|| Ιστορικά και άλλα σημειώματα ||
Του Ζήση Α. Βαπορίδη
Για πρώτη φορά η Αίγυπτος αποκτά πολιτική σταθερότητα κάτω από τη στιβαρό χέρι του Βαλή της, υποτίθεται και του Οθωμανικού Χαλιφάτου. Ο Μεχμέτ Αλή Πασάς δημιουργεί ένα από τα μεγαλύτερα ναυπηγεία της Μεσογείου:
15/11/1835. Ο Ελληνικός Τηλέγραφος Κρήτης.
Ὁ Αἰγύπτιος Μονίτωρ περιέχει τὰς ἀκολούθους εἰδήσεις ἐξ Ἀλεξανδρείας ἀπὸ 15 Νοεμβρίου. Ὁ Πασιᾶς τῆς Αἰγύπτου ὑπῆγε πρὸ ὁλίγου εἰς τὴν κάτω Αἲγυπτον διὰ νὰ περιεργασθῇ ὃσας ἢρχησαν αὐτοὺ κατ ἐπιταγὴν του ἐργασίες· ἂπ αὐτοῦ δὲ θέλει ὑπάγῃ εἰς τὸ Κάϊρον εἰς τὴν ἂνω Αἲγυπτον διὰ νὰ δώσῃ εἰς τὰς ἐκεῖ γεωργικὰς ἒργασίας μὲ τὴν παρουσίαν του νέαν νύξιν. Ὃτε οἱ Αἰγύπτιοι στρατιῶται ἐξουσίαζον τὸν Μωρίαν, μόλις ἦσαν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ πλίον ἢ 30 ἂπειροι ναυπηγοὶ, κατὰ τὸ παρὸν δὲ, ἑπτὰ σχεδὸν χρόνοις ὓστερον, ἒχει αὓτη ἡ πόλις ἢδη ἀξιόλον νεώριον (ἀρσανᾶν), στόλον ἐξαίρετα γυμνασμένον ὑπὸ τὴν διοίκησιν ἀξιωματικῶν. Τα ναυπηγεία της Αλεξάνδρειας κατασκευάζουν μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1830, δεκάδες πολεμικά. [Cliveland William L, Μια ιστορία της σύγχρονης Μέσης Ανατολής, Boulder: Westview Pr., 2009, σ. 69.]
Ο Μεχμέτ Αλή, ακολουθώντας τις υποδείξεις του ιταλικής καταγωγής διπλωμάτη συμβούλου του, Μπερναντίνο Ντροβέτι ζήτησε να κληθούν Γάλλοι στρατιωτικοί προκειμένου να εκσυγχρονίσουν και να εκπαιδεύσουν τον Αιγυπτιακό Στρατό και το Ναυτικό. Μάλιστα ο Ντροβέτι γράφει για την πρώτη τους συνάντηση: Ὁ Μεχμέτ Ἀλῆ φοροῦσε ἓνα φαρδὺ καφτάνι ὑπενδυμένον μὲ ἓνα λεπτὸ γουναρικὸ, εἰς τὸ κεφάλι του φοροῦσε σαρίκι καὶ ὡμοίαζε μὲ εἰκὀνα Χαλίφου τῆς καλῆς ἐποχῆς. Ἡ μακρά γενειὰς τοῦ ἒδιδεν ἓνα ὓφος σεβάσμιον καὶ καλοκάγαθον, ἀλλὰ κατὰ διαστήματα οἱ ἀέτειοί του ὀφθαλμοὶ ἐφαίνοντο ὡς νὰ διαπερνοῦν πέρα ὡς πέρα τὸν συνομιλητήν του, καὶ ἐλὰμβανον ἀπὸ καιροῦ εἰς καιρὸν, ίδίως ὃταν ἐνόμιζε ὃτι δὲν τὸν ἐβλεπαν, μίαν ἒκφρασιν ὃλως ἰδιαιτέρως φιλίποπτον. [Benedetto Drovetti, Γενικὸς Πρόξενος της Γαλλίας, 1820.]
Εκτός του Seve (Σεβ), για τον οποίο θα γράψω πολλά για την προσωπικότητά του, ο Cerisy είναι ο ναυπηγός από την Τουλόν, διοργανωτής του ναυτικού και Clot ο προσωπικός του ιατρός. Ο Antoine Barthélemy Clot bey (9/11/1793-28/8/1868), Γἀλλος ιατρός γεννημένος στην Grenoble, οργάνωσε τις υγειονομικές υπηρεσίας του κράτους και ίδρυσε ιατρική σχολή.
Ο Antoine Barthélemy Clot bey (9/11/1793 – 28/8/1868), Γἀλλος ιατρός γεννημένος στην Grenoble από οικογένεια βιοπαλαιστών, σπούδασε στο νοσοκομείο της Marseille και στο Montpelier. Το 1825, ο Μεχμέτ Αλή τον προσέλαβε σαν προϊστάμενο των ιατρών της Αιγύπτου. Οργάνωσε τις υγειονομικές υπηρεσίας του κράτους, και ίδρυσε ιατρική σχολή! Το 1849 αναγκάσθηκε σε παραίτηση από τον διάδοχο του Μεχμέτ Αλή τον Abbas I και ανακλήθηκε το 1856 από τον Saïd pacha αλλά γύρισε στη Γαλλία για λόγους υγείας. Αργότερα αντικαταστάθηκε από τον Gaetani μπέη.
Ξέρω ότι στους πενήντα άντρες που έρχονται από την Ευρώπη για να μου προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, σαράντα εννέα είναι σαν ψεύτικα κοσμήματα, αλλά μπορώ να ξεχωρίσω το ένα πραγματικό διαμάντι που ίσως να είναι ανάμεσά τους. [Dunn, John P., Αποστολές και μισθοφόροι, σελ. 11.]
Ο Μεχμέτ Αλή διοργανωτής τακτικού στρατού
Ο Henry Salt, ένας Βρετανός Διπλωμάτης και αιγυπτιολόγος έγραφε, ότι ο αιγυπτιακός στρατός ήταν «σχεδόν τόσο τέλειος όσο τα ευρωπαϊκά στρατεύματα», «κατώτερος από τον βρετανικό, αλλά σχεδόν ίσος με τα γαλλικά στρατεύματα που έχω δει». Συνήθως Γάλλοι απότακτοι αξιωματικοί αναλαμβάνουν την εκπαίδευση (σκλάβων) νεοσυλλέκτων από όλες τις φυλές που κατοικούσαν στην επικράτεια του Βαλή.
Σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσει προσωπικό για τις νέες σχολές ο Πασάς είχε ήδη στείλει στον αντιπρόσωπό του στην Κωνσταντινούπολη, Najib Efendi, ζητώντας του να αποστείλει μηχανικό και δύο καθηγητές που να γνωρίζουν άπταιστα τόσο Τουρκικά αλλά και Γαλλικά. Ο γενικός διευθυντής [των σχολών], ωστόσο, ήταν ο Seves, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την εποπτεία της κατάρτισης δοκίμων και στρατιωτών.
Συγκεκριμένα, ήταν ο συντονιστής των δραστηριοτήτων των διαφόρων σχολών, ώστε να σχηματιστούν νέα τάγματα από τους πρόσφατα εκπαιδευμένους στρατιώτες, που θα διοικούντο από τους νέους δόκιμους. Ενώ τόσο αξιωματικοί όσο και στρατιώτες εκπαιδεύονταν, γίνονταν διαβουλεύσεις μεταξύ κορυφαίων αξιωματούχων για την σχεδίαση μιας οργανωτικής δομής του νέου στρατού.
Ανάμεσα στους αξιωματούχους που μετείχαν στις διαβουλεύσεις ήταν ο Ιμπραήμ Πασά, Σουλεϊμάν Αγά (Seves), Αχμέτ Πασά Tahir (Κυβερνήτης της Jirja), Μεχμέτ Μπέη Λαζόγλου (επικεφαλής της στρατιωτικής σχολής που ιδρύθηκε στο Ασουάν, και αργότερα διορισμένος ως διευθυντής του Υπουργείου Πολέμου).
Αρβανίτες και Οσμανλήδες στρατιώτες στη Αλεξάνδρεια
Οι διαφορές μεταξύ τους δεν περιορίζονται στην ενδυμασία: Οι απαθείς, νωχελικοί, εξευγενισμένοι Τούρκοι (δεξιά στην εικόνα) βρίσκονται σε απόλυτη αντίθεση με τους νευρώδεις, άγριους και απείθαρχους Αλβανούς (ό.π., σ. 1). Το σημαντικότερο ωστόσο βήμα ήταν η δημιουργία ενός σύγχρονου στρατού το 1821, κάτι που αποδείχθηκε κρισιμότερο στη μακρά του σταδιοδρομία, έως το 1848.
Και τούτο διότι ενώ οι παλαιότερες στρατιωτικές δυνάμεις, οι οποίες λειτουργούσαν περισσότερο ως στρατιωτικές ορδές παρά ως τακτικός στρατός, ο δικός του στρατός ήταν επαγγελματικός και μόνιμος και στηριζόταν σε μια κεντρική γραφειοκρατία για τις αμοιβές του, το φαγητό, τα ρούχα, τον οπλισμό και τα πολεμοφόδια.
Αυτό με τη σειρά του οδήγησε στην ανάγκη ίδρυσης σχολείων για τη εκπαίδευση του κατάλληλου προσωπικού, τη δημιουργία σύγχρονου ιατρικού προσωπικού που θα φρόντιζε για τις ιατρικές ανάγκες των αξιωματικών και των στρατιωτών τους, την οικοδόμηση εργοστασίων υφασμάτων για τις στρατιωτικές στολές και τα πανιά των καραβιών, τη δημιουργία χυτηρίων για την παραγωγή κανονιών και χημικών εργοστασίων για την παραγωγή μπαρούτης, αλλά και ενός εντυπωσιακού ναυστάθμου στην Αλεξάνδρεια, στο οποίο ναυπηγήθηκε ένας εντυπωσιακός στόλος, οποίος διέσχιζε τα νερά της Ανατολικής Μεσογείου. Πολλά από αυτά τα ιδρύματα δημιούργησαν μια ώθηση από μόνα τους και γρήγορα πολλαπλασιάστηκαν και άλλα ιδρύματα. Για παράδειγμα, τα σχολεία δημιουργούσαν την απαίτηση δημιουργίας τυπογραφείου και μόλις ιδρύθηκε τυπώθηκαν εκεί και πολλά άλλα βιβλία, άσχετα με το στρατό.
Η πρώτη τακτική εφημερίδα της Μέσης Ανατολής, οφείλει την ύπαρξη της στο ίδιο τυπογραφείο. Χρησιμοποιώντας αυτήν την ισχυρή στρατιωτική μηχανή, η οποία στηριζόταν στις αξιόλογες πηγές της, ο Μοχάμνετ Άλι κατόρθωσε να επεκτείνει τον έλεγχο του Καΐρου σε απόμακρες περιοχές στις γειτονικές χώρες.
Μέχρι τα μέσα του δεκαετίας του 1830 και σε λιγότερο από δεκαπέντε μετά την ίδρυση αυτού του στρατού, ο Μωχάμεντ Άλι κατόρθωσε να αποκτήσει τεράστια τμήματα της Αραβίας, του Σουδάν, της Κρήτης, της Συρίας, και το ominoysly, μέρη της νότιας Ανατολίας, της καρδιάς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Αυτό το κατόρθωσε με την ήττα του οθωμανικού στρατού σε περισσότερες από μία μάχες και παρά τις απέλπιδες προσπάθειες του Σουλτάνου που ανήσυχος από την αυξανόμενη στρατιωτική ισχύ του υπηκόου του, προσπάθησε να καταπνίξει τις επεκτατικές φιλοδοξίες του Μεχμετ Αλή. [Khaled Fahmy, Μια ιστοριογραφική κριτική, New York University. σ. 3.]
Οι προσπάθειες του Βαλή επικεντρώνονται στην παραγωγή όπλων. Εργοστάσια που λειτουργούν στο Κάιρο παράγουν εκανοντάδες κανόνια και 1.600 μουσκέτα το μήνα. [Cliveland William L, Μια ιστορία της σύγχρονης Μέσης Ανατολής, Boulder: Westview Press, 2009, 65-66.]
Οι πρώτες απόπειρες εκβιομηχάνισης ήταν προσανατολισμένες προς ένα στρατιωτικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα που επέτρεπε την Αίγυπτο να κατασκευάζει το δικό της στρατιωτικό υλικό δίνοντας τέλος στην εξάρτηση από ξένες εισαγωγές. Τα πάντα με το που πρωτοεισαγόντουσαν, αμέσως αντιγράφονταν στα νέα εργοστάσια που ήταν σε θέση να κατασκευάζουν τουφέκια, μουσκέτα, κανόνια, πυρίτιδα και τα φορητά όπλα σε αξιοσέβαστες ποσότητες.
Το επόμενο βήμα όσον αφορά την εκβιομηχάνιση ήταν να βρεθούν κλωστοϋφαντουργικά εργοστάσια που χρησιμοποιούσαν εγχώρια (τοπικά) βαμβάκια, λινάρια και λινά. [Afaf Lutfi Al-Sayyid Marsot, History of Egypt From the Arab Conquest to the Present, Cambridge 2007.]