Λ. Βαρτάνης-Στ. Παπατρέχας: Το τι θα πάρει ο θεατής από το Θέατρο είναι πολύ προσωπική υπόθεση

Ένα θερμό θεατρικό τριήμερο με δύο παραστάσεις και ένα σεμινάριο, με τους σκηνοθέτες να «ακτινογραφούν» τις δουλειές τους, αλλά και να περιδιαβαίνουν στα μονοπάτια του Θεάτρου στο «σήμερα»

Ένα θερμό, θεατρικά, τριήμερο έρχεται για την Καβάλα και το ΔΗΠΕΘΕ, με το θέατρο Αντιγόνη Βαλάκου να φιλοξενεί τρεις δράσεις: Το «Ονόριο, τα ανομήματα ενός εγκληματία» του Στέφανου Παπατρέχα, σε σκηνοθεσία Λάζαρου Βαρτάνη και Στέφανου Παπατρέχα [διαβάστε εδώ], το θεατρικό αναλόγιο του Θοδωρή Ιωσηφίδη «Το υπόμνημα», σε σκηνοθεσία επίσης του Λάζαρου Βαρτάνη και του Στέφανου Παπατρέχα [διαβάστε εδώ] και ένα σεμινάριο με θέμα «Τεχνικές και εργαλεία με βάση τα επτά σωματικά επίπεδα του Jacques Lecoq» [διαβάστε εδώ].

Λάζαρος Βαρτάνης και Στέφανος Παπατρέχας μίλησαν στο KAVALA POST και για τις τρεις δράσεις, για τον χαρακτήρα του Θεάτρου στο «σήμερα», αλλά και τις ανάγκες του θεατή, την ηθική και πρακτική υποχρέωση για θεατρική αποκέντρωση, αλλά και για τους… «2022 λόγους να αλλάξετε πλανήτη» με βάση τα συστατικά της εποχής.

«Το Υπόμνημα». Φωτογραφία: Μάκης Γκαρτζόπουλος

Τρεις θεατρικές δράσεις, «Το υπόμνημα», «Ονόριο» και ένα σεμινάριο για τις τεχνικές του Jacques Lecoq. Υπάρχει συνάφια, ένας θεματικός ή «τεχνικός» κρίκος που να τις δένει;
Λάζαρος Βαρτάνης: Κοινό στοιχείο σε όλα αυτά είναι καταρχάς πως και οι τρεις αυτές δράσεις γίνονται από την ίδια ομάδα ανθρώπων. Και οι 6 δουλέψαμε πολύ σκληρά και με επιμονή για τον «Ονόριο», σε μια περίοδο πολύ δύσκολη για το θέατρο συγκεκριμένα αλλά και γενικότερα. Ωστόσο, καταφέραμε να ολοκληρώσουμε έναν πολύ επιτυχημένο πρώτο κύκλο παραστάσεων στην Αθήνα και τώρα έχουμε τη χαρά να παρουσιάσουμε αυτή τη δουλειά μας στην Καβάλα.

Στέφανος Παπατρέχας: Και εκτός από την παράσταση αυτή, θα παρουσιάσουμε σε μορφή αναλογίου και «Το υπόμνημα» του Θοδωρή Ιωσηφίδη, ένα έργο που με τον Λάζαρο σκηνοθετήσαμε πάλι σε μορφή αναλογίου το 2020 στο Εθνικό Θέατρο και φέτος μετά από πρόταση του Θοδωρή Γκόνη το ξανά πιάσαμε με την ομάδα του «Ονόριο». Και τα δυο αυτά έργα, όπως και το σεμινάριο για τις τεχνικές του Jacques Lecoq, έχουν οργανωθεί και προετοιμαστεί με πολλή δουλειά, πολλή αγάπη και όρεξη. Έχουμε μεταξύ μας αναπτύξει με όλους τους ηθοποιούς μας κοινούς κώδικες, αισθητική και τεχνική.

Ζούμε σε μια εποχή που οι πληροφορίες είναι πολλές και οι παραστάσεις επίσης

Εμφανείς οι κοινωνικές απολήξεις στις δουλειές σας, αλλά και τα επικαιροποιημένα μηνύματά τους. Αλήθεια, με αφορμή «Το υπόμνημα», για να «πουλήσει» πλέον το Θέατρο χρειάζεται και καλό προμοτάρισμα, ένα καλό εμπορικό «υπόμνημα»;
Στέφανος Παπατρέχας: Η αλήθεια είναι πως ανέκαθεν ένα καλό περιτύλιγμα προϊδεάζει θετικά τον αποδεκτή και τον κάνει πιο δεκτικό σε ό,τι ακολουθήσει αργότερα. Οι επικοινωνία μιας παράστασης ή ενός έργου είναι πλέον πολύ σημαντικό κομμάτι της επιτυχίας. Ζούμε σε μια εποχή που οι πληροφορίες είναι πολλές και οι παραστάσεις επίσης. Είναι σημαντικό με ένα καλό πρόμο να κάνεις αισθητή την παρουσία σου. Το θέμα είναι να μην είναι αυτός ο σκοπός, το να κάνεις δηλαδή απλώς μια καλή εντύπωση και να σε ακούσουν, χωρίς όμως να έχεις κάτι να πεις.

Λάζαρος Βαρτάνης: Ακριβώς! Όντως σε ενθουσιάζει ένα ωραίο περιτύλιγμα, αλλά όταν αυτό είναι πιο σημαντικό από το περιεχόμενο ή -ακόμη χειρότερα- αν δεν υπάρχει καν περιεχόμενο, τι γίνεται; Τα «υπομνήματα» και το προμοτάρισμα είναι ένα εργαλείο στο να επικοινωνήσει κανείς τη δουλειά του. Όταν αυτό γίνεται πιο σημαντικό από την ίδια τη δουλειά, το παιχνίδι έχει χαθεί και πια δεν μιλάμε για τέχνη, αλλά για εμπόριο.

«Ονόριο». Φωτογραφία: Λιλή Νταλανίκα

Τι θα δούμε στο «Ονόριο», εκτός από ένα έξυπνο κείμενο και μια σκηνοθετική «διαπραγμάτευση» με τον έρωτα και το σκοτάδι;
Λάζαρος Βαρτάνης: Το έργο του Στέφανου έχει κυρίως στον πυρήνα του την αλήθεια και την εξαπάτηση. Τα κύρια θέματά του είναι αυτά και τα αντιμετωπίζει με τρομερή μαεστρία κατά τη γνώμη μου. Είναι ένα καταπληκτικό έργο και η σκηνοθεσία μας αναδεικνύει ακριβώς αυτά τα ζητήματα που θέτει το έργο. Θα δείτε, λοιπόν, ένα έργο όπου συνυπάρχουν «άγγελοι, δαίμονες, ψέματα και αλήθεια», μια μεσαιωνική σκοτεινή ιστορία με διαφορετικές οπτικές της ίδιας ιστορίας. Ποια όμως είναι η αληθινή;

«Το Υπόμνημα». Φωτογραφία: Μάκης Γκαρτζόπουλος

Το Θέατρο πρέπει να διακατέχεται από πνευματικότητα, ένας όρος που λείπει από το «υπόμνημα» των Τεχνών. Υπάρχει αυτή η ρήτρα, τουλάχιστον στα κείμενα των εν λόγω παραστάσεων. Εσείς πώς την ορίζετε;
Στέφανος Παπατρέχας: Δεν ξέρω τι σημαίνει ακριβώς «πνευματικότητα». Νομίζω ανήκει στην κατηγορία αυτή των λέξεων που με τη χρήση, κάπως έχασαν το αρχικό τους νόημα ή τουλάχιστον ο καθένας τις χρησιμοποιεί με άλλο περιεχόμενο. Αν το δούμε κοινωνικά, πνευματικότητα είναι η αναζήτηση του σκοπού της ζωής, η αναζήτηση υπαρξιακού νοήματος κλπ. Δεν ξέρω αν υπάρχει στα έργα κάτι τέτοιο. Σίγουρα και τα δυο έχουν έντονη αμφισβήτηση πάνω στο τι ο άνθρωπος θεωρεί σημαντικό και τι όχι, στο πόσο η εξουσία μπορεί να διαφθείρει και στο ποιες προτεραιότητες βάζει συχνά ο άνθρωπος στη ζωή του και γιατί.

Λάζαρος Βαρτάνης: Εγώ θεωρώ ως πνευματικότητα ακριβώς αυτό: την ανάγκη μας να βρούμε απαντήσεις. Δεν ξέρω αν στο έργο δίνονται όντως απαντήσεις, αλλά είναι απόλυτα σίγουρος και όποιος δει τις παραστάσεις θα το καταλάβει, πως και ο Θοδωρής Ιωσηφίδης και ο Στέφανος Παπατρέχας θέτουν στα έργα τους πολύ βαθιά ερωτήματα.

Εμείς λέμε μια ιστορία. Το τι θα πάρει ο θεατής από αυτήν είναι πολύ προσωπική υπόθεση

Ο θεατής πρέπει να φεύγει από μια παράσταση γεμάτος απαντήσεις ή κουβαλώντας ακόμη περισσότερες ερωτήσεις από αυτές που ήδη είχε ερχόμενος σε μια παράσταση;
Λάζαρος Βαρτάνης: Νομίζω πως δεν κάνουμε αυτήν τη δουλειά για να δώσουμε απαντήσεις. Τουλάχιστον όχι άμεσα. Εμείς με τα έργα και τις παραστάσεις και τη δουλειά μας θέτουμε τις ερωτήσεις ή, αν προτιμάτε, δίνουμε μια κατεύθυνση. Ο θεατής είναι αυτός που μέσα από την παράσταση θα καταλήξει σε απαντήσεις ή θα φύγει με ακόμη περισσότερα ερωτήματα.

Στέφανος Παπατρέχας: Κάπου στη μέση είναι τα πράγματα, πιστεύω. Ο κάθε θεατής κουβαλάει έναν άλλο κόσμο, άλλα βιώματα και προβληματισμούς. Επομένως, κάποιον μπορεί μια παράσταση να τον κάνει να προβληματιστεί και σε κάποιον άλλο η ίδια παράσταση μπορεί να προσφέρει απαντήσεις. Δεν υπάρχει «πρέπει». Εμείς λέμε μια ιστορία. Το τι θα πάρει ο θεατής από αυτήν είναι πολύ προσωπική υπόθεση.

«Ονόριο». Φωτογραφία: Λιλή Νταλανίκα

Τόσο «Το υπόμνημα» όσο και ο «Ονόριο» βρίθουν από επίκαιρα μηνύματα. Είναι αυτοσκοπός σας αυτό ή σας βγαίνει κατά τη «γέννηση» ενός κειμένου ή μιας σκηνοθεσίας;
Στέφανος Παπατρέχας: Μα ένα έργο ξεκινάει από έναν προβληματισμό ή, τέλος πάντων, ένα θέμα που ενδιαφέρει τον συγγραφέα. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Για πράγματα που μας απασχολούν, που μας συγκινούν, μας θυμώνουν, μας ενθουσιάζουν, για πράγματα που μας αφορούν γράφουμε και άρα είναι λογικό να αγγίζουν και τους άλλους.

Λάζαρος Βαρτάνης: Και ο σκηνοθέτης έρχεται να αναδείξει αυτά τα μηνύματα με την παράσταση που φτιάχνει. Παίρνει το κείμενο και το κάνει ήχο και εικόνα ώστε να περάσουν με τον καταλληλότερο τρόπο όσα υπάρχουν σε αυτό, βάζοντας ταυτοχρόνως και τη δίκη του αισθητική και οπτική.

«Το Υπόμνημα». Φωτογραφία: Μάκης Γκαρτζόπουλος

Ουκ ολίγες φορές έχετε «εξάγει» τις δουλειές σας εκτός κέντρου. Πόσο ανάγκη, αλήθεια, έχει το Θέατρο από μια αποκέντρωση;
Λάζαρος Βαρτάνης: Για μας είναι πολύ μεγάλη η χαρά όταν μπορούμε να παίξουμε εκτός Αθήνας. Ωστόσο δεν είναι πάντα εύκολο κάτι τέτοιο. Για αυτό και ευχαριστώ ολόψυχα τον Θοδωρή Γκόνη, αλλά και όλους τους ανθρώπους του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καβάλας για τη φροντίδα και τον επαγγελματισμό τους. Είναι ευτυχία να συνεργάζεσαι με τέτοιους ανθρώπους. Είναι πολύ σημαντική η αποκέντρωση, αλλά εξαρτάται και από εκείνους που έχουν τη θέση και το βήμα να βοηθήσουν σε αυτό. Οφείλει δηλαδή και η κάθε πόλη να δημιουργεί τις συνθήκες ώστε να μπορεί να γίνει αυτή η αποκέντρωση.

Και τα δυο έργα είναι έντονα «θεατρένια». Έχουν ένταση και μέγεθος

Αν και ο όρος «πειραματική σκηνή» για μένα είναι αδόκιμος, πρακτικά και θεωρητικά, καθώς το Θέατρο είναι ένα πείραμα από μόνο του, εντούτοις και οι δύο παραστάσεις έχουν «κινηματογραφική» φιλοσοφία. Είναι πάγια τακτική σας ή απλώς ένα «υπόμνημα» για να είναι πιο εύληπτη η παράσταση για τον θεατή;
Στέφανος Παπατρέχας: Αντιθέτως, πιστεύω πως και τα δυο έργα είναι έντονα «θεατρένια». Έχουν ένταση και μέγεθος που δε χωράει εύκολα σε κινηματογραφική λογική. Ειδικά ο «Ονόριο» με όλο αυτό το «θέατρο εν θεάτρω», με τους δαίμονες, τα μοναστήρια, τους πύργους και τους τσιγγάνους είναι ίσως πιο κοντά στα παραμύθια και την όπερα παρά στο σινεμά. Το «υπόμνημα» από την άλλη, παρότι διαδραματίζεται στο σήμερα και είναι ρεαλιστικό, έχει πολλές στιγμές πολύ ποιητικές και λυρικές ή αντίθετα έντονες που εγώ προσωπικά δεν μπορώ να πω πως έχει κινηματογραφική λογική.

Λάζαρος Βαρτάνης: Μέχρι στιγμής, πάντως, και σκηνοθετικά δεν έχουμε καταπιαστεί με κείμενα που έχουν τέτοιου είδους δραματουργία και ούτε έχει τύχει να βάλουμε πχ προβολές σε κάποια από τις παραστάσεις μας.

«Ονόριο». Φωτογραφία: Λιλή Νταλανίκα

Μιλώντας για «κινηματογραφική» ροή και κίνηση, το σεμινάριο για τις τεχνικές του Jacques Lecoq είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, καθώς ο άξονας της κίνησης διέπει ολοένα και περισσότερο το Θέατρο, από τις πολυπληθείς παραστάσεις μέχρι και τα αναλόγια. Πώς ερμηνεύετε αυτήν την τάση; Άλλαξαν οι ανάγκες των θεατών ή η φιλοσοφία των καλλιτεχνών;
Στέφανος Παπατρέχας: Αλλάζει απλώς ο τρόπος έκφρασης, όπως είναι και λογικό να γίνεται. Έρχονται νέες τεχνικές, άλλες μέθοδοι και μέσα από δοκιμές και πειραματισμούς η τέχνη εξελίσσεται. Είναι μάλλον μια ταυτόχρονη μετακίνηση και από τους καλλιτέχνες και από την ανάγκη των θεατών.

Λάζαρος Βαρτάνης: Είναι αλήθεια πως το σώμα μας είναι ένα εργαλείο στη δουλειά μας, όπως και η φωνή μας. Παλιότερα ήταν μόνο το συναίσθημα αυτό που καθόριζε το σώμα και τη φωνή, τώρα κάπως το σώμα και η φωνή γεννάει το συναίσθημα. Έχει πολύ ενδιαφέρον όλο αυτό. Ανάλογα με τη συνθήκη και το έργο, μπορεί να χρειαστεί άλλος τρόπος για φτάσεις στον στόχο. Για ‘μένα είναι σημαντικό να έχεις εξασκηθεί σε όλους τους τρόπους, ώστε αναλόγως με το τι λειτουργεί για σένα, να έχεις τα εφόδια για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.

Πανδημία, έρωτας, σκευωρία, ξεπούλημα, μοναξιά. Αν φτιάχνατε μια παράσταση με αυτά τα 5 στοιχεία και τη φιλοσοφία του «Υπομνήματος» και του «Ονόριου», πού θα την ανεβάζατε, με ποια «τεχνική» θα τη σκηνοθετούσατε και τι τίτλο θα της βάζατε;
Στέφανος Παπατρέχας: Πολλά τα θέματα και δεν ξέρω πως να τα συνδυάσω όλα! Μάλλον για μια σπαρταριστή, σύγχρονη και τρελή επιθεώρηση το βλέπω, σε περιοδεία σε όλη την Ελλάδα με τίτλο: 2022 λόγοι να αλλάξετε πλανήτη!

Λάζαρος Βαρτάνης: Μ’ αρέσει! Το αγοράζω! Γράψ΄ το, λοιπόν, τώρα που σου ήρθε, να το σκηνοθετήσουμε!