|| Ιστορικά και άλλα σημειώματα ||
Του Ζήση Α. Βαπορίδη
Το κέντρο της πόλης ήταν και αυτό κορεσμένο από τους αστούς πρόσφυγες με κάπως… πολιτισμένες συνθήκες. Το παρακάτω φωτογραφικό στιγμιότυπο πάρθηκε ακριβώς στο πλάτωμα που σχηματίζεται στη συμβολή των σημερινών οδών Μητροπολίτου Προκοπίου και Βενιζέλου, δυτικά του Κήπου της Δημαρχίας. Η καπναποθήκη ήταν της «Κομμέρσιαλ» και στο βάθος το τριώροφο με τη σοφίτα ήταν το Μέγαρο του Ερρίκου Μισραχή, διευθυντή των επιχειρήσεων Αδελφών Αλλατίνη. Κατεδαφίστηκε την δεκαετία του 1970.
Παρακάτω, βλέπουμε λεπτομέρεια από φωτογραφία της συλλογής Ζήτσας Βαπορίδου. Από δεξιά φαίνονται η Μεγάλη Λέσχη, το Μέγαρο Δημητρίου Τόκκου (Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας Θάσου και Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων), η λέσχη «Γραμμάτων», η οικία Μισραχή, το ξενοδοχείο «Khedivial» και οι αποθήκες «Κομμέρσιαλ»:
Οι μεγαλοαστοί φυσικά είχαν φύγει από καιρό με τα πλοία της γραμμής και με όλα τα καλά τους…
Στη συνέχεια παρατίθενται μεταφρασμένα αποσπάσματα από το άρθρο του Mustafa Suphi Erden «Η ανταλλαγή Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών την δεκαετία του 1920 και οι κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις της στην ζωή της Ανατολίας», δημοσιευμένο (στα αγγλικά) στο περιοδικό Crime, Law & Social Change, τεύχος 41 (2004), σσ. 261-282.
«Θα έπρεπε οι Τούρκοι να μετακινηθούν σταδιακά· αντ’ αυτού εξαναγκάστηκαν να το πράξουν δια μιας· έτσι τα ελληνικά και τουρκικά παράλια γέμισαν μετανάστες. Πολλοί υποχρεώθηκαν να περιμένουν για μεγάλο διάστημα στις προκυμαίες των ελληνικών πόλεων και η αναμονή αυτή υπήρξε για εκείνους πολύ σκληρή.
»Στις 15/11/1923 το Ελληνικό Κράτος απαγόρευσε στους Τούρκους να πωλούν τα υπάρχοντά τους.
»Το [τουρκικό] κράτος είχε αποφασίσει να εγκαταστήσει τους αφικνούμενους μετανάστες στα σπίτια των Ελλήνων και Αρμενίων που είχαν ήδη απομακρυνθεί. Ωστόσο όλα τα εγκαταλελειμμένα από τους Έλληνες οικήματα και κτήματα είχαν λεηλατηθεί από τους ντόπιους Τούρκους. Στην πραγματικότητα οι Έλληνες είχαν αφήσει σχεδόν όλο το νοικοκυριό τους πίσω. Σκεύη, αγγεία, κρεβάτια, στρωσίδια, ακόμα και οι πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών είχαν γίνει λεία.
»Στους [Τούρκους] μετοίκους είχε ειπωθεί ότι θα λάβουν περιουσία ίση με αυτή που κατείχαν στη Ελλάδα. Μερικοί όμως παρουσίασαν πλαστά πιστοποιητικά ή επιχείρησαν να αποδείξουν ότι κατείχαν πολλά περιουσιακά στοιχεία ενώ είχαν πουλήσει τα πάντα πριν φύγουν. Ως αποτέλεσμα σχεδόν όλοι οι μετανάστες θεωρήθηκαν ισότιμοι και έλαβαν το ίδιο ποσό ως αποζημίωση από το Τουρκικό Κράτος.
»Πολλοί μετανάστες πέθαναν από λοιμώδεις ασθένειες κατά τη διάρκεια της αναμονής ή του ταξιδιού. Ο αριθμός των θανάτων κατά την μετανάστευση ήταν τετραπλάσιος του αριθμού των γεννήσεων.
»Τα πρώτα χρόνια μετά την άφιξή τους, το μόνο που απασχολούσε τους μετοίκους ήταν το πότε θα γυρίσουν πίσω στη γη που είχαν εγκαταλείψει. Απέφευγαν να δεθούν με τον τόπο και αυτό υπήρξε εμπόδιο στην παραγωγικότητά τους. Μόνο όταν συνειδητοποίησαν πως δεν έχει επιστροφή μπόρεσαν να ενσωματωθούν στην τοπική κοινωνία.
»Οι μετανάστες μύησαν τους χωρικούς της Ανατολίας σε πολλές νέες τεχνικές, εργαλεία και συνήθειες. Για παράδειγμα η εισαγωγή της ιππήλατης τετράτροχης άμαξας που αντικατέστησε τη δίτροχη βοϊδάμαξα ήταν ένας από τους σπουδαιότερους νεωτερισμούς. Επίσης οι μέτοικοι είχαν σημαντική συμβολή στην ευρεία διάδοση της πατατοπαραγωγής και της καπνοπαραγωγής στους ντόπιους αγρότες.
»Παρ’ όλες τις νέες οικονομικές τεχνικές και δραστηριότητες που οι Τούρκοι μετανάστες έφεραν μαζί τους από την Ελλάδα, η απώλειες από την φυγή του Ελληνικού πληθυσμού δεν ήταν δυνατό να αντισταθμιστούν. Και αυτό διότι οι μεν πρώτοι ήταν αγρότες ή κτηνοτρόφοι, οι δε Έλληνες όπως επίσης και οι Αρμένιοι που ζούσαν στην Ανατολία ήταν κατά κύριο λόγο τεχνίτες και έμποροι».
