Αφιερωμένη στη μνήμη των χιλιάδων Ελλήνων Εβραίων της Ανατολικής Μακεδονίας, που την περίοδο της δεύτερης βουλγαρικής Κατοχής βρήκαν φρικτό θάνατο στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, μετά τη συνεργασία των Βούλγαρων με τους Γερμανούς κατακτητές, είναι η ημερίδα που διοργανώνει το Σαββατοκύριακο 21-22 Οκτωβρίου 2017 στην Καβάλα η πρεσβεία της Ελβετίας στην Αθήνα, ως προεδρεύουσα χώρα του οργανισμού International Holocaust Remembrance Alliance-IHRA (Διεθνής Συμμαχία για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος).
Η επιλογή της Καβάλας για να φιλοξενήσει την ημερίδα, μετά από πρόταση του ίδιου του πρέσβη της Ελβετίας στην Αθήνα, δρ Hans-Rudolf Hodel, είχε στόχο να συνδέσει το μαρτυρικό ιστορικό παρελθόν της Ανατολικής Μακεδονίας όχι μόνο με τις θηριωδίες των ναζιστικών στρατευμάτων κατοχής σε βάρος Εβραίων, αλλά και με τα εγκλήματα που συντελέστηκαν από τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής στις πόλεις της Καβάλας και της Δράμας σε βάρος και Ελλήνων χριστιανών.
Στην ημερίδα έχουν δηλώσει συμμετοχή πρέσβεις, πρόξενοι και εκπρόσωποι του Διπλωματικού Σώματος στην Ελλάδα από τα 31 κράτη-μέλη του ΙΗRA. Στον οργανισμό της Διεθνούς Συμμαχίας για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος συμμετάσχουν, με τη σειρά που εντάχθηκαν, οι εξής χώρες: Αργεντινή, Αυστρία, Βέλγιο, Καναδάς, Κροατία, Τσεχία, Δανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ισραήλ, Ιταλία, Λιθουανία, Λετονία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Νορβηγία, Πολωνία, Ρουμανία, Σερβία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ.
Η Ελλάδα εντάχθηκε στον IHRA το 2005. Επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας είναι σήμερα ο ειδικός γραμματέας Θρησκευτικής και Πολιτιστικής Διπλωματίας του ΥΠΕΞ Στάθης Λιανός-Λιάντης, που διαδέχθηκε στη θέση την επί σειρά ετών επικεφαλής Φωτεινή Τομαή, εμπειρογνώμονα και πρεσβευτή Α’ στο υπουργείο Εξωτερικών. Η χώρα μας συμμετέχει στον διεθνή οργανισμό με πενταμελή επιστημονική αντιπροσωπεία.
Η συμμετοχή είναι ανοιχτή σε όλες τις χώρες που επιθυμούν να γίνουν μέλη, υπό τον όρο ότι δεσμεύονται από τις Αρχές της Διακήρυξης της Στοκχόλμης προκειμένου να εφαρμόσουν στα εθνικά προγράμματά τους τη διδασκαλία του Ολοκαυτώματος, τη διατήρηση της μνήμης του και την έρευνα γύρω από αυτό το μείζον θέμα. Οι χώρες-μέλη ενθαρρύνονται να αναπτύξουν πολυμερείς συνεργασίες, που θα επιτρέψουν τη βελτίωση και προώθηση βέλτιστων πρακτικών γύρω από το συγκεκριμένο θέμα.
Διαρκής δέσμευση η διατήρηση της μνήμης των θυμάτων του ναζιστικού καθεστώτος
Ο πρέσβης της Ελβετίας στην Ελλάδα ανέφερε στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ότι οι προτεραιότητες και τα προγράμματα της ελβετικής προεδρίας στον IHRA αποτελούν συνέχεια των δραστηριοτήτων που έχει αναπτύξει η Ελβετία τις τελευταίες δεκαετίες. «Είναι ένδειξη της διαρκούς δέσμευσής μας να διατηρήσουμε τη μνήμη των θυμάτων του ναζιστικού καθεστώτος. Ποιος είναι ο λόγος αυτής της δέσμευσης; Πρώτον: Τα εγκλήματα των ναζί κατά της ανθρωπότητας και τα τρομερά δεινά του εβραϊκού λαού και εκατομμυρίων άλλων θυμάτων του ναζιστικού καθεστώτος. Είναι υποχρέωση όλων μας να διατηρούμε τη μνήμη και να ευαισθητοποιούμε για να καταπολεμήσουμε οποιαδήποτε μορφή γενοκτονίας σήμερα και στο μέλλον. Δεύτερον: Η Ελβετία δεν ήταν ποτέ νησί. Η Ελβετία είναι μέρος της Ευρώπης και η ιστορία της είναι στενά συνδεδεμένη με την ευρωπαϊκή ιστορία. Ελβετοί πολίτες δολοφονήθηκαν στο Άουσβιτς και σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης. Ορισμένοι από αυτούς δεν έλαβαν την υποστήριξη που ελπίζουν και αξίζουν από τις ελβετικές διπλωματικές αντιπροσωπείες στο εξωτερικό. Άλλοι Ελβετοί πολίτες του εξωτερικού έκαναν κάθε δυνατή προσπάθεια για να σώσουν τους Εβραίους» σημείωσε.
Η δήμαρχος Καβάλας Δήμητρα Τσανάκα, τόνισε ότι είναι μεγάλη τιμή για την πόλη η επιλογή ως τόπου διεξαγωγής της συνάντησης για το 2017. «Η ημερίδα αυτή έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία και χρησιμότητα. Η χρησιμότητά της προκύπτει, κυρίως, από τον στόχο που έχει θέσει ο IHRA και συμπυκνώνεται στην παιδαγωγική διάσταση που μπορεί και πρέπει να έχει το Ολοκαύτωμα στην εκπαιδευτική κοινότητα» πρόσθεσε.
Η ιστορία των Ελλήνων Εβραίων της Καβάλας
Κομβικό σημείο της παρουσίας των Εβραίων στην Καβάλα ήταν η νύχτα της 3ης προς 4η Μαρτίου 1943. Οι περίπου 2.000 Εβραίοι της πόλης συνελήφθησαν από τους Βούλγαρους στρατιώτες και φυλακίστηκαν σε καπναποθήκες. Αφού τους λεηλάτησαν, κυριολεκτικά, τους έστειλαν σιδηροδρομικώς, μέσω Βουλγαρίας, στο Λομ (λιμάνι του Δούναβη) και από εκεί με ατμόπλοια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου και χάθηκαν στα κρεματόρια ή πέθαναν από τις κακουχίες. Μόνο μία μικρή ομάδα από τους κρατούμενους στο Λομ σώθηκαν και επέστρεψαν στην Καβάλα, οι οποίοι αποτέλεσαν τον πυρήνα της νέας εβραϊκής κοινότητας Καβάλας.
Σήμερα, στην Καβάλα και στη Δράμα δεν υπάρχουν οργανωμένες εβραϊκές κοινότητες. Μόνο δύο μαρμάρινα μνημεία και λιγοστά διατηρητέα κτίσματα θυμίζουν την παρουσία του εβραϊκού πληθυσμού στην Ανατολική Μακεδονία και όσα πρόσφερε στην πολιτιστική και οικονομική εξέλιξη της περιοχής.
Ποιοι θα μιλήσουν στην ημερίδα
Στην εκδήλωση, η οποία θα πραγματοποιηθεί στις 11:00 το πρωί της Κυριακής 22 Οκτωβρίου 2017 στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Καβάλας, έχουν κληθεί να μιλήσουν ο δρ. Βασίλης Ριτζαλέος, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ, πρώην μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στον ΙΗRA με θέμα «Διπλωματικές απαντήσεις στο Ολοκαύτωμα: Οι προσπάθειες του Ελβετού πρέσβη στη Βουλγαρία για τη διάσωση των Ελλήνων Εβραίων το 1943», ο δρ. Βασίλης Αϊβαλιώτης, γραμματέας του ΔΣ του Πολιτιστικού και Αναπτυξιακού Κέντρου Θράκης στην Ξάνθη με θέμα «Το Εβραϊκό Νεκροταφείο και ίχνη παρουσίας των Εβραίων στη Ξάνθη» και ο δρ. Πωλ Ισαάκ Χάγουελ, μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας του ΙΗRA, και μέλος της Επιτροπής για τη Γενοκτονία των Ρομά με θέμα «Ολοκαύτωμα στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη: Ιστορικό πλαίσιο και υπόβαθρο, Βαλκανικές Ιδιαιτερότητες».
Τι είναι ο IHRA
Για πολλές δεκαετίες, η διατήρηση της μνήμης του Ολοκαυτώματος και το ζήτημα της συζήτησης του θέματος στην εκπαίδευση δεν αποτελούσαν μέρος της ημερήσιας διάταξης των θεμάτων που απασχολούσαν την πλειονότητα των κρατών σε επίσημο επίπεδο ή τη διεθνή κοινότητα ως σύνολο. Το ζήτημα άρχισε να τίθεται σε διεθνές επίπεδο από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και μετά.
Συγκεκριμένα, το 1998 ο τότε πρωθυπουργός της Σουηδίας, Γκόραν Πέρσον (G?ran Persson), είχε την ιδέα της ίδρυσης ενός διεθνούς οργανισμού με σκοπό την εκπαίδευση των νέων γύρω από το Ολοκαύτωμα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Σε αυτήν την απόφασή του προσέτρεξε να εξασφαλίσει τη στήριξη του τότε Προέδρου των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον (Bill Clinton) και του τότε πρωθυπουργού της Μ. Βρετανίας, Τόνι Μπλερ (Tony Blair). Σε διεθνές φόρουμ που συνεκλήθη με πρωτοβουλία του Σουηδού πρωθυπουργού στη Στοκχόλμη, μεταξύ 27 με 29 Ιανουαρίου 2000, με τη συμμετοχή εκπρόσωπων 46 κυβερνήσεων, μεταξύ αυτών 23 αρχηγοί κρατών ή πρωθυπουργοί και 14 υπουργοί και υφυπουργοί, οι συμμετέχοντες κατέληξαν στην υπογραφή Διακήρυξης, γνωστής έκτοτε ως Διακήρυξης της Στοκχόλμης.
Εκεί, για πρώτη φορά ίσως τόσο ξεκάθαρα, οι υπογράφοντες αναγνώρισαν ότι «με τον φόβο της γενοκτονίας, της εθνοκάθαρσης, του ρατσισμού, του αντισημιτισμού και της ξενοφοβίας να συνεχίζει να ταλανίζει την κοινωνία, η διεθνής κοινότητα φέρει βαριά ευθύνη να αγωνιστεί εναντίον όλων αυτών των δεινών». Μεταξύ άλλων, τα κράτη δεσμεύτηκαν με τη Διακήρυξη «να ενδυναμώσουν τις προσπάθειές τους για να προωθήσουν την εκπαίδευση, τη μνήμη και την έρευνα σχετικά με το Ολοκαύτωμα, τόσο μέσα στις χώρες που έχουν ήδη καταφέρει πολλά σε αυτήν την κατεύθυνση, όσο και σε εκείνες που θέλουν να συμμεριστούν αυτή την προσπάθεια», «να ενθαρρύνουν τη μελέτη του Ολοκαυτώματος σε όλες τις διαστάσεις του», να «τιμήσουν τη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος και να τιμήσουν εκείνους που αντιστάθηκαν» και να «ρίξουν άπλετο φως στις πλευρές του Ολοκαυτώματος που παραμένουν σκοτεινές» μέσω της λήψης μέτρων «για να διευκολύνουν το άνοιγμα αρχείων, ούτως ώστε να διασφαλίσουν ότι όλα τα έγγραφα που σχετίζονται με το Ολοκαύτωμα θα τεθούν στη διάθεση των ερευνητών».
Στις Αρχές αυτής της Διακήρυξης θεμελιώθηκε η Διεθνής Συμμαχία για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος. Ο IHRA είναι ένας διακυβερνητικός οργανισμός, σκοπός του οποίου είναι να εξασφαλίσει τη στήριξη της κοινωνίας και των πολιτικών ηγεσιών για εκπαίδευση, διατήρηση της μνήμης και έρευνα γύρω από το Ολοκαύτωμα, σε εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο.
Πρόκειται για έναν αρκετά πρωτότυπο οργανισμό, σε ό,τι αφορά τη διάρθρωσή του. Κάθε χώρα-μέλος εκπροσωπείται από εθνική αντιπροσωπεία που ορίζει η κυβέρνησή της και αποτελείται τόσο από εκπροσώπους της κυβέρνησης (του επίσημου κράτους), όσο και από εθνικούς εμπειρογνώμονες. Και αυτό είναι ένα από τα μεγάλα επιτεύγματα της Συμμαχίας: Δεν φέρνει κοντά μόνο εκπροσώπους διαφορετικών κρατών, αλλά ταυτόχρονα φέρνει στο ίδιο τραπέζι εκπροσώπους τόσο των κυβερνήσεων, όσο και της ίδιας της κοινωνίας και των μη-κυβερνητικών οργανώσεων των κρατών-μελών, δημιουργώντας συνθήκες συνεχούς και πολύπλευρης αλληλεπίδρασης.
Τα αποτελέσματα αυτής της αλληλεπίδρασης είναι εντυπωσιακά, καθώς ενδυναμώνονται η κατανόηση και η συνεργασία τόσο μεταξύ των κρατών, αλλά και στο εσωτερικό τους. Σημαντικό ρόλο σε αυτό το αποτέλεσμα παίζει, επίσης, ο τρόπος με τον οποίο διεξάγονται οι ολομέλειες της Συμμαχίας: Δύο φορές τον χρόνο, επί πέντε ημέρες κάθε φορά, όλες οι αντιπροσωπείες συγκεντρώνονται προκειμένου να συνομιλήσουν, να ανταλλάξουν απόψεις, να προγραμματίσουν και να υλοποιήσουν προγράμματα και αποφάσεις προς την κατεύθυνση της εκπλήρωσης των στόχων και των δεσμεύσεων της Διακήρυξη της Στοκχόλμης.
Το οργανόγραμμα λειτουργίας της Συμμαχίας προβλέπει τέσσερις βασικές Ομάδες Εργασίας, την Ακαδημαϊκή, την Εκπαιδευτική, την Ομάδα Μνημείων και Μουσείων, καθώς και την Ομάδα Επικοινωνίας, αλλά και εξειδικευμένες επιτροπές που έχουν συσταθεί για την αντιμετώπιση του αντισημιτισμού και της άρνησης του Ολοκαυτώματος, τη γενοκτονία των Ρομά και τις συνθήκες διαβίωσής τους σήμερα, άλλες γενοκτονίες, κλπ.
Η ετήσια προεδρία της Διεθνούς Συμμαχίας ανατίθεται κατόπιν ψηφοφορίας στα κράτη που εκδηλώνουν επιθυμία να την αναλάβουν και ο διορισμένος πρόεδρος είναι υπεύθυνος για το σύνολο των δραστηριοτήτων του οργανισμού. Το έργο της προεδρίας υποστηρίζεται από τον εκτελεστικό γραμματέα, ο οποίος είναι επικεφαλής του μόνιμου γραφείου με έδρα το Βερολίνο. Από τον Μάρτιο του 2017 έως τον Μάρτιο του 2018 την προεδρία κατέχει η Ελβετία.