Του Αλέξη Γούλα
Yπάρχουν φορές που η χαρά μας δεν περιγράφεται. Έτσι χάρηκα και εγώ όταν μου ζητήθηκε, λόγω της στενής συνεργασίας μου με τον κ. Βαπορίδη τα τελευταία χρόνια, να σας παρουσιάσω, αν είναι δυνατόν, τον Τιμώμενο, με τον γλυκό και σοφό του λόγο.
Μου ζητήθηκε από τον ίδιο η περιορισμένη παρουσίασή του, ασφυκτικά και μόνο σ’ ό,τι αφορά τη σύσταση και τη δωρεά της νομισματικής του συλλογής στην πόλη. Μέσα από τα λίγα που συζητήσαμε για την εκδήλωση και από όσα διάβασα στον φάκελο της αλληλογραφίας του με το Δημόσιο, το επιχειρώ, αποτυπώνοντας αυτούσιο τον διάλογο που είχα μαζί του γι’ αυτό το θέμα.
«Προσδοκώ», είπε, «στη δημοσίευση καλλιτεχνικών φωτογραφιών των κερμάτων αυτών, σαν έργα τέχνης. Θεωρώ επιτυχία που το έργο το έχει αναλάβει ο διακεκριμένος φωτογράφος κ. Στράτος Καλαφάτης. Αργότερα μπορούν να εκτεθούν κάπου, κάποτε. Τα λέω αυτά, γιατί έχω προηγούμενα με το Τέρας της γραφειοκρατίας». Μουρμούρισε αγανακτισμένος…
Διάβασα, κ. Βαπορίδη, πως γεννηθήκατε στην Αντίς Αμπέμπα της Αιθιοπίας, στις 7 Δεκεμβρίου του 1932. Και ότι αρχές του ’35 ο πατέρας σας, φρόντισε να σας στείλει στην Ελλάδα εν όψει της ιταλικής εισβολής στην Αβησσυνία. Και δεν τον ξαναείδατε. Και ότι ο πόλεμος του ’40, σας βρήκε στην Τρίτη Δημοτικού.
«Πράγματι» λέει, και βυθίζεται στις αναμνήσεις. «Σχολείο ξαναπήγα το 1945. Από μια ουρά διακοσίων περίπου ομηλίκων κακοντυμένων, κακοταϊσμένων αγοριών που περιμέναμε στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου του Αϊ Γιάννη, να αξιολογηθούμε για την προαγωγή μας στο Γυμνάσιο.
Ο αείμνηστος δάσκαλος, Σταύρος Ρωμανιάς, σε μια αίθουσα, διάλεγε αυτούς που έπρεπε να προαχθούν, ως κατ’ οίκον διδαχθέντες, αν έλεγαν σωστά το “Πάτερ Ημών”, έλυναν μια πράξη απλής αριθμητικής και γνώριζαν τι είναι τα κλάσματα… 103 μπήκαμε τότε στην Πρώτη Γυμνασίου. Τον Φεβρουάριο, οι εξήντα “προήχθημεν” στη Δευτέρα, και τον Μάη στην Τρίτη! Αντιστάθμισμα των ρημαγμένων χρόνων μας, κατά την απάνθρωπη βουλγάρικη κατοχή…
Το 1950 απελύθην τελείως αγράμματος και φυσικά απέτυχα στις εισαγωγικές της Φαρμακευτικής. Ο αξέχαστος νέος πατέρας μου, ο Βασιλάκης ο “Φαρμακοποιός”, που με πήρε δεκάχρονο και με διάπλασε Άνθρωπο και του οφείλω τα πάντα, έναν χρόνο καλοπλήρωνε φροντιστές. Διάβασα και μπήκα.
Αλλά με διεκδίκησε ο στρατός και στα στρατιωτικά νοσοκομεία της Δράμας και των Ιωαννίνων. 28 μήνες μετεμφυλιακά, χόρτασα ύπνο και διάβασμα, ειδικά στη βιβλιοθήκη της “Ζωσημαίας”.
Το 1960 επέστρεψα εδώ και στέριωσα. Άνοιξα φαρμακείο. Παντρεύτηκα συνάδελφο και αποκτήσαμε δύο αξιόλογα παιδιά. Έκανα και εργολαβίες. Τα κέρδη τα επένδυσα σε τραπεζικές “φούσκες”».
Πείτε μου για τη Συλλογή σας, κ.Βαπορίδη…
«Με την επιστράτευση του ’74, Ανθυποφαρμακοποιός στη Λήμνο, μετά τον Δεκαπενταύγουστο που ανασάναμε, σύχναζα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μύρινας. Εκεί για πρώτη φορά είδα και άγγιξα καμιά εικοσαριά αρχαία νομίσματα ελληνιστικής, ρωμαϊκής και βυζαντινής εποχής.
Με τη Μεταπολίτευση εκδηλώθηκε η “Νόσος”…
Παρατώντας την παιδική συλλογή των γραμματοσήμων, μπήκα σε μια επικίνδυνη και παράνομη περιπέτεια: την αναζήτηση αρχαίων νομισμάτων στα παλαιοπωλεία της “Παναγίας Χαλκέων” στη Θεσσαλονίκη και στο γνωστό “Μοναστηράκι” των Αθηνών. Εκεί έμαθα πολλά και με έμαθαν πολλοί. Μουσεία, διαλέξεις, ανακοινώσεις, διατριβές και πολλά βιβλία. “Τρέλα”!
Αρχές του 1983, απέκτησα μια αξιόλογη συλλογή 149 νομισμάτων. Έβαλα σε χρονολογική σειρά και φωτογράφισα τα κέρματα και το 1984 υπέβαλα αίτηση στην Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων για να μου χορηγηθεί άδεια ιδιωτικής συλλογής αρχαίων νομισμάτων. Τον Ιούνιο έφθασε η απόφαση της 30/5/1984:
- Δεν εγκρίνουμε τη χορήγηση άδειας ιδιωτικής συλλογής αρχαίων στον Ζήση Βαπορίδη.
- Εγκρίνουμε την κατοχή των 149 νομισμάτων με την προϋπόθεση ότι θα τηρηθούν οι διατάξεις της νομοθεσίας άρθρα τάδε, του Ν. 5351/1932.
Ο Διευθυντής Ιωάννης Τζεδάκις.
Στις 7 Μαΐου του 1985 υπέβαλα δεύτερη αίτηση για άλλα 105, η οποία εγκρίνεται στις 25 Οκτωβρίου του ίδιου έτους από την Έφορο Αρχαιοτήτων κ. Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη.
Στις 30 Μαΐου 1987 υπέβαλα την τελευταία αίτηση για 346 κέρματα περιγράφοντας μόνον τα 146 αξιόλογα.
Στις 23 Ιουνίου 1987 μου ζητήθηκε από τη Προϊσταμένη κ. Τασιά να προσκομίσω το σύνολο των νομισμάτων στα γραφεία της Εφορείας Καβάλας. Αλληλογραφήσαμε επί μία τριετία. Δεν έβλεπα τον λόγο. Επέμενε… Αλλά όταν τελικά τα πήγα, μου είπαν να τα αφήσω και κατά καιρούς να ρωτώ. Να ρωτώ τι; Για την υγεία τους; Τα άρπαξα και βεβαίωσα ότι δεν θα με ξαναδούν».
«Παράλληλα αντέγραφα από διάφορες συλλογές Μουσείων και καταλόγους δημοπρασιών πάνω από 3.500 νομίσματα Μακεδονίας και Θράκης με τις φωτογραφίες τους, καταρτίζοντας ένα εύχρηστο κατάλογο.
Κυρίως για να επιδείξω ένα υπέροχο νόμισμα της Αμφιπόλεως που είχα αποκτήσει του οποίου η παράσταση του οπισθότυπου, η Πεπλοφόρος Ευρώπη επί του ταύρου–Διός, είχε προταθεί για το ελληνικό “Ευρώ”. Δεν βρήκα “κανάλι” επαφής και στο μεταξύ εγκρίθηκε το υπέροχο σχέδιο του Γεώργιου Σταματόπουλου. Τότε, περιορίστηκα να τυπώσω δύο μόνο δοκίμια του βιβλίου περιμένοντας ακόμη χρηματοδότη. Αν ενδιαφερθεί ο Δήμος, ευχαρίστως το χαρίζω».
Την εποχή εκείνη ο παθιασμένος συλλέκτης διάβασε πως στο 12ο τεύχος των Νομισματικών Χρονικών του 1993 είχε δημοσιευθεί ένα άρθρο του καθηγητή Ολιβιέ Πικάρ με τον τίτλο Τα χάλκινα νομίσματα της Οισύμης (της Νέας Περάμου), μεταφρασμένο από την κ. Τζαμαλή, όπου ο καθηγητής γράφει: «Αφορμή για να ασχοληθώ με την Οισύμη στάθηκε ένα σπανιότατο νόμισμα που απ’ όσα γνωρίζω, το δεύτερο κομμάτι αυτού του τύπου, παρουσιάζεται στην επιστημονική, φιλολογία.
Συνεχίζει ο κ. Βαπορίδης.
«Το πρώτο το είχε αποκτήσει ο Χέιζ στην Καβάλα το 1861. Το νόμισμα αυτό μπόρεσα να το εξετάσω με άνεση στο Cabinet dew Mèdailles στο Παρίσι, όπου και βρίσκεται σήμερα, και έτσι διαπίστωσα ότι είναι του ιδίου τύπου με το καινούριο, αλλά είχε χτυπηθεί από διαφορετικές μήτρες.
Η σπανιότητα αυτών των κομματιών, από τα οποία δεν έχει βρεθεί ακόμα κανένα στις ανασκαφές στην Ακρόπολη της Οισύμης, δείχνει πως η κυκλοφορία τους ήταν εξαιρετικά περιορισμένη.
Μετά, το 1998 κάτι ακούστηκε στην Αμερική για ένα τρίτο όμοιο κέρμα κι ότι ζητούσαν 3.000 δολάρια, ποσό υπέρογκο για χάλκινο νόμισμα».
Παράλληλα, δούλευε το τετράτομο ΝΕΑ ΠΟΛΗ, ένα έργο 2.500 και πλέον σελίδων, στο οποίο καταγράφεται η Ιστορία της Καβάλας από την Αρχαιότητα μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1970, και το οποίο ολοκληρώνεται οσονούπω.
Το 2020, στην απομόνωση της καραντίνας, έγραψε και κυκλοφόρησε λίγο μετά το βιβλίο του Ιστορίες μιας πόλης. Με τα μάτια ενός παιδιού που γέρασε στην αγκαλιά της.
Είχα πολλά ακόμα να πω για τον Τιμώμενο σήμερα. Στη χθεσινοβραδινή επικοινωνία μας, μου τόνισε αυστηρά πως πρέπει να περιοριστώ στη συλλογή των νομισμάτων και να μην πω τίποτα πέρα από αυτή. Όπως καταλαβαίνετε, τα γραπτά μου πήγαν περίπατο… Μπορώ μόνο να υποσχεθώ πως… επιφυλάσσομαι!
Κύριε Βαπορίδη, αγαπημένε μας κ. Ζήση, σ’ ευχαριστούμε για όλα! Σεμνά και ταπεινά, όπως εσύ μας δείχνεις καθημερινά…
Το κείμενο διαβάστηκε από τον Αλέξη Γούλα το βράδυ της Δευτέρας 19 Ιουνίου 2023, στην εκδήλωση βράβευσης του Ζήση Α. Βαπορίδη από τον Δήμαρχο Καβάλας Θόδωρο Μουριάδη και τον πρόεδρο της Θρακικής Εστίας Νομού Καβάλας Νίκο Τσουμπάκη. Διαβάστε το σχετικό ρεπορτάζ και δείτε φωτογραφίες από την εκδήλωση στη Μεγάλη Λέσχη Καβάλας που ήταν ενταγμένη στο πλαίσιο των «Ελευθερίων 2023» πατώντας εδώ.