Η έξοδος στη «Λευκή Θάλασσα», το «όνειρο» των Βουλγάρων

Χάρτες και ιστορικά τεκμήρια της περιόδου 600-1000 μ.Χ. και οι προσπάθειες για κατάληψη της Χριστουπόλεως


||  Ιστορικά και άλλα σημειώματα  ||


 

Του Ζήση Α. Βαπορίδη

 


Χίλια διακόσια σαράντα χρόνια πέρασαν από το 670 μ.Χ., τότε που οι Βούλγαροι πέρασαν τον Δούναβη με τη συγκατάθεση ή την ανοχή των Βυζαντινών και στις διάφορες επιδρομές τους, ουδέποτε κατέλαβαν την πόλη της Χριστούπολης. Η έξοδος στη «Λευκή Θάλασσα» ήταν και παρέμεινε ένα «όνειρο»…

Η Βουλγαρία επί Ασπαρούχ (668-700)

Ο 7ος αιώνας έφερε ακόμα μεγαλύτερες μεταβολές στη σύνθεση του πληθυσμού της περιοχής κυρίως γύρω από τον Στρυμόνα και τον Αξιό. Εγκαταστάθηκαν σλαβικά φύλα (Σμολένοι, Βοϊουνίτες, Βουγκίνες, Δρεγοβίτσες, Σαγουδάκες, Βερζίτες). Έσσλαβώθη πᾶσα ἡ χῶρα καὶ ἐγένετο βάρβαρος…, έγραφε ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος. Τότε δημιουργήθηκε το Θέμα Στρυμόνος για να ελέγχει τους “Σλαβινίες”.

Η Βουλγαρία επί Κρούμου (802-814)

Περί το 810 ο Κρούμος κατέλαβε τη Σαρδική, τη σημερινή Σόφια, και έσφαξε έξι χιλιάδες στρατιώτες του Βυζαντίου και λαό πολύ. Μετά από μία επίθεση σε στρατόπεδο του Στρυμόνα, όπου γινόταν η πληρωμή των στρατού, και αφού διέπραξαν σφαγές, άρπαξαν χίλιες εκατό λίτρες χρυσού.

Στις 23 Ιουλίου του 811 ο Νικηφόρος κυρίευσε το στρατόπεδο και το ταμείο του Κρούμου, αλλά αυτός διέφυγε και έστειλε νέο μήνυμα: «Νίκησες. Πάρε ό,τι θέλεις και φύγε με ειρήνη».

Και πάλι ο Νικηφόρος αρνήθηκε. Οι Βούλγαροι τότε, στις 25 Ιουλίου, απέκλεισαν όλες τις προσβάσεις στο στρατόπεδο του Νικηφόρου και βρέθηκε αυτός σε δεινή θέση, πολιορκημένος ξαφνικά από τον συνεχώς ενισχυόμενο στρατό των Βουλγάρων. Κατάλαβε ότι σωτηρία δεν υπήρχε γιατί είπε στους δικούς του: Καν πτερωτοί γενώμεθα, μηδείς ελπίση διαφυγείν τον όλεθρον» (Και φτερά να βγάλουμε δεν σωζόμαστε) [Θεοφάνης, Χρονογραφία, ἒκδ. C. de Boor, σ. 763/16].

Η πανωλεθρία των Βυζαντινών στην Πλίσκα και ο θάνατος του αυτοκράτορα Νικηφόρου έφεραν το χάος στην αυτοκρατορία. Ο γιος του αυτοκράτορα Σταυράκιος διέφυγε βαριά τραυματισμένος και, αδυνατώντας έτσι να ανταποκριθεί στα αυτοκρατορικά καθήκοντα, παραιτήθηκε από τον θρόνο υπέρ του Μιχαήλ Α΄ του Ραγκαβέ. Ακολούθησε η λεηλασία της Μακεδονίας και της Θράκης.

Τὴν δε κεφαλήν τοῦ Νικηφόρου ο Κροῦμος ἐκκόψας ἐπὶ ξύλου ἀνήρτησεν εἰς ἐπὶδειξιν πάντων, γυμνώσας τὸ οστοῦν καὶ περιαργυρώσας πέριξ πίνειν εἰς αὐτὸ, ἐγκαυχόμενος [Γ. Κεδρηνός, Σύνοψις ἱστοριῶν, 42]

Ο Αυτοκράτωρ Μιχαήλ ἐκ ραθυμίας διακόψαντος τὸν κινηθέντα πόλεμον τῷ 812 καὶ ἐπιστρέψαντος εἰς Κωνσταντινούπολιν, εὒρον εὐκαιρίαν οἱ Βούλγαροι νὰ λεηλατήσωσιν τὴν περί Ἀγχίαλον, Φιλιππούπολιν, Βέροιαν, Φιλίππους καὶ Στρυμόνα χώραν. [Θεοφάνης, Χρονογραφία, ἒκδ. C. de Boor, σ. 772]

Ο Κρούμος πέθανε το 814, κι ο γιος του Ομουρτάγ εγκατέλειψε την περιοχή το 816.

Οι Βούλγαροι έφθασαν σε απόσταση αναπνοής από τη Χριστούπολη. Αλλά ποτέ δεν την κατέκτησαν!

Η Βουλγαρία επί Βόριδος (853-888)

Εἰς τὸν βίον τοῦ Γρηγορίου τοῦ Δεκαπολίτου μεταξὺ 831-838 οἱ Βυζαντινοί κατεῖχον μόνον παράκτιον λωρίδα μὲ τὴν Χριστούπολιν, ὃπου ὑπῆρχε φρουρὰ ὑπὸ τὸν ἀπεσταλμένον τοῦ Αὐτοκράτορος Καίσαρα Ἀλέξιον Μωσηλέ. Το καλοκαίρι του 836, ο Καίσαρ Αλέξιος Μοσέλ [από τη Μοσούλη], ευνοούμενος του αυτοκράτορα Θεόφιλου, ο οποίος τον διέκρινε και τον ανέδειξε εις τα ύπατα αξιώματα της Αυτοκρατορίας ελπίζοντας σε έναν πρώιμο αρραβώνα με την τετραετή μοναχοκόρη και κληρονόμο του Μαρία, ανάκτησε και κράτησε τα παράλια μεταξύ Νέστου και Στρυμόνα.

Σε γενική συνέλευση του λαού στην Πρεσλάβα, ο Συμεών (893-927) αναγορεύτηκε νέος ηγεμόνας. Τότε αποφασίστηκε πως τα βουλγαρικά θα είναι η μοναδική γλώσσα του κράτους και της χριστιανικής εκκλησίας, η δε πρωτεύουσα της Βουλγαρίας μεταφέρθηκε από την Πλίσκα στην Πρεσλάβα και, παρά τον πόλεμο με τους Ούγγρους, τους οποίους κατατρόπωσε, καθυστέρησε να συνάψει ανακωχή με το Βυζάντιο.

Η Βουλγαρία επί Συμεών (893-927)

Τον Ιούλιο του 904, οι βουλγαρικές επιδρομές στη Μακεδονία (φθάνοντας στον Θερμαϊκό) έδωσαν την ευκαιρία στους Σαρακηνούς πειρατές της Κρήτης, με τον αρνησίθρισκο Έλληνα Λέοντα Τριπολίτη, να λεηλατήσουν τη Θεσσαλονίκη και ο Συμεών υποχρέωσε τον Λέοντα ΣT΄ να δεχθεί νέα οριοθέτηση των συνόρων και εδαφικές παραχωρήσεις στη Μακεδονία.

Η Βουλγαρία επί Σαμουήλ (980-1014)

926 μ.Χ. Από εντοιχισμένη (στο παράλιο τείχος της Καβάλας) επιγραφή του 10ου αιώνα που ανακάλυψε ο S. Reinach, μάθαμε ότι την εποχή του Ρωμανού Λεκαπινού η πόλη ανήκει στο Θέμα Στρυμόνα υπό τον στρατηγό Βασίλειον του Κλάδωνος:

Τα πρὶν φθαρέντα καὶ πεπτωκότα τείχη
/ἲστησιν στερρῶς Βασίλειος ὁ Κλάδων
ὁ στρατηγέτης Στρυμῶνος ὁ ἀνδρεῖος
ἐπὶ Ρωμανοῦ Κωνσταντίνου Στεφάνου
καὶ Χριστοφόρου αὖθις δὲ Κωνσταντίνου /
τῶν πενταρίθμων εὐτυχῶν βασιλέων
ἒτους ἀπὸ κτήσεως κόσμου

ςυλδ΄ ἰνδικτῶνος ιδ΄ ἐγράφη διὰ χειρὸς Στεφάνου Βασιλικοῦ σπαθαρίου.

Η επιγραφή, μήκους 1.38 και ύψους 0.50 μ., βρίσκεται στο Μουσείο Καβάλας, δεύτερο αίθριο, εξωτερική στοά με αρ. Λ. 66 με χρονολογία ςυλδ΄, δηλαδή 6434 (η κτήση υπολογίζεται προ 5508 ετών π.Χ.: 6434 – 5508 = 926 μ.Χ., που συμπίπτει με τη βασιλεία των συναυτοκρατόρων) [Κ. Σκαλτσάς, Ἱστορὶα τῆς Καβάλλας, σ. 80, Καβάλα 1930]

Τότε εμφανίζεται στο προσκήνιο ο Βασίλειος Β′. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 958 και ήταν γιος του αυτοκράτορα Ρωμανού Β′. Μετά τον θάνατο του Τσιμισκή (10/1/976) η Βυζαντινή Αυτοκρατορία διολίσθησε σε εμφύλιο με τον Βάρδα Σκληρό στην Ασία. Τότε στις 10/1/976 ο δεκαοχτάχρονος Βασίλειος Β′ ανέλαβε πλέον τα καθήκοντα του αυτοκράτορα (με την αποκτηθείσα πείρα) από τη μητέρα του Θεοφανώ (Ελληνίδα από τη Λακωνία) και τον σύζυγό της Νικηφόρο Φωκά και αργότερα από τον αυτοκράτορα Τσιμισκή.

Αμύνθηκε στις επιθέσεις των Βουλγάρων, οχυρώθηκε και ετοιμάστηκε για τους νέους θριάμβους

986: Ο Βασίλειος Β′ διέκοψε τις επιθέσεις κατά των Βουλγάρων και κινήθηκε στη Συρία για να αντιμετωπίσει προβλήματα που υπήρχαν στα ανατολικά σύνορα της Αυτοκρατορίας. Ο Σαμουήλ εκμεταλλεύτηκε την απουσία του Βασιλείου και επιτέθηκε στη Θεσσαλονίκη.

Κατά τη διάρκεια της επίθεσης, ο Κυβερνήτης της Θεσσαλονίκης, Γρηγόριος Ταρωνίτης, σκοτώθηκε, και ο γιος του, Ασώτιος, πιάστηκε αιχμάλωτος. Αδυνατώντας όμως να καταλάβει την καλά οχυρωμένη πόλη κινήθηκε νότια και έφτασε, λεηλατώντας, στη Λάρισα και  την ισοπέδωσε κυριολεκτικά. Μετά κινήθηκε νότια και λεηλάτησε την την Κόρινθο.

Ο Σαμουήλ

Το 991 ο Σαμουήλ εισβάλλει ξανά στη Μακεδονία. Η ένταση της επιδρομής υποχρέωσε τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄. να διαθέσει δυνάμεις στην Ελλάδα, τις οποίες έταξε υπό τον στρατηγό Νικηφόρο Ουρανό. Καθώς οι Βούλγαροι κινούνταν πάλι προς τον βορρά φορτωμένοι λάφυρα και σέρνοντας μαζί τους χιλιάδες γυναίκες και παιδιά που είχαν αρπάξει, ο Ουρανός τους ακολουθούσε προσεκτικά, πλήττοντας τις οπισθοφυλακές τους.

Οι δύο στρατοί στρατοπέδευσαν στον Σπερχειό. Το 996 ο Νικηφόρος Ουρανός με τους Τραπέζιτους του ελαφρού ιππικού εξόντωσε τους Βουλγάρους στη αποφασιστική εκείνη μάχη με τους χίλιους νεκρούς και δώδεκα χιλιάδες αιχμαλώτους. Ο Σαμουήλ κι ο γιος του Ραντομίρ διέφυγαν.

Αλλά διασώθηκαν χιλιάδες γυναικόπαιδα και ανεκτίμητα ιερά κειμήλια και πολύτιμες ιδιωτικές περιουσίες. Στα τέλη του 10ου αιώνα οι βουλγαρικές στρατιές κατέλαβαν το σερβικό πριγκιπάτο της Ντούκλια και εκστράτευσαν κατά της Κροατίας και της Ουγγαρίας.

Η αποφασιστική μάχη κατά των Βουλγάρων δόθηκε στις 29 Ιουλίου 1014 στην περιοχή μεταξύ των οροσειρών της Κερκίνης και του Δυτικού Ορβήλου, κοντά στο χωριό στην τοποθεσία Κλειδί, πλησίον των Σερρών.

Ο στρατηγός του Αυτοκράτορα Νικηφόρος Ξιφίας συνέτριψε τον Σαμουήλ, συλλαμβάνοντας 14.000 αιχμαλώτους, ο Βασίλειος δίνει εντολή να τυφλωθούν όλοι οι αιχμάλωτοι, αφήνοντας σε κάθε εκατοντάδα ένα μονόφθαλμο για να οδηγήσει τους υπόλοιπους πίσω στον βασιλιά τους, ο οποίος μόλις αντίκρισε το φρικτό θέαμα ξεψύχησε.

Μετά τη νίκη του, ο Βουλγαροκτόνος κατέβηκε στην Αθήνα, και στην Ακρόπολη και προσκύνησε την Παναγιά την Αθηνιώτισσα, στον Παρθενώνα.Πέθανε στις 15 Δεκεμβρίου 1025, σε ηλικία 67 ετών, έχοντας περάσει σχεδόν ολόκληρη τη ζωή του πάνω σ’ ένα άλογο, πολεμώντας διαρκώς.

Η Βουλγαρία επί Ασάν και Πέτρου (1186-1196)

Το 1185, τα αδέλφια Θεόδωρος (μετέπειτα τσάρος Πέτρος Δ΄ και Ιβάν-Ασέν ξεσηκώθηκαν εναντίον των Βυζαντινών. Όταν ο Ισαάκιος Β΄ τους νίκησε στις αρχές του 1186,) διέφυγαν περνώντας το Δούναβη, αλλά επέστρεψαν το φθινόπωρο, συνοδευόμενοι από ενισχύσεις Κουμάνων. Κατέλαβαν το Παρίστριον και άρχισαν να λεηλατούν τα γειτονικά βυζαντινά εδάφη.

Διαίρεσαν το βασίλειο τους, με τον Ιβάν-Ασέν να παίρνει το Τάρνοβο και την περιοχή του και έκανε μια σειρά από επιδρομές στα βυζαντινά εδάφη και επέκτεινε την κυριαρχία του στις περιοχές κατά μήκος του ποταμού Στρυμόνα στις αρχές της δεκαετίας του 1190. Έτσι τα βορειοδυτικά του σύνορα έφταναν μέχρι το Βελιγράδι ενώ τα ανατολικά μέχρι τον Εύξεινο Πόντο. Στον βορρά εκτεινόταν μέχρι το Δούναβη, στο νότο μέχρι τον Αίμο, ενώ τα νοτιοδυτικά του σύνορα έφταναν μέχρι τη Σόφια και το Μελένικο.