Ένα ήσυχο απόγευμα του Ιανουαρίου, στο χειμωνιάτικο Παλαιοχώρι Παγγαίου, είχα την ευκαιρία να συναντήσω έναν φίλο που αγαπά τον τόπο του και που το αποδεικνύει σε κάθε ευκαιρία, τον συγγραφέα Θεόδωρο Γρηγοριάδη, βραβευμένο φέτος με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το μυθιστόρημά του «Ζωή μεθόρια».
Πίνοντας ζεστή σοκολάτα σε ένα μικρό καφέ στην πλατεία του χωριού, είχαμε την ευκαιρία να συζητήσουμε για τις τελευταίες εξελίξεις, για το βραβείο, για τις σκέψεις και τα σχέδια τόσο στην Αθήνα όσο και στο Παγγαίο, το οποίο επισκέπτεται συχνά. Και βέβαια, η συζήτηση δεν θα μπορούσε να μη στραφεί και στις επικείμενες λογοτεχνικές εκδηλώσεις στην Αίγυπτο, όπου ο Θόδωρος Γρηγοριάδης και τα βιβλία του θα έχουν την τιμητική τους.
Στις 28 και στις 30 Ιανουαρίου 2018, θα έχει την ευκαιρία να μιλήσει για το μεγάλο έργο του σε δύο παρουσιάσεις. Η μία, στις 28 Ιανουαρίου, πραγματοποιείται στο πλαίσιο της 49ης Έκθεσης Βιβλίου Καΐρου, από το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, και έχει σαν θέμα «Ο αραβικός πολιτισμός στο ελληνικό μυθιστόρημα “Αλούζα, χίλιοι και ένας εραστές”». Το μυθιστόρημα μεταφράστηκε στα αραβικά και κυκλοφορεί, προσελκύοντας το ενδιαφέρον πλήθους αναγνωστών. Στην παρουσίαση θα συμμετέχουν εκτός από τον Θεόδωρο Γρηγοριάδη, ο μεταφραστής Χάλεντ Ραούφ, ο Dr. Khairy Doma, κριτικός και Διευθυντής Εκδόσεων του Εθνικού Κέντρου Μετάφρασης, ο Μ. Ramadan, Μεταφραστής και κριτικός και η διευθύντρια του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού – Παραρτήματος Αλεξάνδρειας Σ. Σπανούδη.
Η δεύτερη εκδήλωση, στις 30 Ιανουαρίου, αφορά στην παρουσίαση της τριλογίας «Παρτάλι», «Ζωή μεθόρια» και «Καινούργια πόλη» στο Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Καΐρου με εισηγητή τον διευθυντή του Χρίστο Παπαδόπουλο.
Κάποια εποχή στην αραβική επικράτεια, ο Αριστοτέλης και ο Πλάτων ήταν οι πιο μελετημένοι φιλόσοφοι…
Όλα ξεκινούν από το μυθιστόρημά σου «Αλούζα, χίλιοι και ένας εραστές» το οποίο εκδόθηκε το 2005 και πρόσφατα μεταφράστηκε στα αραβικά. Τι σημαίνει για σένα η μετάφραση ενός βιβλίου σου στα αραβικά για πρώτη φορά; Διαφαίνεται, μάλιστα, ένα προσωπικό ενδιαφέρον στο θέμα των σχέσεων μεταξύ πολιτισμών, κάτι που μεταφέρεις, ως συγγραφέας, στα βιβλία σου. Από πού πηγάζει αυτό το ενδιαφέρον;
Ειλικρινά, είμαι ενθουσιασμένος πολύ περισσότερο από το αν είχε μεταφραστεί σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα. Τα αραβικά είναι μια πανάρχαια γλώσσα και η Αίγυπτος μια σημαντική ιστορική χώρα. Ταυτόχρονα, αισθάνομαι ικανοποιημένος γιατί όλη αυτή η «ανατολή» που κουβαλάω μέσα μου δικαιώνεται κατά κάποιον τρόπο. Είναι γεγονός ότι η περιπλάνηση της ηρωίδας μου στην ανατολική Μεσόγειο και ειδικά στις αραβικές χώρες καταργεί, κατά κάποιον τρόπο, τα γεωγραφικά σύνορα. Επιστρέφω στην παλιά μεγάλη θάλασσα, όπου οι μύθοι και οι άνθρωποι ταξίδευαν παντού. Μια τέτοια κυρίαρχη εποχή είναι και η ελληνιστική περίοδος, αυτή που εμπεριέχεται στην ποίηση του Καβάφη. Η ηρωίδα μου εκπροσωπεί τη σύζευξη αυτών των πολιτισμών. Με ενδιαφέρει επίσης ο «αραβοϊσλαμικός πολιτισμός» που επικοινώνησε σε μεγάλο βαθμό με τις θεμελιώδεις αρχές του ελληνικού λόγου της αρχαιότητας και τον διέδωσε και τον εμπλούτισε. Κάποια εποχή στην αραβική επικράτεια, ο Αριστοτέλης και ο Πλάτων ήταν οι πιο μελετημένοι φιλόσοφοι. Και εγώ επίσης επιθυμώ μια ανοιχτή θάλασσα, μια επικράτεια όπου θα επικοινωνούν όλες οι χώρες της μεσογειακής ανατολής, γιατί έχουν τόσα κοινά στοιχεία, ιστορικά και πολιτιστικά. Μακάρι αυτό το μυθιστόρημα να είναι μια σανίδα ελπίδας στο πέλαγος, γιατί η θάλασσά μας γέμισε με βουλιαγμένες βάρκες προσφύγων.
Έχεις επηρεαστεί από κάποια ταξίδια σου στις χώρες της ανατολής; Έχεις κάνει κάποιο «ειδικό» ταξίδι σε κάποια από αυτές τις χώρες για να τελειοποιήσεις κάποιες λεπτομέρειες αυτού του μυθιστορήματος;
Έχω επισκεφθεί τη Συρία και τη Λιβύη πριν πολλά χρόνια. Οι σκηνές που περιγράφω στο μυθιστόρημά μου προέρχονται από σοβαρές μελέτες. Στην Αίγυπτο, στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια πήγα δύο φορές ως τουρίστας και μια φορά ως «δημοσιογράφος», απεσταλμένος ενός τηλεοπτικού καναλιού, όταν ξέσπασε το θέμα με τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Έφτασα μέχρι την όαση της Σίουα – αρχές του ’90. Ήταν τόσο όμορφα! Έγραψα μάλιστα και ένα διήγημα από την εμπειρία αυτή στη συλλογή «Χάρτες». Έχω κάνει και την κρουαζιέρα στον Νείλο μέχρι το Ασουάν. Άλλη μια χώρα που επισκέφθηκα είναι η βόρεια Τυνησία. Έχω πάει καλοκαίρι εκεί, γιατί μου θύμιζε την Ελλάδα των παιδικών μου χρόνων.
Σχεδόν σε όλα τα έργα σου αποτυπώνεται ένα ιδιαίτερο πάθος για τα ταξίδια, την περιπέτεια και ένα σαφώς μεγάλο ενδιαφέρον για την μυθολογία, όπως για παράδειγμα στον «Ναύτη», στον «Αρχαίο Φαλλό» και την «Αλούζα». Γιατί;
Θα προσθέσω και άλλα μυθιστορήματα: «Τα νερά της Χερσονήσου», το μοναδικό ιστορικό μου μυθιστόρημα το οποίο ξεκινά από το Ιμαρέτ στην Καβάλα και καταλήγει στην Κωνσταντινούπολη το 1906. Το «Έξω από το σώμα» διαδραματίζεται στο όρος Παγγαίο όπου είναι και το χωριό μου και θεωρείται ιερό βουνό των αρχαίων Ελλήνων, γιατί στην κορυφή του υπήρχε στην αρχαιότητα το Μαντείο του Διονύσου. Ο ποιητικός μονόλογος «Ο τελευταίος άγγελος των Φιλίππων» παίχτηκε πρόπερσι στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Φιλίππων σε σκηνοθεσία Θοδωρή Γκόνη. Ήταν η πιο σημαντική στιγμή για μένα, να βλέπω ένα δικό μου κείμενο να παρουσιάζεται σε έναν τόσο αρχαίο τόπο, που τον αναφέρω στα περισσότερα βιβλία μου.
Λατρεύω τη μυθολογία, είναι η αρχέτυπη γνώση, που όμως κρύβει πολλά σύγχρονα στοιχεία. Έχουμε ανάγκη από τους μύθους και, όπου μπορώ, τους ενσωματώνω ως μια προέκταση της εποχής μας. Έτσι, οι αρχέγονες ιστορίες μετατρέπονται σε σημερινές. Μπορεί η τεχνολογία να αλλάζει τις ζωές μας, όμως η ανάγκη για αφήγηση, παραμύθι και μύθο δεν θα λείψουν ποτέ.
Η χρονιά που μόλις πέρασε για σένα χαρακτηρίζεται από ένα «τριπλό» γεγονός: την επανακυκλοφορία του μυθιστορήματός σου «Το Παρτάλι», τη βράβευση του μυθιστορήματος «Ζωή μεθόρια» με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος και την κυκλοφορία του νέου μυθιστορήματος «Καινούρια πόλη», που ουσιαστικά ολοκληρώνει μια τριλογία. Τι θα ήθελες να πεις γι’ αυτήν την τριλογία;
Το μυθιστόρημα «Το Παρτάλι» είναι η ζωή μιας φοιτητικής παρέας στη Θεσσαλονίκη, τη δεκαετία του ’70, μετά την πτώση της επτάχρονης δικτατορίας. Είναι η μεταπολίτευση, τα όνειρα, η απελευθέρωση, η ελπίδα για μια νέα ζωή χωρίς καταπίεση και κοινωνικά ή ερωτικά ταμπού. Οι βασικοί μου χαρακτήρες είναι η Ζωή, ο Μανόλης, ο Μάικ. Στη «Ζωή μεθόρια», η ενταγμένη στην Αριστερά φοιτήτρια Ζωή διορίζεται καθηγήτρια στις μακρινές επαρχίες τη δεκαετία του ’80, δίνοντας μάχες να παραμείνει μια ανεξάρτητη γυναίκα, υπερασπίζοντας βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Στο τελευταίο μου μυθιστόρημα «Καινούρια πόλη», ο πρώην φοιτητής Μανόλης που τώρα έχει κάνει σπουδές φιλοσοφίας, φτάνει στην Αθήνα τη δεκαετία του ’90 αναζητώντας μια νέα αρχή. Σε μια σπάταλη Αθήνα γεμάτη life style, πολλά χρήματα από το χρηματιστήριο (αυτά που μας οδήγησαν στη σημερινή κρίση). Έτσι ολοκληρώνεται μια τριλογία μέσα σε τρεις δεκαετίες, με διαφορετικούς χαρακτήρες και σε διαφορετικές κοινωνικές φάσεις της χώρας.
Αλήθεια, πώς νιώθεις που ένα μυθιστόρημά σου απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος; Νιώθεις δικαιωμένος; Είναι κάτι που περίμενες;
Γράφω τριάντα χρόνια και υπήρξα υποψήφιος αρκετές φορές για βραβεία. Όμως νά που μια επιτροπή εκτίμησε τη «Ζωή μεθόρια» και τη βράβευσε με το Κρατικό βραβείο. Ξαφνιάστηκα και το χάρηκα πολύ αλλά το χάρηκε και πολύς κόσμος.
Πώς αντιμετώπισαν οι κριτικοί τα έργα σου; Ποια θεωρείς ότι τους άρεσαν περισσότερο και το αντίθετο;
Ο «Ναύτης» (1993) ήταν το μυθιστόρημα που επαινέθηκε περισσότερο και με έκανε γνωστό. Τα «Νερά της Χερσονήσου» είχαν μεγάλη κριτική αποδοχή και συμπεριλαμβάνονται σε μελέτες. Το «Έξω απ’ το σώμα» ενόχλησε – μάλλον δεν έγινε τόσο κατανοητό. Η νουβέλα «Δεύτερη γέννα» αποθεώθηκε. Το ίδιο και το «Μυστικό της Έλλης» που θεωρήθηκε το πιο σημαντικό μυθιστόρημα που μιλάει για την αρχή της κρίσης. Άλλα είχαν διαφορετικές προσεγγίσεις, καλό είναι να κι αυτό. Ωστόσο, το «Παρτάλι», όσο περνάει ο καιρός, θεωρείται το πιο σημαντικό και νεωτερικό μυθιστόρημα, γίνονται μελέτες στα μεταπτυχιακά και αναφέρονται συνεχώς σε αυτό. Ήδη συζητάμε και άλλη μια θεατρική του μεταφορά.
Μπορεί η τεχνολογία να αλλάζει τις ζωές μας, όμως η ανάγκη για αφήγηση, παραμύθι και μύθο δεν θα λείψουν ποτέ…
Επιστρέφοντας στη «διπλή» παρουσίασή σου στην Αίγυπτο, θα ήθελα να σε ρωτήσω κάτι τελευταίο: Όπως έχει πει επανειλημμένα ο Άραβας ποιητής Νουρ Αλγκαραχ, η Μεσόγειος είναι ο ομφαλός του κόσμου. Ειδικά το κομμάτι Ελλάδας, Συρίας και μέχρι την Αλεξάνδρεια. Τι θεωρείς ότι είναι αυτό που μπορεί να ενώσει τους δημιουργούς της Ελλάδας με τους αντίστοιχους Άραβες της Μεσογείου;
Είναι μια μακρινή κουλτούρα, αυτή που περιγράφω στο μυθιστόρημα της «Αλούζα»: η μεσογειακή ανατολή, μια θάλασσα που ενώνει, μεταφέρει ανθρώπους και ιδέες, ζεσταίνει τις καρδιές. Όσο περνάει ο καιρός συνειδητοποιώ πόσο κοντά είναι οι χώρες μας. Τα καλοκαίρια που έρχομαι στο πατρικό μου, στο Παλαιοχώρι, βλέπω στο λιμάνι της Καβάλας τους Αιγύπτιους ψαράδες, που έρχονται δεκαετίες εκεί, σαν να δουλεύουν στο δικό τους τόπο. Όταν πίνω καφέ στο πανέμορφο Ιμαρέτ, που έχτισε ο Μεχμέτ Αλί, αισθάνομαι τη διαχρονική ιστορικότητά του. Στην Ελευθερούπολη, μέσα στον προαύλιο χώρο της Μητρόπολης δεσπόζει η επιτύμβια στήλη ενός συγγενούς του Μεχμέτ Αλί σκαλισμένη στην Δαμασκό. Η Ελλάδα και η Αίγυπτος είναι η ιδανική γέφυρα για να περάσεις από την Ανατολή στη Δύση και το αντίθετο, και αυτό ίσως θα πρέπει να τονωθεί στο μέλλον και να το εκμεταλλευτούν οι δύο χώρες ως διαμεσολαβητές φιλίας και ειρήνης. Δυστυχώς όμως η «αραβική άνοιξη» έφερε τεράστιες ανατροπές αλλά αυτό είναι ένα άλλο πολύ σοβαρό θέμα που θα μας απασχολήσει και τα επόμενα χρόνια.
O Θεόδωρος Γρηγοριάδης
Ανήκει ομολογουμένως στους αντιπροσωπευτικότερους της γενιάς του. Με την έκδηλη οικονομία των εκφραστικών του μέσων, σε συνδυασμό με την ασκημένη του παρατηρητικότητα και βεβαίως με τη συγγραφική αμεροληψία του, μάς προσφέρει ολοκληρωμένα πορτρέτα των ενοίκων της πολυκατοικίας, η οποία πιθανότατα στεγάζει κι εμάς. Καθηγητής όχι μόνο παιδιών και εφήβων, αλλά και δάσκαλος αναγνωστών, ξέρει πότε να υποκλιθεί μπροστά στην αίγλη της ακήρατης σωματικής αλκής, χωρίς ποτέ να καταστεί μελοδραματικός, εκκωφαντικός, άμετρος ή παράφωνος.
Γεννήθηκε στο Παλαιοχώρι Παγγαίου όπου και τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο. Σπούδασε Αγγλική Γλώσσα και Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μετά τη θητεία του στο Πολεμικό Ναυτικό δούλεψε σε φροντιστήρια ξένων γλωσσών στην Ελευθερούπολη, την Καβάλα και τη Θεσσαλονίκη.
Το 1982 διορίστηκε καθηγητής αγγλικών στο Γυμνάσιο Δικαίων στον Έβρο και ακολούθησαν σχολεία στο Διδυμότειχο και στην Ξάνθη. Το 1989 πήρε μετάθεση στην Αθήνα όπου και ζει μέχρι σήμερα.
Διοργάνωνε σεμινάρια λογοτεχνίας και ομάδες ανάγνωσης που γνώρισαν μεγάλη ανταπόκριση από το κοινό με τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σερρών. Παράλληλα έχει συμμετάσχει σε πολλά συνέδρια και συναντήσεις συγγραφέων στο εξωτερικό και στην Ελλάδα. Τον Απρίλιο του 2000 συμμετείχε στο 15ο Συνέδριο για τη Διδασκαλία της Αγγλικής Λογοτεχνίας με υποτροφία του Βρετανικού Συμβουλίου της Ελλάδας. Έλαβε μέρος στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης το 2001 και στο Σαλόνι του Βιβλίου στο Παρίσι το 2003.
Τον Απρίλιο του 2004 στο Λονδίνο, στο King’s College, συμμετείχε στην παρουσίαση του βιβλίου «Σύγχρονη ελληνική Λογοτεχνία σε μια Ενωμένη Ευρώπη» και πριν ένα μήνα στην ίδια πρωτεύουσα ήταν καλεσμένος από καθηγητές ελληνικών σπουδών σε μια συνάντηση με θέμα «Η ετερότητα στην σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία».
Γράφει τακτικά στον αθηναϊκό Τύπο παρουσιάζοντας καινούργια βιβλία και ήταν μόνιμος συνεργάτης στο ταξιδιωτικό περιοδικό “Passport” που εξέδιδε η Μάγια Τσόκλη. Παράλληλα έχει γράψει δύο σενάρια για σήριαλ που παίχτηκαν στην ΕΡΤ 1 τη δεκαετία του ‘90. Τη διετία 2016-2017 παρουσίασε τη σειρά 16 εκπομπών για το βιβλίο, με τίτλο “Ο λόγος της γραφής” που προβάλλεται από το κανάλι της Βουλής.
Ωστόσο αξίζει να αναφέρουμε ότι οι πρώτες δημοσιεύσεις του συγγραφέα έγιναν πολύ πριν εκδώσει τα βιβλία του. Διηγήματά του και ποιήματά του συμπεριλήφθησαν στις εκδόσεις ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ και ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ που εκδόθηκαν τη δεκαετία του 1980 από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Καβάλας.
Έχει εκδώσει 15 βιβλία και συμμετείχε σε αρκετά συλλογικά έργα. Πιο συγκεκριμένα το 1990 κυκλοφορεί το μυθιστόρημά του “Κρυμμένοι Άνθρωποι”, και ένα χρόνο αργότερα, το 1991, κυκλοφορεί η συλλογή διηγημάτων “Ο αρχαίος φαλλός”. Το 1993, έρχεται “Ο Ναύτης”, και το 1996 ο “χορευτής στον ελαιώνα”. “Τα νερά της χερσονήσου” κυκλοφορούν το 1998 ενώ τρία χρόνια μετά, το 2001 κυκλοφορεί το “Παρτάλι”. Ακολουθεί το 2003 το “Έξω απ’ το Σώμα”, και το 2005 το μυθιστόρημα “Αλούζα χίλιοι και ένας εραστές”, οι “Χάρτες” το 2007, η νουβέλα “Δεύτερη Γέννα” το 2009, και τέλος, το φθινόπωρο του 2010 κυκλοφόρησε “O παλαιστής και ο δερβίσης”. Και φτάνουμε στο “Μυστικό της Έλλης” το 2012, στη “Ζωή μεθόρια” και στον “Ξεχασμένο άγγελο των Φιλίππων” το 2015, και τέλος στην “Καινούργια πόλη” το 2017.
Το “Παρτάλι” εκδόθηκε στη Γαλλία, την άνοιξη του 2003, από τις εκδόσεις “AlterEdit” και παρουσιάστηκε ως θεατρικός μονόλογος από το Φεστιβάλ Αθηνών το 2011 με παραστάσεις στην Αθήνα, στη Νάξο, στην Τήνο, στην Αίγινα, στην Καβάλα και στη Θεσσαλονίκη. Η “Δεύτερη γέννα”, ανέβηκε με τη μορφή θεατρικού αναλογίου, με τη Φιλαρέτη Κομνηνού, στο Φεστιβάλ Αθηνών και Καβάλας το 2009. Η συλλογή διηγημάτων “Χάρτες” ήταν υποψήφια για το Βραβείο Διαβάζω 2007 και ο “Παλαιστής και ο δερβίσης” για το Athens Prize for Literature του περιοδικού “(δέ)κατα”, για το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2011 και για το Βραβείο Αναγνωστών του ΕΚΕΒΙ. Ο μονόλογος “Ο ξεχασµένος άγγελος των Φιλίππων”, παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Φιλίππων το 2015. Το μυθιστόρημα “Ζωή μεθόρια” κέρδισε το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος του 2016 (ανακοινώθηκε το 2017). Διηγήματά του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, βουλγαρικά, ολλανδικά, τουρκικά. Το μυθιστόρημα “Αλούζα, χίλιοι και ένας εραστές” μεταφράστηκε στα αραβικά και εκδόθηκε στην Αίγυπτο, σε μετάφραση του ελληνιστή καθηγητή Χάλεντ Ράουφ.