Είναι αδιαμφισβήτητα ένας από τους πλέον αγαπητούς και δημοφιλείς ψαρομεζέδες στην Ελλάδα και καταναλώνεται όλο τον χρόνο, μαγειρεμένες και σερβιρισμένος με πολλούς τρόπους. Ο λόγος για το «κοινό» χταπόδι, ή άλλως Octopus Vulgaris, το οποίο ψαρεύεται ιδιαίτερα στην περιοχή του Θρακικού Πελάγους.
Συγκεκριμένα, το Βόρειο Αιγαίο Πέλαγος συγκαταλέγεται ανάμεσα στα σημαντικότερα αλιευτικά πεδία του «κοινού χταποδιού» στα ευρωπαϊκά ύδατα, με την Καβάλα, την Κεραμωτή, τη Θάσο, το Πόρτο Λάγος, το Φανάρι και την Αλεξανδρούπολη να κατέχουν σημαντική θέση στην αλίευσή του.
«Κινδυνεύει» όμως το αγαπημένο σε όλους μας χταπόδι από την υπεραλίευση και την υπερκατανάλωση; Και αν ναι, σε ποιον βαθμό; Και τι μπορεί να γίνει έτσι ώστε να ανατραπεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο;
Η Αναπτυξιακή Καβάλας, ως φορέας συντονισμού ανάμεσα σε έξι Αναπτυξιακές της Βόρειας Ελλάδας, και με τη συνεργασία του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλινίκης, ανέθεσε στο Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας [ΙΝΑΛΕ] της Καβάλας να συλλέξει τα απαραίτητα στοιχεία και μέσα από την επιστημονική έρευνα να δώσει τις απαντήσεις.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον Ιούλιο έως και τον Δεκέμβριο του 2023 και ανέδειξε την ανάγκη συλλογής νέων επιστημονικών δεδομένων «στο πεδίο», τη βελτίωση των επιδόσεων της παράκτιας αλιείας, καθώς και την πιστοποίηση μέρους του αλιευτικού στόλου της περιοχής μας, έτσι ώστε να μη φτάσουμε στο σημείο να πούμε το χταπόδι… χταποδάκι!
Η προώθηση της υπεύθυνης αλιείας και στα μέρη μας αποτελεί αδήριτη ανάγκη και τα τελευταία χρόνια η Αναπτυξιακή Καβάλας πρωτοστατεί στους τομείς της έρευνας, της επιμόρφωσης αλλά και της ευαισθητοποίησης σε αντίστοιχα θέματα, μέσα από την υλοποίηση καινοτόμων προγραμμάτων στο πλαίσιο του Leader Αλιείας.
Η πιστοποίηση MSC και πώς θα μπορούσαν να την αποκτήσουν οι αλιείς της Καβάλας
Η διεθνής μη-κερδοσκοπική οργάνωση Marine Stewardship Council (MSC) ξεκίνησε το 2020 να υλοποιεί το πρόγραμμα HellasFish στην Ελλάδα με στόχο να υποστηρίξει μέσα από μια συμμετοχική διαδικασία την ελληνική αλιεία στην πορεία της προς την βιωσιμότητα. Το HellasFish παρέχει το πλαίσιο και την πλατφόρμα συνεργασίας για τους εμπλεκόμενους φορείς (stakeholders), καθώς και τη δυνατότητα στους Έλληνες αλιείς να υιοθετήσουν πρακτικές συμβατές με το Πρότυπο Αλιείας του MSC (MSC Fisheries Standard).
Το Πρότυπο Αλιείας του MSC βασίζεται στις απαιτήσεις του Κώδικα Συμπεριφοράς του Διεθνούς Οργανισμού Τροφίμων (FAO) για μια υπεύθυνη αλιεία. Η πιστοποίηση από το MSC διασφαλίζει ότι η διαχείριση της αλιείας γίνεται υπεύθυνα, τα ψάρια αλιεύονται με βιώσιμο ρυθμό και τα οικοσυστήματα προστατεύονται.
Πιο αναλυτικά, το Πρότυπο Αλιείας του MSC αξιολογεί τη βιωσιμότητα ενός τύπου αλιείας με βάση τρεις αρχές: τη βιωσιμότητα των ιχθυαποθεμάτων, την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της αλιευτικής δραστηριότητας και την αποτελεσματική διαχείριση, με απώτερο σκοπό την πιστοποίηση του αλιεύματος από έναν ανεξάρτητο φορέα πιστοποίησης. Όταν ένας στόλος έχει πιστοποιηθεί επιτυχώς τα παραγόμενα αλιεύματά του μπορούν να πωληθούν με το μπλε σήμα MSC παρέχοντας έτσι ένα ισχυρό εργαλείο επικοινωνίας και ένα συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των μη πιστοποιημένων αλιευτικών στόλων. Έως σήμερα έχουν πιστοποιηθεί 395 στόλοι σε 36 χώρες και περισσότερα από 40.000 προϊόντα φέρουν το σήμα του MSC.
Το πρόγραμμα HellasFish περιλαμβάνει τρεις πυλώνες δράσεων: (1) τη χαρτογράφηση της αλιευτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα από εξειδικευμένους εξωτερικούς συνεργάτες, (2) την προ-αξιολόγηση των επιδόσεων των αλιευτικών στόλων έναντι του Προτύπου Αλιείας του MSC και την ταυτοποίησή τους από πιστοποιημένους εξωτερικούς συνεργάτες, και (3) την ανάπτυξη σχεδίων δράσης (Action Plans) με σκοπό τη βελτίωση των επιδόσεων των αλιευτικών στόλων μέσω μιας συμμετοχικής διαδικασίας.
Μέχρι και σήμερα έχουν ολοκληρωθεί οι δύο πρώτοι πυλώνες. Συγκεκριμένα έχει χαρτογραφηθεί η αλιευτική δραστηριότητα στην Ελλάδα βάσει της οποίας, και σε συνεργασία με τα δύο εθνικά ερευνητικά ινστιτούτα (ΕΛΚΕΘΕ και ΙΝΑΛΕ), επιλέχθηκε η αλιεία του κοινού χταποδιού με παγίδες στο Αιγαίο Πέλαγος, ανάμεσα στους πέντε τύπους αλιείας που επιλέχθηκαν συνολικά.
Επίσης, έχει ολοκληρωθεί η προ-αξιολόγηση των επιδόσεων της προαναφερθείσας αλιείας κατά την οποία διαπιστώθηκε ότι η αλιεία του κοινού χταποδιού με κουτιά στο Βόρειο Αιγαίο Πέλαγος δεν πληροί τα κριτήρια του Προτύπου Αλιείας του MSC και δεν μπορεί να λάβει την MSC πιστοποίηση λόγω των ακόλουθων ελλείψεων:
- Σχετικά με την εκτίμηση του αποθέματος του κοινού χταποδιού, δεν πραγματοποιείται συστηματικά και δεν υπάρχει μια ξεκάθαρη μεθοδολογία που να εφαρμόζεται.
- Σχετικά με την Στρατηγική Συγκομιδής (Harvest Strategy, HS)3 και τους Κανόνες Ελέγχου Συγκομιδής (Harvest Control Rules, HCRs), δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο σχέδιο διαχείρισης που να λαμβάνει υπόψη το σημείο υπεραλίευσης της νεοσυλλογής (Point of Recruitment Impairment, PRI), παρά μόνο διαφορετικά μέτρα που εφαρμόζονται αποσπασματικά.
- Τα διαθέσιμα δεδομένα δεν επαρκούν για τον σχεδιασμό ενός διαχειριστικού σχεδίου για τις επιπτώσεις της FPO αλιείας του χταποδιού στα δευτερεύοντα είδη (secondary species) και στα κινδυνεύοντα, απειλούμενα και προστατευόμενα είδη (Endangered, Threatened and Protected, ETP).
Με βάση τα παραπάνω κρίνεται αναγκαία η συλλογή των απαιτούμενων επιστημονικών δεδομένων για να καλυφθούν οι ανάγκες που εντοπίστηκαν από την έκθεση προ-αξιολόγησης του MSC για την FPO αλιεία του κοινού χταποδιού στο Αιγαίο Πέλαγος εστιάζοντας στο βόρειο τμήμα του, το οποίο έχει αναγνωριστεί ως το σημαντικότερο αλιευτικό πεδίο του είδους.
Ποια τα οφέλη από την πιστοποίηση MSC στην αλίευση του χταποδιού
Αυτές οι ενέργειες θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην καλύτερη αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης και θα συνεισφέρουν κατά ένα μεγάλο μέρος στην κατάρτιση του Σχεδίου Δράσης που θα έχει σκοπό τη βελτίωση των επιδόσεων του συγκεκριμένου τύπου αλιείας έναντι του Προτύπου Αλιείας του MSC. Το Σχέδιο Δράσης αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσω μιας συμμετοχικής διαδικασίας το Μάιο του 2022 με σκοπό να ενθαρρυνθεί η συμβολή όλων των σχετικών ενδιαφερόμενων μερών/φορέων. Απώτερος στόχος είναι να προταθούν κατάλληλα διαχειριστικά μέτρα και δράσεις για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας του αποθέματος του κοινού χταποδιού, μια διαδικασία που ιδανικά θα οδηγήσει στην πιστοποίηση των αλιευμάτων του.
Η πιστοποίηση των αλιευμάτων του κοινού χταποδιού θα ενθαρρύνει τη μεταποίησή του, θα ενισχύσει την εμπορική του εκμετάλλευση και θα δώσει κίνητρα για περαιτέρω ανάπτυξη της καινοτομίας και τεχνογνωσίας στο συγκεκριμένο κλάδο όπως π.χ. εφοδιαστικές αλυσίδες, σημεία διανομής και πώλησης. Παράλληλα θα βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο των τοπικών αλιευτικών κοινοτήτων.
Σε αυτό το πλαίσιο, θα διενεργηθούν επιστημονικές εργασίες σε σχέση με τις αδυναμίες που εντοπίστηκαν από την έκθεση της προ-αξιολόγησης και αποτελούν σημαντικό εμπόδιο για την πιστοποίηση των FPO αλιευμάτων του κοινού χταποδιού.
- Επικαιροποίηση των στοιχείων του αλιευτικού στόλου με παγίδες: αναλυτική καταγραφή ανά λιμάνι του αριθμού των ενεργών FPO αλιευτικών σκαφών που χρησιμοποιούν παγίδες ως κύριο και ως δευτερεύον εργαλείο στο Βόρειο Αιγαίο Πέλαγος.
- Ανασκόπηση εθνικής και διεθνούς βιβλιογραφίας που αναφέρεται στη βιολογία και τον κύκλο ζωής του κοινού χταποδιού.
- Συστηματική καταγραφή δεδομένων εκφορτώσεων των αλιευμάτων χταποδιού και δεδομένων αλιευτικής προσπάθειας (π.χ. αριθμός ωρών ή ημερών πόντισης παγίδων, αριθμός και τύπος παγίδων που χρησιμοποιούνται ανά σκάφος).
- Δειγματοληψίες επί αλιευτικού σκάφους (On board observations): σκοπός είναι η καταγραφή του συνόλου του αλιεύματος με παγίδες, με λεπτομερή καταγραφή του αριθμού, μήκους και φύλου (όπου είναι εφικτό) των ατόμων ανά είδος (κύρια, δευτερεύοντα και ETP είδη).
- Εκτίμηση πληθυσμιακού αποθέματος του κοινού χταποδιού λαμβάνοντας υπόψη τα νέα αλιευτικά δεδομένα και με την εφαρμογή εναλλακτικών στατιστικών μοντέλων.