Ένα απλό αίτημα μιας φίλης της να καταγράψει μέσα σε λίγες γραμμές κάποια ιστορικά στοιχεία για το σπίτι όπου γεννήθηκε, ήταν η αφορμή, η «σπίθα» για τη Μάγκυ Κριθαρέλλη να γράψει τελικά ένα ολόκληρο… βιβλίο! «Η βιογραφία του πατρογονικού» κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 2016 σε βιβλίο από τις Εκδόσεις Καπόν και από τις 27 Απριλίου και για επτά βράδια μέχρι και τις 6 Μαΐου 2018 θα παρουσιαστεί και επί σκηνής του θεάτρου Αντιγόνη Βαλάκου, ως παράσταση πλέον, σε σκηνοθεσία του Καλλιτεχνικού Διευθυντή του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας Θοδωρή Γκόνη.
Η Μάγκυ Κριθαρέλλη γεννήθηκε και ζει στην Καβάλα. Σπούδασε Οικονομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα. Παντρεύτηκε και απέκτησε έναν γιο και μια κόρη. Όπως αναφέρεται στο λιτό βιογραφικό της… η αγάπη της για την Ιστορία την οδήγησε στα μονοπάτια των Ιστοριοδιφών.
Ο Νίκος Βατόπουλος έγραψε, μεταξύ άλλων, στην Καθημερινή: «Η Μάγκυ Κριθαρέλλη, εγγονή του δεύτερου ιδιοκτήτη του σπιτιού, Χρήστου Παπανικολάου, ως ιδανική ερευνήτρια στην ανασύσταση της Ιστορίας, με το πάθος του καλλιεργημένου ερασιτέχνη, μελέτησε την ιστορία του σπιτιού, το βιογράφησε εξονυχιστικά και μας παρέδωσε ένα πυκνό βιβλίο λίγο πάνω από 140 σελίδες γεμάτο ατμοσφαιρικές φωτογραφίες που κρατούν την αφήγησή της εναργή. Αυτό που με εντυπωσίασε στη σύλληψη και στη σύνθεση του βιβλίου είναι ότι το αποτέλεσμα υπερβαίνει τις προσδοκίες του τίτλου, καθώς η «βιογραφία» εξελίσσεται σε πανοραμική θεώρηση των αστικών διαδρομών της Καβάλας και καταλήγει να βιογραφήσει όχι μόνο το ίδιο το σπίτι αλλά και τις δύο οικογένειες που συνδέθηκαν με την ιστορία του. Η πρώτη ως κτήτορες έως το 1936 και η δεύτερη ως νέοι ιδιοκτήτες από τον Μεσοπόλεμο έως σήμερα. Και γίνεται η θεώρηση αυτή ανατομία για την αστική εξέλιξη της ίδιας της Καβάλας ως παραδειγματικής πόλης σε ένα ιστορικό μεταίχμιο εθνοτήτων, εμπορίου, κοσμοπολιτισμού και εσωστρέφειας, σε μια τομή που μπορεί να προκαλέσει μετακινήσεις ανθρώπων, κεφαλαίων και ιδεών».
Εν μέσω Μεγάλης Εβδομάδας και ενώ οι πρόβες για την παράσταση, πλέον, «Η βιογραφία του πατρογονικού» βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη, το KAVALA POST βρέθηκε με τη «βιογράφο» Μάγκυ Κριθαρέλλη, πού αλλού, στο σπίτι από όπου ξεκίνησαν όλα…
Κυρία Κριθαρέλλη, το πρώτο σας βιβλίο, «Η βιογραφία του πατρογονικού», κυκλοφόρησε περίπου ενάμιση χρόνο πριν. Είναι και το μοναδικό που έχετε γράψει;
Ναι, ακριβώς.
Σας απασχολούσε από παλιά η γραφή ή το σπίτι ήταν η αφορμή;
Όχι, δεν είχα ποτέ σκεφθεί τον εαυτό μου… συγγραφέα! Στο σχολείο έγραφα καλές εκθέσεις, αλλά έως εκεί. Καί όταν κάποιοι παλιοί φίλοι και συμμαθητές με παρότρυναν ή με ρωτούσαν «γιατί δεν γράφεις;», απαντούσα πως δεν γράφω γιατί δεν έχω τίποτα να πω. Άλλωστε, και «Η βιογραφία του πατρογονικού» ξεκίνησε από μια προσωπική περιέργεια, κάτι σαν άσκηση αυτογνωσίας και περίπου κατά λάθος κατέληξε σε βιβλίο.
Πότε και με ποια αφορμή ξεκινήσατε να το γράφετε;
Το 2013, η φίλη μου η αρχιτέκτων Σαπφώ Αγγελούδη, στο πλαίσιο μιας δικής της έρευνας για τα παλιά σπίτια της Καβάλας, μου ζήτησε κάποιες φωτογραφίες παλιές και νέες του πατρικού μου, καθώς και ένα σύντομο σημείωμα για την ιστορία του. Ανυποψίαστη στην αρχή, δοκίμασα να κωδικοποιήσω μέσα σε λίγες γραμμές και με τη βοήθεια 2-3 φωτογραφιών την ιστορία του σπιτιού για να ικανοποιήσω το αίτημά της. Και τότε άρχισαν να προκύπτουν απανωτά ερωτήματα που ήθελαν απαντήσεις – όχι πάντα εύκολες. Απαντήσεις που δεν τις χρειαζόταν πια η επιστημονική έρευνα της Σαπφούς, αλλά το δικό μου, έντονα αφυπνισμένο ενδιαφέρον για την ιστορία του σπιτιού μου. Του κτιρίου αυτού καθαυτού αλλά και των ανθρώπων του. Η αναζήτηση των απαντήσεων με οδήγησε σε μια περιπλάνηση σε αρχεία οικογενειακά και δημόσια, σε βιβλιοθήκες της οικογένειας και της πόλης, σε ημερολόγια, φωτογραφίες, αφηγήσεις και αναμνήσεις διαδοχικών ενοίκων του σπιτιού επί έναν αιώνα και παραπάνω. Συγχρόνως, επιδιδόμουν στη δική μου βαθιά και ενίοτε επίπονη κατάδυση στις προσωπικές μου αναμνήσεις.
Η επίγευση που μένει από το βιβλίο είναι το απόθεμα δύναμης και μεγαλείου που μπορεί να κρύβει η ανθρώπινη ψυχή, ώστε ακόμη και μετά από μια oλική Καταστροφή, μια Συμφορά, να στέκεται ο άνθρωπος ξανά στα πόδια του και να χτίζει καινούργιο Μέλλον…
Θεωρείτε ότι τα σπίτια των ανθρώπων έχουν… «ζωή»;
Σίγουρα. Πρώτα-πρώτα, κτιριακά. Η αρχιτεκτονική τους, η λειτουργικότητα, η αισθητική και οι υποδομές τους εκφράζουν την εποχή τους, την ημερομηνία γέννησής τους. Ύστερα, χρόνο με τον χρόνο, εξελίσσονται καθώς αφομοιώνουν καινοτομίες για να παραμείνουν λειτουργικά. Τέλος, χρειάζονται, όπως και οι άνθρωποι, επιμελημένη φροντίδα και «γιατρικά» για να μη γεράσουν άσχημα, να αντέξουν στον χρόνο και να μην καταρρεύσουν. Και βέβαια τα σπίτια ζούν∙ ανασαίνουν μέσα από τις ζωές των ενοίκων τους. Συμμετέχουν και, θα έλεγα, συμπάσχουν με τα δράματα και θαύματα που συντελούνται κάτω από τη στέγη τους, γίνονται το πλαίσιο των αναμνήσεων και των διηγήσεων των ανθρώπων, το πεδίο όπου προβάλλονται τα συναισθήματά τους.
Το σπίτι, περί ου ο λόγος, είναι ένα νεοκλασικό σπίτι ηλικίας 115 ετών. Θα μπορούσατε να έχετε γράψει ένα αντίστοιχο βιβλίο ακόμη και αν είχατε γεννηθεί σε ένα… διαμέρισμα;
Ναι, υποθέτω, εάν είχε ενδιαφέροντα πράγματα να μου διηγηθεί. Και αν ήταν αρκετά παλιό, θα πρόσθετα, ώστε να υπάρχει η πρόκληση να ανακαλύψω κάτι απρόσμενο.
Στο βιβλίο σας αναφέρεστε σε πολλά περιστατικά που εκτυλίχθηκαν εντός του πατρογονικού. Ποιο είναι το αγαπημένο σας;
Δύσκολο να διαλέξω το πιο αγαπημένο… Θα έλεγα ίσως για μεν τα παιδικά μου χρόνια, τα παιχνίδια μας στο ταρατσάκι. Και για τα εφηβικά μου, οι «οικογενειακές» μας συζητήσεις για τα αγαπημένα μας βιβλία και τα άλυτα θέματα των ανθρώπων όπου Γης. Είχαν έναν χαρακτήρα πραγματικά οικογενειακό εκείνες οι συζητήσεις. Ταυτιζόμασταν εντελώς με τα θέματα. Τα παίρναμε «προσωπικά».
Αυτές τις μέρες, η «Βιογραφία» σας ετοιμάζεται να ανεβεί στο… σανίδι. Ήταν κάτι που το είχατε ποτέ φανταστεί όταν γράφατε το βιβλίο; Πώς «γεννήθηκε» το θεατρικό;
Εδώ, αρχικά, δεν είχα φανταστεί ότι έγραφα βιβλίο! Πόσο μάλλον για θεατρικό… Το θεατρικό «γεννήθηκε» στο μυαλό του Θοδωρή Γκόνη. Διάβασε το βιβλίο και φαντάστηκε μια θεατρική παράσταση. Και μου ζήτησε την άδεια να την πραγματοποιήσει. Πρέπει να απευθυνθείτε σε εκείνον σχετικά.
Πείτε μας λίγα πράγματα για την παράσταση. Τι ακριβώς θα δούνε όσοι έρθουν στο θέατρο Αντιγόνη Βαλάκου από τις 27 έως και τις 30 Απριλίου και από τις 4 έως τις 6 Μαΐου 2018;
Η παράσταση… Στο στήσιμο της παράστασης συμμετέχω εκ του μακρόθεν. Μου ζητάνε διευκρινήσεις, πληροφορίες, υλικό∙ κι άλλο υλικό, αναμνήσεις, φωτογραφίες, αντικείμενα του σπιτιού, αλλά δεν έχω πάει σε καμία πρόβα, μου το κρατάνε για έκπληξη. Τα ίδια πάνω-κάτω ζητάνε και από άλλους, προγενέστερους ενοίκους του σπιτιού, τεκμήρια από τα πρώτα-πρώτα χρόνια της ιστορίας αλλά και της προϊστορίας του. Στη διάρκεια αυτής της συγκέντρωσης συμπληρωματικών πληροφοριών και διευκρινήσεων ανακαλύφθηκαν και άλλοι παλιοί ένοικοι του πατρογονικού τους οποίους αγνοούσα όταν έγραφα το βιβλίο, για να αποτελέσουν –αυτοί, οι τελευταίοι– μια ακόμη θαυμαστή έκπληξη για το πόσους διαδοχικούς κύκλους ζωής μπορεί να έχει να σπίτι, με πόσα σημαντικά γεγονότα της Ελληνικής Ιστορίας μπορεί να είναι «από πρώτο χέρι» συνδεδεμένο. Γιατί αυτή είναι η ιστορία του βιβλίου πάνω στο οποίο στηρίζεται η παράσταση: Το χρονικό ενός υπεραιωνόβιου μεσοαστικού σπιτιού της Καβάλας που λειτουργεί ως παλίμψηστο. Σαν ένας καμβάς, δηλαδή, που ενώ επάνω του εγγράφεται σε διαδοχικές στρώσεις η εξέλιξή του ως κτιρίου και η ζωή –άλλοτε τραγική, άλλοτε ηρωϊκή, ευτυχής, χαριτωμένη/τρυφερή ή και κάποιες φορές αστεία– των πολλών ενοίκων του, εμείς ωστόσο διαβάζουμε και παρακολουθούμε την Ιστορία της Καβάλας και της Ελλάδας, την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας, των ηθών και του ήθους, της μόδας αλλά και της τεχνολογίας, σε μια διάρκεια… 215 χρόνων! Γιατί από τότε ξεκινά η ιστορία του σπιτιού. Και ας χτίστηκε πριν από μόλις… 115! Και η επίγευση που μένει, πέρα από την συγκίνηση τυχόν ταύτισης μικρών στιγμών δικών μας με αντίστοιχες των πρωταγωνιστών, είναι το απόθεμα δύναμης και μεγαλείου που μπορεί να κρύβει η ανθρώπινη ψυχή, ώστε ακόμη και μετά από μια oλική Καταστροφή, μια Συμφορά, να στέκεται ο άνθρωπος ξανά στα πόδια του και να χτίζει καινούργιο Μέλλον…
Ποια είναι η κατάσταση του «πατρογονικού» σήμερα; Κατοικείται;
Ναι, βεβαίως κατοικείται. Και είναι ακμαιότατο. Και σύγχρονο! Ξεκίνησε πριν 115 χρόνια σαν ένα σπίτι χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και τρεχούμενο νερό για να διαθέτει σήμερα ασύρματο ιντερνετ και… δορυφορική τηλεόραση!
Γράφετε κάτι αυτό το διάστημα; Να περιμένουμε κάτι καινούριο εκδοτικά από εσάς στο άμεσο μέλλον;
Μμμ… ευελπιστώ πως ναι. Ακόμη όμως είμαι στην έρευνα και τα σκαριφήματα. Δεν το βλέπω στο άμεσο μέλλον.
Σας ευχαριστώ πολύ.
Κι εγώ σας ευχαριστώ.
Δείτε παρακάτω φωτογραφίες του «πατρογονικού» της Μάγκυς Κριθαρέλλη μέσα από τον φακό του Γιάννη Γκουζίδη
