Κώστας Καναβούρης: Η ποίηση δεν είναι γλυκασμός, αλλά η τέχνη της ακρίβειας

Ο Καβαλιώτης ποιητής ξεφυλλίζει την ποιητική του συλλογή με τίτλο «Αμνός-ένα ποίημα στον καθρέφτη» και εξηγεί γιατί «Μετά την ποίηση δεν απομένει τίποτα»

Με αφορμή την ποιητική του συλλογή με τίτλο «Αμνός-ένα ποίημα στον καθρέφτη» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πόλις», ο Κώστας Καναβούρης μιλάει εφ’ όλης της -ποιητικής- ύλης στην Αγγελική Λάλου και στο allyou.gr.

O Kώστας Kαναβούρης γεννήθηκε στην Kαβάλα το 1955. Eίναι πτυχιούχος Πολιτικών Eπιστημών. Aπό το 1992 είναι μέλος της EΣHEA. Δούλεψε στις εφημερίδες Pιζοσπάστης, Nέα Mεσημβρινή, Έθνος και Eπενδυτής. Eπίσης στους ραδιοφωνικούς σταθμούς 902 Aριστερά στα FM και Planet 104,5. Συνεργάστηκε με τα περιοδικά Xάος και Playboy. Aπό τον Oκτώβριο του 1995 είχε την εκπομπή βιβλίου «Bιβλιοθέαση» στο τηλεοπτικό κανάλι Seven. Συνεργάζεται με την Kυριακάτικη Aυγή και τον ραδιοφωνικό σταθμό NET 105,8. Έχουν εκδοθεί οκτώ συλλογές του με ποιήματα, ένα βιβλίο με δημοσιογραφικά κείμενα, μια συλλογή αφηγημάτων και μια νουβέλα.

«Η ποίηση είναι ένα ράμφος που σκάβει μέσα στο κορμί σου σκάβει μέσα στο πολεμικό κορμί σου. Η ποίηση σκοτώνει τα αιχμάλωτα φωνήεντα
κι όλα εκείνα τα σύμφωνα κορμιά με το κλειστό το στόμα. Αυτό θέλω να πω: Μετά την ποίηση δεν απομένει τίποτα» γράφει στο οπισθόφυλλο της συλλογής.

Ένα έργο που το έχεις στα χέρια σου για δεκαπέντε περίπου χρόνια αλλάζει διαρκώς όπως αλλάζεις και εσύ

Τι στάθηκε αφορμή για να γράψετε το «Αμνός-Ένα ποίημα στον καθρέφτη»;
Δεν υπήρξε κάποια συγκεκριμένη αφορμή. Άλλωστε ένα έργο που το έχεις στα χέρια σου για δεκαπέντε περίπου χρόνια αλλάζει διαρκώς όπως αλλάζεις και εσύ. Στην αρχή ο «Αμνός» ήταν κάποιες σημειώσεις απροσδιόριστης κατεύθυνσης και απροσδιόριστης μορφής. Πέρασε από διάφορες φάσεις μέχρι την τελική επεξεργασία που κράτησε περίπου δυο χρόνια. Τότε μου έγινε σαφές προς τα πού με πήγαινε το ποίημα. Μπορώ να πω ότι μέχρι και την τελευταία στιγμή ο «Αμνός» μού διέφευγε. Και τώρα ακόμα νομίζω ότι μου διαφεύγει.

Τι συμβολίζει ο καθρέφτης για εσάς;
Τον ου τόπο. Αυτό τον ετερότοπο που ενώ τον βλέπεις δεν υφίσταται γιατί βλέπεις το μη πραγματικό είδωλό του. Ο καθρέφτης είναι ένα πεδίο πάλης με τον κόσμο και τον εαυτό σου. Καραδοκεί και πρέπει να είσαι σε διαρκή εγρήγορση για να αντιμετωπίσεις αυτό που θα αντικρίσεις. «Σε όσους καθρέφτες και να κοιτάξεις, το βλέμμα σου δεν μπορείς να το δεις» λέει ο Λακάν. Αυτή η άγρια προσπάθεια να δεις το βλέμμα σου είναι ο καθρέφτης. Και δεν υπάρχει πιο αμείλικτος καθρέφτης από το λευκό χαρτί.

«Τα ποιήματα δε γράφονται στη γλώσσα σου, γράφονται στη γλώσσα τους». Τα δικά σας ποιήματα σε ποια γλώσσα γράφονται;
Ο άνθρωπος είναι ένα ποιητικό αίτημα. Όποια γλώσσα κι αν μιλάει, από όποιον πολιτισμό κι αν προέρχεται, όποια στιγμή του ιστορικού χρόνου κι αν ζει. Όταν το ποιητικό αίτημα χαθεί τότε παύει να είναι άνθρωπος και η πληρωμή είναι σκληρότατη, γιατί το τίμημα είναι η καταστροφή και ο όλεθρος. Ας κοιτάξουμε γύρω μας και θα καταλάβουμε. Ας κοιτάξουμε κι ας κοιταχτούμε στον καθρέφτη για να αντιληφθούμε τι εννοώ. Τα ποιήματά μου, λοιπόν, γράφονται στη γλώσσα του ποιητικού αιτήματος. Τουλάχιστον αυτό προσπαθώ.

«Ο ποιητής δε ζητάει από τον αναγνώστη κατανόηση, ζητάει ευθύνες». Ποιες είναι οι ευθύνες του ποιητής και ποιες του αναγνώστη;
Η ποίηση δεν είναι γλυκασμός, ωραία λόγια και αγωνιώδης αναζήτηση γλωσσικών εκπλήξεων προς επίτευξη του ακατανόητου. Η ποίηση είναι η τέχνη της ακρίβειας που αποκαλύπτει ή υποψιάζει για το βάθος και το εύρος του κόσμου. Η ευθύνη του ποιητή συνεπώς είναι η μέγιστη δυνατή ακρίβεια, που θα πει διαρκής προσπάθεια να αποδοθούν οι έννοιες στη μέγιστη πληρότητά τους. Η ευθύνη του αναγνώστη που είναι συνδημιουργός του ποιήματος έγκειται στη μέγιστη συμμετοχή του σ’ αυτή την υπέροχη προσπάθεια δικαίωσης τους ανθρώπινου όντος.

«Ο ποιητής είναι αυτός που μετανιώνει», εσείς για ποια πράγματα/γεγονότα έχετε μετανιώσει;
Για πολλά, πάρα πολλά. Λυπάμαι αυτούς που λένε «δεν μετανιώνω για τίποτε». Μου φαίνεται ότι βαδίζουν σαν πρόβατα στη σφαγή. Φυσικά δεν εννοώ τη μετάνοια ως συντριβή μπροστά στο δέος του θείου. Για μένα, μετανοώ, θα πει συμπεραίνω. Και συμπεραίνοντας βαθαίνει η γνώση. Δηλαδή το διαρκές ζητούμενο.

Γράφω ποίηση θα πει συμμετέχω δια της ποίησης στο καθολικό συνανοίκειν, στο διαρκές γίγνεσθαι

«Η ποίηση χρειάζεται τις λέξεις της, αλλά όχι πάντα». Τι άλλο εκτός από λέξεις χρειάζεται η ποίηση;
Σε έναν άλλο στίχο μου λέω: «Η ποίηση είναι η όραση των λέξεων». Η ποίηση, λοιπόν, χρειάζεται βλέμμα που να φτάνει όσο πιο βαθιά μπορεί. Βλέμμα μέσα κι έξω. Κάποτε αποσβολώνεσαι από τη φρίκη και κάποτε μένεις έκθαμβος από την ωραιότητα του συντελούμενου θαύματος. Και τότε οι λέξεις δεν χρειάζονται, αυτές έρχονται αργότερα. Όταν ο καθρέφτης έχει σπάσει κι αρχίζεις να φτιάχνεις άλλον.

«Μετά την ποίηση δεν απομένει τίποτα», δεν υπάρχει ανάγκη για άλλο ποίημα». Ποια ανάγκη σας ωθεί να γράφετε ποίηση;
Η ανάγκη να είμαι άνθρωπος. Η ανάγκη να είμαι άνθρωπος μαζί με τους άλλους ανθρώπους, αφού δεν υπάρχει πιο άνθρωπος από κάποιον άλλο. Είναι η ίδια ανάγκη που εκφράζεται με ένα άπειρο πλέγμα δραστηριοτήτων, θεωρήσεων, πράξεων, σκέψεων, θορύβων, μελωδιών και σιωπής. Γράφω ποίηση θα πει συμμετέχω δια της ποίησης στο καθολικό συνανοίκειν, στο διαρκές γίγνεσθαι. Είναι ο τρόπος μου να απευθύνομαι, επειδή είναι ανάγκη μου να μου απευθύνονται. Βλέπετε, η ποίηση είναι αμφίπλευστο καράβι.

«Από νίκη σε νίκη, φτάνει κανείς στην ήττα του». Γράφετε περισσότερο για ήττες ή οι νίκες δεν χρειάζονται ποιήματα;
Σ΄ αυτό τον κόσμο όλα χρειάζονται. Κανείς δεν ζει μόνο με ήττες. Στέκομαι ίσως λίγο περισσότερο στις ήττες επειδή ζούμε στον φρικτό κόσμο που «ο νικητής τα παίρνει όλα» και «ο δεύτερος δεν είναι τίποτα». Στον κόσμο που οι ευάλωτοι και οι ευαλωτότητες ποδοπατιούνται ακόμα και από τις θεσμισμένες εξουσίες. Κι όμως η ήττα είναι εξίσου απαραίτητη, ως φιλοσοφική αξία, με τη νίκη. Αν δεν το κατανοήσουμε αυτό θα έρθει η στιγμή που, είτε ως κοινωνία είτε ως πρόσωπα, θα καταλάβουμε με πολύ επώδυνο, φοβάμαι, τρόπο ότι οι περίλαμπρες νίκες μας δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ήττες που καθυστέρησαν. Όμως τότε θα είναι αργά!

Ποιες οι δυνάμεις και ποιες οι αδυναμίες του «λευκού χαρτιού»;
Το λευκό χαρτί είναι ατελεύτητο. Το βασικό του χαρακτηριστικό είναι πως δεν αρχίζει από κάπου και δεν τελειώνει κάπου. Από μόνο του δεν έχει ιδιότητες, είναι μονάχα αναμονή. Ιδιότητες αποκτά από τη στιγμή που κάποιος αφήσει επάνω του και ελάχιστο έστω αποτύπωμα. Επομένως λευκό χαρτί είμαστε εμείς. Με τις άπειρες δυνατότητες και τις άπειρες αδυναμίες. Από εμάς εξαρτάται το τι θα «γράψουμε» και το πώς θα το γράψουμε. Μην ξεχνάτε άλλωστε ότι το λευκό δεν είναι χρώμα, περισσότερο μοιάζει με μια σκοτεινή προϋπόθεση. Γι’ αυτό είναι ο καθρέφτης μας.

«Είναι εύκολο -πια- να μη μιλάς» στην εποχή των social media και της ευκολίας έκφρασης γνώμης ίσως είναι πιο εύκολο να μιλάς αλλά είναι καλύτερο;
«Παν το πολύ τη φύσει πολέμιον» έλεγε ο Ιπποκράτης. Προτιμότερο είναι να μιλάς όταν χρειάζεται, έχοντας όμως επίγνωση ότι έχεις πράγματι κάτι να πεις. Η σιωπή πάλι είναι πολύτιμη. Χωρίς αυτήν δεν θα είχαμε ανακαλύψει την αρμονία. Νομίζω λοιπόν πως είναι τόσο πολύτιμη ώστε πρέπει να την διαφυλάττουμε ως κόρη οφθαλμού και να μην τη σπαταλάμε. Η χρήση της καθ’ υπερβολήν δημιουργεί χασμωδία.

Πιστεύω βαθιά πως ένα ποίημα γράφεται όσες φορές διαβάζεται

Επιστρέφετε στα ποιήματά σας; Όταν τα διαβάζετε μετά από καιρό θυμάστε τις αφορμές και τις αιτίες της γέννησής τους ή τα αντικρίζετε με νέα ματιά γιατί είστε κι εσείς πλέον διαφορετικός απ’ όταν τα γράψατε;
Πάντοτε επιστρέφουμε στα ποιήματά μας. Πιστεύω βαθιά πως ένα ποίημα γράφεται όσες φορές διαβάζεται. Είτε από άλλους είτε από μας τους ίδιους που τα γράψαμε. Και ναι: πάντοτε τα ποιήματα είναι διαφορετικά, δε σταματάει ποτέ αυτή η διαδικασία. Θα ήταν σα να σταματούσε η διαδικασία του «ένδον σκάπτε».

Τι είδους καταστροφή μπορεί να είναι ένα ποίημα;
Μόνο η καταστροφή του δημιουργού του.

Ποίηση και ραδιόφωνο, μιλήστε μας για το πώς βιώνετε αυτό το διπλό πάθος;
Έχετε δίκιο που μιλάτε για πάθος. Χωρίς πάθος δεν τα βγάζεις πέρα, μπορεί να συνθλιβείς. Μόνο με το πάθος μπορείς να αντέξεις τον συγκλονισμό της ποίησης από τη μία, στην αριθμητική και μόνο συνειδητοποίηση της αξίας της και από την άλλη, την προσωπική περιπέτεια, να είσαι και να παραμένεις ποιητής. Είναι μυλόπετρες αυτά τα δύο και μπορούν να σε αλέσουν. Μόνο με το πάθος για την ποίηση ως όλον μπορείς να αντέξεις. Προσωπικά δεν έχω σταματήσει να νιώθω έκπληκτος και βαθιά συγκλονισμένος με το ποιητικό φαινόμενο, αλλά και βαθιά λυπημένος από τη συνείδηση ότι δεν θα μπορέσω να διαβάσω όλα τα ποιήματα που έχουν γραφτεί, που γράφονται ακόμα και τούτη τη στιγμή. Αυτό το μεγαλείο κι αυτή η υγρασία της λύπης είναι που κάνουν να γυρίζουν οι μυλόπετρες, με τη συνείδηση και την περηφάνια ότι μέσα στο αλεύρι για το ψωμί του κόσμου, είναι και μερικοί κόκκοι από το δικό μου στάρι. «Ο ουρανός αρχίζει από το ψωμί» έχει πει ο Γιάννης Ρίτσος. Αυτό είναι για μένα το βίωμα της ποίησης.

Πώς είναι να συνυπάρχουν δύο «γραφιάδες» στο ίδιο σπίτι; Συμμετέχει η Ευγενία Μπογιάνου στη «δημιουργία» των ποιημάτων σας ή εσείς στα δικά της βιβλία. Σε ποιο βαθμό εμπλέκεστε στη ζύμωση ο ένας στα έργα του άλλου;
Η λογοτεχνία είναι μια καθαρά μοναχική δημιουργία. Με την Ευγενία και το γνωρίζουμε απολύτως και μας ενώνει ο βαθύς έρωτας που έχουμε και οι δύο για τη λογοτεχνία στο σύνολό της. Οπότε ο σεβασμός του ενός για την δημιουργία του άλλου, την διαδικασία, την ένταση, την επεξεργασία και όλα τα υπόλοιπα, είναι κοινός τόπος. Δεν τίθεται καν ως θέμα γιατί ανήκει στα αυτονόητα της ζωής μας. Χωρίς αστερίσκους και με την παραδοχή της αξίας του άλλου. Τα άλλα είναι δευτερεύοντα και ανήκουν στην «οικοσκευή» της κοινής μας ζωής. Απλώς αν παραστεί ανάγκη ο άλλος είναι πάντα εκεί. Αν όχι… όχι!