)]