Του Βασίλη Λιόγκα
Ηκάθοδος των εποχούμενων μυρίων στην περιοχή μας, δημοφιλή πλέον τουριστικό προορισμό των Βαλκανίων γειτόνων μας, δίνει τροφή για σκέψη, διάλογο αλλά και τριβές απ’ ό,τι φαίνεται, μιας και οι συνέπειες, θετικές και αρνητικές, φέρνουν στην επιφάνεια το ζητούμενο ενός τουρισμού βιώσιμου (ή ορθότερα αειφόρου), μέσα στα πλαίσια βέβαια της φέρουσας ικανότητας της περιοχής [1].
Πολλοί, εθισμένοι στο πνεύμα της ήσσονος προσπάθειας, μεθούν από το ρέον αίφνης χρήμα που παρέχουν κάποιοι «άλλοι» Ευρωπαίοι ανατολικής προέλευσης (εντός και εντός ΕΕ) και ολοφάνερα υποβαθμίζουν όλες τις αρνητικές συνέπειες στην ποιότητα ζωής όλων μας, ευδιάκριτες έως οδυνηρές, καθώς και την έλλειψη κατάλληλων υποδομών, σχεδιασμού και οργάνωσης.
Η μεγάλη ανάπτυξη του οδικού τουρισμού των βαλκανίων γειτόνων μας επιφέρει βαριά επιβάρυνση του κυκλοφοριακού φόρτου, μείωση δημόσιου χώρου, αλλαγή αναπτυξιακού μοντέλου, εκτόξευση των ενοικίων, έλλειψη στέγης μονίμων κατοίκων και φοιτητών[2] και βέβαια σε πολλές περιπτώσεις αποτελεί συμπληρωματικό εισόδημα σε συνθήκες οικονομικής δυσπραγίας και κρίσης.
Ευρωπαϊκοί προορισμοί Αριστείας
«Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα Έξυπνου Τουρισμού» είναι μια πρωτοβουλία της ΕΕ που προωθεί τον έξυπνο τουρισμό στην ΕΕ, ανταμείβοντας τις πόλεις (άνω των 100.000 κατοίκων) για τις πρωτοπόρες προσεγγίσεις τους όσον αφορά την προσβασιμότητα, την ψηφιοποίηση, τη βιωσιμότητα, την πολιτιστική κληρονομιά και τη δημιουργικότητα. Διερευνά τον τρόπο με τον οποίο οι πόλεις αυτές πρωτοστατούν στην πράσινη καινοτομία, την έξυπνη κινητικότητα και τις βιώσιμες ταξιδιωτικές πρακτικές, δίνοντας το παράδειγμα για τους προορισμούς παγκοσμίως. Ομοίως, οι «Ευρωπαϊκοί Προορισμοί Αριστείας» είναι μια πρωτοβουλία της ΕΕ που αναγνωρίζει και επιβραβεύει μικρότερους προορισμούς (πόλεις 20.000-100.000 κατοίκων), που εφαρμόζουν επιτυχείς στρατηγικές για την τόνωση του βιώσιμου τουρισμού.
Και οι δύο πρωτοβουλίες στηρίζουν τις προσπάθειες να καταστεί το ευρωπαϊκό τουριστικό οικοσύστημα πιο βιώσιμο, πιο έξυπνο και ανθεκτικότερο, όπως περιγράφεται στην «οδό μετάβασης για τον τουρισμό»[3]. Όσον αφορά τον διαγωνισμό του 2023, 29 πόλεις από 13 χώρες διαγωνίστηκαν για τον τίτλο της «Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας Έξυπνου Τουρισμού», ενώ συνολικά 20 πόλεις συμμετείχαν στον διαγωνισμό για τον τίτλο του «Ευρωπαϊκού Προορισμού Αριστείας».
Τα φετινά βραβεία
Η Πάφος (Κύπρος)[4] και η Σεβίλλη (Ισπανία)[5] είναι οι νικήτριες του διαγωνισμού «Ευρωπαϊκές Πρωτεύουσες Έξυπνου Τουρισμού» για το 2023. Οι δύο πόλεις θα λάβουν διαφημιστική στήριξη, καθώς και ένα ειδικό γλυπτό για τα κέντρα των πόλεων τους, το οποίο θα εκτίθεται σε περίοπτη θέση καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους που θα διατηρούν τον τίτλο της Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας Έξυπνου Τουρισμού.
Το Κραν (Kranj, Σλοβενία)[6] επιλέχθηκε ως νικήτρια πόλη του διαγωνισμού «Ευρωπαϊκός Προορισμός Αριστείας (EDEN)[7]» για το 2023. Θα προωθηθεί ως πρότυπο για βιώσιμες τουριστικές πρακτικές στην Ευρώπη. Θα λάβει επίσης στήριξη καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με στόχο την προώθηση της πόλης και των βέλτιστων πρακτικών που εφαρμόζει στον βιώσιμο τουρισμό, σύμφωνα με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Λόγω ομοιοτήτων με την πόλη μας και μεγέθους, αξίζει να μελετηθεί η εμπειρία του.
Είναι η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Σλοβενίας και γεννήθηκε από μια πλούσια ιστορία εκβιομηχάνισης. Η πόλη ανακαλύπτει ένα νέο μέλλον που τροφοδοτείται από το όραμα να δώσει προτεραιότητα στη βιωσιμότητα. Η παλιά της πόλη με τη γραφική αρχιτεκτονική και δημοφιλή αξιοθέατα, καλά συντηρημένα μεσαιωνικά κτίρια και γοτθικές εκκλησίες, έχει πολλά να μοιραστεί με τον κόσμο και ιδίως την παραδοσιακή σλοβενική κουζίνα. Ο δήμος δημιούργησε μια 16μελή πράσινη ομάδα φορέων, που ασχολούνται με τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα της πόλης. Η ομάδα συνεδριάζει τακτικά για να συζητήσει και να συλλέξει δεδομένα, να διαμορφώσει στρατηγικές και στόχους και να εργαστεί από κοινού για έναν συνεργαζόμενο βιώσιμο τουρισμό. Συνεργάζεται στενά με τοπικές επιχειρήσεις και εκπροσώπους της τουριστικής βιομηχανίας για την επίτευξη των πράσινων στόχων της. Παράδειγμα έργου βιώσιμου τουρισμού είναι το «The Kranj Long Table», ετήσιο επίκεντρο της τοπικής γαστρονομίας και της παραγωγής, ενώ παράλληλα εξυψώνει το πνεύμα της κοινότητας χωρίς αποκλεισμούς. Η εκδήλωση έχει μειώσει το αποτύπωμα άνθρακα και αποτελεί πρότυπο για την προώθηση και τη σκοπιμότητα της βιώσιμης διαχείρισης εκδηλώσεων, χρησιμοποιώντας μεθόδους μείωσης σπατάλης τροφίμων, είτε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Το Κέντρο Βιώσιμης Κινητικότητας του Kranj[8] είναι ένας δυναμικός κόμβος για βιώσιμες μεταφορές στην καρδιά της πλέον πυκνοκατοικημένης συνοικίας του. Είναι ένα σύστημα κοινής χρήσης ποδηλάτων σε ολόκληρη την πόλη. Το 2021 ονομάστηκε ο καλύτερος δήμος ηλεκτροκίνησης της χώρας. Η πόλη χρησιμοποιεί συνολικά 29 σταθμούς ηλεκτρικής ενέργειας για 125 ποδήλατα, 75 ηλεκτρικά ποδήλατα και 2 ηλεκτρικά τρίκυκλα. Χάρη στο περιφερειακό δίκτυο Gorenjska.bike[9] που συνδέει οκτώ δήμους, οι επισκέπτες μπορούν να ενοικιάσουν και να επιστρέψουν ποδήλατο σε περισσότερες από 50 διαφορετικές τοποθεσίες. Για όσους προτιμούν μια εναλλακτική μέθοδο μεταφοράς, οποιοσδήποτε μπορεί να βρει το ηλεκτρικό μικρό λεωφορείο δωρεάν και να κυκλοφορεί σε όλη την παλιά πόλη.
Κριτήρια Αριστείας
Οι ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες αναδεικνύουν υποδειγματικές πρακτικές τουριστικών προορισμών για την εφαρμογή καινοτόμων και έξυπνων λύσεων σε τέσσερις κατηγορίες: (Προσβασιμότητα, Βιωσιμότητα, Ψηφιοποίηση, Πολιτιστική κληρονομιά και δημιουργικότητα). Ας τις δούμε και ας τις συσχετίσουμε με την δική μας πραγματικότητα:
ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΗΤΑ
Πόσο προσβάσιμη είναι η πόλη μέσω ενός ισχυρού συστήματος μεταφορών εντός της και γύρω της (συγκοινωνίες, αυτοκίνητο, τρένο, πλοίο, αεροπλάνο και ποδήλατο); Είναι δυνατός ο τουρισμός χωρίς εμπόδια, σωματικά και ψυχολογικά; Ποιοι πόροι πρέπει να είναι προσβάσιμοι σε ταξιδιώτες με ειδικές ανάγκες πρόσβασης, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, την κοινωνική ή οικονομική τους κατάσταση και αν έχουν αναπηρία ή όχι;
Η προσβασιμότητα δεν συνεπάγεται μόνο ότι είναι ένας προορισμός χωρίς φραγμούς, αλλά περιλαμβάνει επίσης πολυγλωσσικές υπηρεσίες και, για παράδειγμα, ψηφιακά διαθέσιμες σε όλους τους ταξιδιώτες ή επισκέπτες — ανεξαρτήτως ηλικίας, πολιτισμικού υπόβαθρου ή οποιασδήποτε σωματικής αναπηρίας.
ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ
Ποιες ευκαιρίες έχει μια πόλη για να διατηρήσει και να ενισχύσει το φυσικό περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους, διατηρώντας παράλληλα την οικονομική και κοινωνικοπολιτιστική ανάπτυξη με ισορροπημένο τρόπο; Πώς γίνεται η διαχείριση των φυσικών πόρων (συμπεριλαμβανομένων καινοτόμων φιλικών προς το περιβάλλον μέτρων) σε τουριστικό προορισμό και εφαρμόζονται μέτρα αποδοτικής χρήσης των πόρων, καθώς και δράσεις που αποσκοπούν στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή; Η βιωσιμότητα προχωρεί ακόμη περισσότερο — υπάρχουν μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση της τουριστικής εποχικότητας και στη συμμετοχή της τοπικής κοινότητας; Πώς μπορούν οι πόλεις ως τουριστικοί προορισμοί να συμβάλουν στην τοπική απασχόληση και στη διαφοροποίηση των τοπικών οικονομιών;
Ως εκ τούτου, η βιωσιμότητα δεν σημαίνει μόνο τη διαχείριση και την προστασία των φυσικών πόρων της πόλης, αλλά και τη μείωση της εποχικότητας, τα εργασιακά δικαιώματα και τη συμμετοχή της τοπικής κοινότητας.
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ
Στηρίζει η πόλη τις τουριστικές επιχειρήσεις στην ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων και εργαλείων; Πώς στηρίζει την ψηφιοποίηση των τουριστικών υπηρεσιών;
Ως ψηφιακός τουρισμός νοείται η προσφορά καινοτόμων πληροφοριών για τον τουρισμό και τη φιλοξενία, προϊόντων, υπηρεσιών, χώρων και εμπειριών προσαρμοσμένων στις ανάγκες των καταναλωτών μέσω λύσεων που βασίζονται στις ΤΠΕ και ψηφιακών εργαλείων. Πρόκειται για την παροχή ψηφιακών πληροφοριών σχετικά με προορισμούς, αξιοθέατα και τουριστικές προσφορές, καθώς και πληροφοριών σχετικά με τις δημόσιες συγκοινωνίες και την ψηφιακή πρόσβαση σε αξιοθέατα και καταλύματα.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ & ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ
Αξιοποιεί η πόλη επιμελώς την πολιτιστική κληρονομιά της και τους δημιουργικούς κλάδους της για μια εμπλουτισμένη τουριστική εμπειρία; Ποιες δράσεις υλοποιούνται για την αναγνώριση και την ενσωμάτωση της υλικής και άυλης κληρονομιάς της τέχνης, της ιστορίας και του πολιτισμού στο κέντρο και στον περιβάλλοντα χώρο της, στην ενισχυμένη τουριστική προσφορά; Ας μη βιαστούμε να απαντήσουμε με το Φεστιβάλ Φιλίππων και το Κοσμόπολις, όταν η άγνοια κυριαρχεί ένθεν και ένθεν, πχ στην ιστορική διασύνδεση Ελλάδας και Ρουμανίας, λόγω της έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης στο Ιάσιο τον Φεβρουάριο του 1821 από τον τοπικό κυβερνήτη Αλέξανδρο Υψηλάντη, είτε πχ στα υπέροχα διατηρημένα ορθόδοξα μοναστήρια της Βουκοβίνας που ίδρυσαν μοναχοί και αυτοκράτορες του Βυζαντίου, τα μοναδικά στον κόσμο με εξωτερικές νωπογραφίες μαζί με της Εικοσιφοίνισσας.
Διλήμματα και μία πρόταση
Κάποιοι υποδεικνύουν ως λύση τα «υψηλότερα ευρωπαϊκά στρώματα» αντί της «βαλκανικής πελατείας», θέμα που σηκώνει μεγάλη συζήτηση, όπως και το θέμα των επενδύσεων. Πολύ πιο αναγκαίες δείχνουν να είναι συνολικές στρατηγικές δομημένες σε αρχές βιώσιμης ανάπτυξης, οι οποίες θα συνεκτιμούν οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές παραμέτρους. Απαιτείται επίσης αποτελεσματική και συνεργατική διακυβέρνηση, η οποία θα λαμβάνει υπόψη τις απόψεις όλων των εμπλεκομένων.
Το δίλημμα συνεπώς δεν είναι τουρισμός των Βαλκανίων ή των ελίτ, αλλά αειφόρος ή βάρβαρη τουριστική ανάπτυξη; Και προς όφελος τίνος; Το πρόγραμμα του Θόδωρου Μουριάδη και του ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΔΗΜΟΥ είναι ξεκάθαρο ως προς αυτό.
Από την άλλη, η απόφαση της κυβέρνησης (εξαγγελίες Πρωθυπουργού στη ΔΕΘ 16.9.2023 και εφημερίδες 19.9.2023) να επιβάλει φόρο διαμονής που επιβαρύνει τον πελάτη, στις βραχυχρόνιες μισθώσεις, όπου ενσωματώνεται τέλος αντιμετώπισης των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής θέτει επί τάπητος την πρόταση, τα σχετικά έσοδα, ορθολογικά κατανεμημένα, να δίδονται στην Αυτοδιοίκηση, για να γίνουν έργα για την ενίσχυση των αναγκαίων υποδομών και για αντιστάθμιση των αρνητικών συνεπειών στις πόλεις και τους κατοίκους τους και των νέων υποχρεώσεων. Ειδικά για την πόλη μας υπάρχει κι ένα ακόμη θέμα: πόσο δίκαια έχει χαραχτεί η ζώνη παραλίας (με αποτέλεσμα την απώλεια εσόδων του Δήμου υπέρ του ΟΛΚ);
[1] Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού ως φέρουσα ικανότητα ορίζεται ο μέγιστος αριθμός ατόμων που μπορούν να επισκέπτονται ταυτόχρονα έναν τουριστικό προορισμό, χωρίς να προκαλείται καταστροφή του φυσικού, οικονομικού, κοινωνικοπολιτιστικού περιβάλλοντος και απαράδεκτη υποβάθμιση της ποιότητας ικανοποίησης των επισκεπτών.
[2] Πολλά στοιχεία στο βιβλίο του Δ. Μπαλαμπανίδη κ.α. «Το Airbnb στην πόλη. Ευκαιρία ή απειλή;» (εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, 2021). Επίσης σε άρθρο της Λίνας Γιάνναρου στην εφημερίδα «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» της 3.9.2023 με τίτλο «Το παλιό μπακάλικο έγινε λοφτ».
[3] https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_22_850
[4] https://visiteurope.com/en/experience/discover-pafos-where-mythology-meets-magnificence/
[5] https://visiteurope.com/en/experience/seville-embracing-the-future-as-a-smart-destination/
[6] https://visiteurope.com/en/experience/kranj-slovenias-green-getaway/
[7] https://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/tourism/awards-and-outreach-activities/eden_el
[8] http://interregcentral.eu/Content.Node/CITYCIRCLE/2.html