Του Ζήση Α. Βαπορίδη
Και οι δύο παιδιά προσφύγων της Θράκης και από τα αρχαιότερα μέλη της Θρακικής Εστίας Καβάλας. Η οικογένεια της μητέρας μου καταγόταν από το Bosnaköyü-Μποζνοχώρι δυτικά του Έβρου-Μαρίτσα.
Τὸ Κάστρον τῆς Αἴνου καὶ ὁ Ἱ.Ν.τῆς Ἁγ. Σοφίας
Ο Έβρος δεν είναι μόνο το σύνορο. Είναι το αιώνιο σύμβολο του μαρτυρίου των χιλιάδων εκπατρισθέντων –και όχι μόνον των Θρακών. Αυτό δεν πρέπει να λησμονηθεί από τους απογόνους των προσφύγων αλλά επιβάλλεται να υπενθυμίζεται σε όλους: Έλληνες και ξένους.
Όταν μάλιστα είχε συγκλονίσει τότε την ανθρωπότητα με τις αναφορές επιφανών της εποχής εκείνης, καθώς και τις ανταποκρίσεις του Χεμινγουέϊ εις την εφημερίδα «Σταρ» του Καναδά.
Η εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης το φθινόπωρο του 1922
ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΑΦΗΝΟΥΝ ΤΗ ΘΡΑΚΗ ΣΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ | The Toronto Daily Star, 16 Οκτωβρίου 1922
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ • Χιλιάδες χριστιανοί, πολλοί εκ των οποίων πεινασμένοι και με όλα τα υπάρχοντά τους πακεταρισμένα στις πλάτες τους, άρχισαν να εγκαταλείπουν τη Θράκης σήμερα, καθώς ο σταυρός δίνει τη θέση του στην ημισέληνο. Ηλικιωμένοι άντρες και γυναίκες, πολλοί κουβαλώντας παιδιά, βάδιζαν προς τη Βαλκανική, εγκαταλείποντας για πάντα τα σπίτια στα οποία κατοικούσαν για χρόνια. Κάποιοι φόρτωσαν τα οικιακά τους αντικείμενα σε καρότσια που σέρνανε βόδια. Άλλοι άφησαν τα πάντα πίσω τους, προκειμένου να φύγουν από τη Θράκη μέσα σε δεκαπέντε μέρες, το χρονικό όριο που έθεσαν οι στρατηγοί των Συμμάχων και οι Τούρκοι εκπρόσωποι στη Διάσκεψη των Μουδανιών.
Τα περισσότερα τρένα στη Θράκη έχουν επιταχθεί από την ελληνική κυβέρνηση για τη μεταφορά στρατιωτών, οι οποίοι θα μετεπιβιβαστούν σε μεταγωγικά μόλις φτάσουν στα λιμάνια.
Ο άμαχος πληθυσμός έπρεπε να βασιστεί στα ξεχαρβαλωμένα καρότσια ή να περπατήσει.
Η Ραιδεστός, στη χερσόνησο των Βαλκανίων, είχε γεμίσει ασφυκτικά με πρόσφυγες.
Οι βασανισμένοι και πεινασμένοι Έλληνες και Αρμένιοι περίμεναν κάποιο μέσο να τους μεταφέρει στην Ελλάδα. Πιστεύεται ότι οι πρόσφυγες δεν θα ανακουφιστούν και πολύ όταν φτάσουν στην Ελλάδα.
Τα αποθέματα τροφής εκεί είναι ανεπαρκή λόγω των χιλιάδων προσφύγων που ήδη εξαρτώνται για τροφή από την κυβέρνηση και τις φιλανθρωπικές οργανώσεις.
Τέσσερα βρετανικά και τρία γαλλικά τάγματα μπήκαν στη Θράκη σήμερα, ακολουθώντας τους Έλληνες που αποχωρούσαν.
ΜΙΑ ΠΟΜΠΗ ΒΥΘΙΣΜΕΝΗ ΣΤΗ ΣΙΩΠΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΛΙΨΗ | The Toronto Daily Star, 20 Οκτωβρίου 1922
ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗ • Έπειτα από μια ατελείωτη, κοπιαστική πορεία, ο χριστιανικός πληθυσμός της ανατολικής Θράκης πλημμυρίζει τους δρόμους που οδηγούν στη Μακεδονία. Το κυρίως σώμα της πομπής, που διασχίζει τον ποταμό Έβρο στην Αδριανούπολη, φτάνει τα τριάντα χιλιόμετρα. Τριάντα χιλιόμετρα με κάρα που τα σέρνουν βόδια, ταύροι και λασπωμένα βουβάλια, με εξουθενωμένους, κατάκοπους άνδρες, γυναίκες και παιδιά να περπατούν στα τυφλά κάτω από τη βροχή, με τα κεφάλια τους σκεπασμένα με κουβέρτες, πλάι σε όσα από τα αγαθά τους κατάφεραν να διασώσουν. Αυτό το κύριο σώμα της πομπής γεμίζει συνεχώς με κόσμο που καταφτάνει από τα βάθη της χώρας.
Δεν ξέρουν πού πηγαίνουν. Μόλις άκουσαν ότι έρχονται οι Τούρκοι, εγκατέλειψαν τα αγροκτήματά τους, τα χωριά τους και τα θερισμένα χωράφια τους κι ενώθηκαν με το κύριο σώμα των προσφύγων. Τώρα, το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να διατηρήσουν το βήμα τους σε αυτή τη θλιβερή πομπή, ενώ καταλασπωμένοι άνδρες του ελληνικού ιππικού προσπαθούν να τους κρατήσουν μέσα στο κοπάδι όπως οι βοσκοί που χτυπάνε τα βόδια τους με τη βίτσα. Πρόκειται για μια σιωπηλή πομπή. Δεν ακούγεται ούτε άχνα. Είναι το μόνο που μπορούν να κάνουν για να μη σταματήσει η κίνηση.
Οι πανέμορφες χωριάτικες φορεσιές τους είναι μουσκεμένες και κουρελιασμένες. Κότες πέφτουν από τα κάρα και μπερδεύονται μέσα στα πόδια τους. Μόλις η κίνηση παύει, τα μοσχαράκια κουρνιάζουν κάτω από τις αγελάδες. Ένας ηλικιωμένος άνδρας περπατάει σκυφτός πλάι σ’ ένα μικρό γουρούνι, έχοντας στη ζώνη του περασμένα ένα δρεπάνι κι ένα όπλο, και πάνω στο δρεπάνι έχει δέσει μια κότα. Πάνω σε ένα από τα κάρα, ένας σύζυγος σκεπάζει μια έγκυο για να την προστατέψει απ’ τη βροχή. Είναι η μοναδική που κάνει κάποιο θόρυβο. Η μικρή της κόρη την κοιτάει με τρόμο και βάζει τα κλάματα. Και η πομπή συνεχίζει την πορεία της. Κάνουν πολύ καλή δουλειά στα παράλια της Ραιδεστού, αλλά ως εκεί.
Από την Ανατολική Θράκη μόνο, γύρω στις 250.000 χριστιανοί πρόσφυγες πρέπει να μετακινηθούν.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ | The Toronto Daily Star, 3 Νοεμβρίου 1922
ΜΟΥΡΑΤΛΙ, ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ • Καθώς γράφω, ο ελληνικός στρατός ξεκινάει την εκκένωση της ανατολικής Θράκης. Με τις αμερικάνικες στολές τους, που δεν τους μπαίνουν και πολύ καλά, βαδίζουν κατά μήκος της υπαίθρου, το ιππικό περιπολεί μπροστά, οι στρατιώτες παρελαύνουν σκυθρωπά, αλλά ενίοτε μας χαμογελούν, καθώς περνάμε μπροστά από τις παρατεταγμένες φάλαγγες. Έχουν κόψει όλα τα σύρματα του τηλεγράφου πίσω τους· τα βλέπεις να κρέμονται από τους στύλους σαν γαϊτανάκια. Εγκατέλειψαν τις καμουφλαρισμένες θέσεις των πολυβόλων, τις αχυροσκεπασμένες καλύβες, τις οχυρωμένες και γεμάτες συρματόπλεγμα κορυφογραμμές όπου είχαν σχεδιάσει να δώσουν την τελική μάχη έναντι των Τούρκων. Βουβάλια με λυγισμένα προς τα πίσω κέρατα σέρνουν πάνω στον χωμάτινο δρόμο βαριά κάρα γεμάτα αποσκευές. Μερικοί στρατιώτες είναι ξαπλωμένοι πάνω στα βουνά από αποσκευές, ενώ άλλοι τσιγκλίζουν τα βουβάλια να προχωρήσουν. Μπροστά και πίσω από τα κάρα είναι παρατεταγμένοι οι στρατιώτες. Αυτό είναι το τέλος της σπουδαίας ελληνικής στρατιωτικής περιπέτειας. Το τι θα μπορούσε να είχε συμβεί είναι μια θλιβερή ιστορία, και το τέλος της ελληνικής στρατιωτικής ισχύος είναι γεγονός αρκετά θλιβερό από μόνο του, αλλά δεν οφείλεται σε καμία περίπτωση στον απλό έλληνα στρατιώτη. Ακόμα και στην εκκένωση, οι Έλληνες φαίνονται καλοί στρατιώτες. Έχουν έναν αέρα θαρραλέας επιμονής που θα σήμαινε δύσκολα ξεμπερδέματα για τον Τούρκο, αν ο στρατός του Κεμάλ έπρεπε να πολεμήσει για τη Θράκη αντί αυτή να του δοθεί σαν δώρο στα Μουδανιά. Ο λοχαγός Ουίταλ του ινδικού ιππικού, ο οποίος είχε τοποθετηθεί στον ελληνικό στρατό στην Ανατολία σαν παρατηρητής κατά τη διάρκεια του ελληνικού πολέμου με τον Κεμάλ, μου είπε την εκ των έσω ιστορία της ίντριγκας που οδήγησε στην κατάρρευση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία.
«Οι Έλληνες στρατιώτες ήταν πολεμιστές πρώτης κατηγορίας», είπε ο λοχαγός Ουίταλ. «Είχαν καλούς αξιωματικούς, οι οποίοι είχαν υπηρετήσει με τους Βρετανούς και τους Γάλλους στη Θεσσαλονίκη και υπερτερούσαν του κεμαλικού στρατού. Πιστεύω ότι θα καταλάμβαναν την Άγκυρα και θα έβαζαν τέλος στον πόλεμο αν δεν είχαν προδοθεί».
Όταν ο Κωνσταντίνος ανέλαβε την εξουσία, έδιωξε όλους τους αξιωματικούς του στρατού στο πεδίο της μάχης, από τον αρχιστράτηγο μέχρι τους διοικητές των διμοιριών. Αυτό προκάλεσε την πλήρη κατάρρευση του στρατού και ήταν το αίτιο, της ελληνικής ήττας».
ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΡΑΚΗ | The Toronto Daily Star, 14 Νοεμβρίου 1922
ΣΟΦΙΑ, ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ • Η εκκένωση συνεχίζεται με αδιάπτωτο ρυθμό. Όσο καιρό κι αν πάρει έως ότου εσείς διαβάσετε αυτές τις γραμμές στη Star , μην έχετε καμία αμφιβολία ότι η ίδια θλιβερή πομπή εξαθλιωμένων ανθρώπων που εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους συνεχίζει να πλημμυρίζει τον λασπωμένο δρόμο σε μία ενιαία, ατελείωτη ανθρώπινη γραμμή που οδηγεί στη Μακεδονία. Χρειάζεται αρκετός χρόνος για να μετακινηθούν διακόσιες πενήντα χιλιάδες άνθρωποι. Έξω έβρεχε πολύ.
Από το τέρμα του λασπωμένου στενού όπου ήμασταν μπορούσα να δω την ατελείωτη πομπή των ανθρώπων να προχωρά αργά πάνω στον μεγάλο πέτρινο δρόμο που οδηγεί στη δυτική Θράκη και τη Μακεδονία…
Ernest Hemingway