|| Ιστορικά και άλλα σημειώματα ||
Του Ζήση Α. Βαπορίδη
Jean-Baptiste Kléber
24/1/1800. Ο Kléber συμφώνησε, στο El-Arish, με τον Ναύαρχο Σμιθ, να μεταφερθούν οι δυνάμεις του στη Γαλλία, με αγγλικά πλοία, αλλά ο Βρετανός Ναύαρχος Keith αρνήθηκε να επικυρώσει τη Συνθήκη και έστειλε στρατό 30.000 Μαμελούκων εναντίον των Γάλλων.
Στις 20/3/1800 ο Kléber κατά τη διάρκεια μιας σκληρής μάχης κατέστρεψε τον Οθωμανικό Στρατό, με τους Μαμελούκους, στην Ηλιούπολη (ΒΑ του Καΐρου) και κατέλαβε το Κάιρο, το οποίο είχε χάσει μετά από μια εξέγερση του τοπικού πληθυσμού.
Στις 21/4/1800 ο Jean Baptiste Kléber αναγκάστηκε να έρθει σε μια επίσημη συμφωνία με τον Μουράντ Μπέη, αναγνωρίζοντας το κράτος των Μαμελούκων της Άνω Αιγύπτου.
Μετά την ανακατάληψη του Καΐρου, ο Kléber αφιερώθηκε στην αναδιοργάνωση της διοίκησης της Αιγύπτου, με τη βοήθεια της «Επιτροπής».
Η Commission des Sciences et des Arts (Επιτροπή Επιστημών και Τεχνών) ήταν ένα γαλλικό επιστημονικό και καλλιτεχνικό ίδρυμα. Ιδρύθηκε στις 16 Μαρτίου 1798, αποτελούμενη από 167 μέλη, εκ των οποίων όλα εκτός από τα 16 προσχώρησαν στο εκστρατευτικό σώμα του Ναπολέοντα προς κατάκτηση της Αιγύπτου και συνέθεσαν την Περιγραφή της Αιγύπτου (δημοσιεύθηκε σε 37 Βιβλία από το 1809 έως το 1829 περίπου). Περισσότεροι από τους μισούς ήταν μηχανικοί και τεχνικοί, μεταξύ των οποίων 21 μαθηματικοί, 3 αστρονόμοι, 17 πολιτικοί μηχανικοί, 13 φυσικοί και μηχανικοί ορυχείων, γεωγράφοι, 3 μηχανικοί πυρίτιδας, 4 αρχιτέκτονες, 8 καλλιτέχνες, 10 μηχανικοί καλλιτέχνες, 1 γλύπτης, 15 διερμηνείς, 10 άνδρες των γραμμάτων, 22 εκτυπωτές (στα Λατινικά, Ελληνικά και Αραβικά).
Το επιστημονικό αυτό Σώμα ήταν οργανωμένο στρατιωτικά σε 5 κατηγορίες για την ορθή επιστημονική του λειτουργία.
Η Πρώτη Τεκτονική Στοά στην Αφρική ιδρύθηκε από τους Γάλλους στο Κάιρο της Αιγύπτου, αφιερωμένη στη Θεά Ίσιδα. [Dictionnaire universelle de la Franc-Maçonnerie, Marc de Jode, Monique Cara and Jean-Marc Cara, ed. Larousse, 2011.]
Ο Ελευθεροτεκτονισμός εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Αίγυπτο γύρω στο 1798, ο οποίος εισήχθη από τους Γάλλους Τέκτονες που υπηρετούσαν στο στρατό του Ναπολέοντα κυρίως από τους επιστήμονες που τον συνόδευαν.
Δεν ξέρουμε αν ο Ναπολέων ήταν ένας Τέκτων αλλά χρησιμοποίησε σίγουρα το μέσον αυτό για να προσεγγίσει τους ανθρώπους με τρόπο που δείχνει μεγάλο σεβασμό για τη θρησκεία τους και στη συνέχεια να τους συνδέσει κοινωνικά σε μια διεθνή αδελφότητα, με την ίδρυση της Τεκτονικής Στοάς Ίσις, η οποία συμπεριέλαβε αρκετούς επιφανείς ανθρώπους. Η Τεκτονική Στοά Isis ευημέρησε κάτω από την ηγεσία του πρώτου Μεγάλου Διδασκάλου της, Jean Baptiste Kleber, μέχρι που δολοφονήθηκε το 1800. Μετά την αποχώρηση των Γάλλων, ο Ελευθεροτεκτονισμός φαίνεται να έχει χάσει τη δημοτικότητά του ή κινήθηκε στην παρανομία. Το 1830, Ιταλοί σχηματίζουν τη Στοά των Καρμπονάρων στην Αλεξάνδρεια. [Al Achram: 17 έως 23 Νοεμ 2011, Τεύχος Νο 1.072, Αίγυπτος.]
Στις 14/6/1800 ο Kléber δολοφονήθηκε στο Κάιρο, από έναν Μουσουλμάνο σπουδαστή, τον Solayman al Hanabi. Ακολούθησε σειρά εκτελέσεων των αρχηγών των επαναστατών.
Οι Γάλλοι υπό τον Jacques–François de Menou παρέμειναν πολεμώντας στο Αμπουκίρ από της 8ης μέχρι τις 13/3/1801. Και στις 21/3/1801 στη μάχη της Κανώπου εναντίων των Άγγλων των Τούρκων και των Αλβανών του Μεχμέτ Αλή. Μετά την ήττα πήγε στην Αλεξάνδρεια και στις 2/9/1801 συνθηκολόγησε και τα απομεινάρια του στρατού του μεταφέρθηκαν με βρετανικά πλοία στη Γαλλία.
Μάχες του Aboukir της 8ης Μαρτίου και Κανώπου (Αλεξανδρείας) της 21ης Μαρτίου 1801
Τὰ γαλλικὰ στρατεύματα ὑπὸ τὴν ἀσθενῆ διοίκησιν τοῦ στρατηγοῦ Menou, διαδεχθέντος εἰς τὴν ἀρχηγείαν τὸν δολοφονηθέντα ἐν Καΐρῳ ἢρωα στρατηγὸν Cleber, ἐνικήθησαν ὑπὸ τῶν ἀνωτέρων δυνάμεων τοῦ ἡνωμένου Άγγλο-τουρκικοῦ στρατοῦ, εἰς τὴν μάχην τῆς Κανώπου, τῇ 21η Μαρτίου 1801, καὶ μετ ἀντίστασιν ὀλίγων ἀκόμη μηνῶν, ἡναγκάσθησαν νὰ συνθηκολογήσουν τὴν 30ην Αὐγούστου ἰδίου ἒτους καὶ νὰ ἐγκαταλείψουν τὴν Αἲγυπτον. Μετά τὴν ἐκδίωξη τῶν Γάλλων, ἐγκατεστάθησαν τουρκικαὶ ἀρχαὶ ἐν Καΐρῳ, διορισθέντος ὑπὸ τῆς Πύλης τοῦ Χοσρέφ ὡς Πασά Διοικητοῦ τῆς Αἰγύπτου.
Οἱ Ἂγγλοι μὴ διαθἐτοντες ἐπαρκεῖς δυνάμεις διὰ νὰ διαθὲσουν τὴν Αἲγυπτον ὑπὸ τὴν ὁριστικὴν κατοχήν των, ἐγκατέλειψαν ταύτην τὴν 16ην Μαρτίου 1803. Διὰ τῆς ἀνδρείας του καὶ τῆς στρατιωτικῆς ἱκανότητος του, ὁ Μωχάμετ Ἂλη κατώρθωσε νά ἑλκύσῃ τὴν προσοχὴν καὶ τὴν συμπάθειαν τοῦ Καπουδὰν Πασσᾶ, ὃστις τὸν συνέστησε εἰς τὸν Τοῦρκον ἀρχιστράτηγον Χοσρὲφ Πασσᾶ, ὑπό τὰς διαταγὰς τοὺ ὁποίου ὑπηρετήσας κατὰ τὰς στρατιωτικὰς ἐπιχειρήσεις αἳτινες ἐπικολούθησαν, κατώρθωσε νὰ διακριθῇ καὶ νὰ προαχθῇ ἐντὸς μικροῦ διαστήματος εἰς τὸν βαθμὸν Σαρετσεσμέ, στρατηγοῦ. [Ρ. Γ. Ραδοπούλου, Ὁ Βασιλεὺς Φουάτ καὶ ἡ Ἀναγεννωμένη Αἲγυπτος, Ἀλεξάνδρεια 1930. σ. 4, 5 και 11.]
Σε τρεις μέρες οι Οθωμανοί επέτυχαν να κάμψουν την αντίσταση των Γάλλων. Αλλά αυτό ήταν πολύ για τα παιδιά του διοικητή της Καβάλας τα οποία ήδη, κατάκοπα από μια επίπονη πορεία σ’ έναν αμφίβολο στρατιωτικό προορισμό, εγκατέλειψαν τη διοίκηση στον συμπατριώτη τους Μεχμέτ Αλή. [Prince Osman Ibrahim, Kurhan Caroline et Ali, Méhémet Ali le grand, Μémoires intimes d’ une dynastie, Paris, Maison neuve et Larose, 2005, σ. 8.]
JacquesAbd Allah Menou
Αργότερα ο Menou σαν πρώτος πρόξενος της Γαλλικής Δημοκρατίας ήταν αυτός που αποφάσισε ότι η «πέτρα της Rosetta» θα πρέπει να αποσταλεί στο αιγυπτιακό Ινστιτούτο στο Κάιρο για μελέτη. Ο Μενού είχε δεχθεί τον Ισλαμισμό και παντρεύτηκε μια αιγύπτια, την Zobeida el Bawab, κι απέκτησε ένα γιο τον Jacques Mourad Soliman με τις ευλογίες του Μεχμέτ Αλή που συμπαθούσε τους Γάλλους. Ο Menou ενδιαφέρθηκε και φρόντισε για τη δημιουργία μιας μόνιμης γαλλικής παρουσίας στην Αίγυπτο, με την παραμονή ικανού αριθμού μελλών της “Επιτροπής” στην “αυλή” του Βαλή και αποτάκτων Γάλλων αξιωματικών για τη δημιουργία τακτικού Αιγυπτιακού στρατού.
Η στήλη της Ροζέττας προέρχεται από τον ναό του Πτολεμαίου Ε’ του Επιφανούς. Το όνομά της προέρχεται από την πόλη Rachid (που εκγαλλίστηκε σε Rosette) της Κάτω Αιγύπτου, στο βορειοδυτικό τμήμα του Δέλτα του Νείλου. Βορειότερα της πόλης, γύρω από το οχυρό Φορ Ζυλιέν (Fort Jullien). Ο Γάλλος αξιωματικός Ξαβιέ Μπουσάρ (Pierre-François-Xavier Bouchard), που υπηρετούσε στο στράτευμα του Ναπολέοντα Α΄, ανακάλυψε τη στήλη τελείως τυχαία στις 19/7/1799. Μελετώντας την όμως κατάλαβε την αξία της, καθώς έως τότε κανείς δεν είχε καταφέρει να αποκρυπτογραφήσει τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά. Η ανακάλυψη της τρίγλωσσης στήλης αποδείχθηκε θεμελιώδους σημασίας. Χρονολογείται στον 2ο αιώνα π.Χ. και φέρει μια εγχάρακτη επιγραφή σε δύο γλώσσες (αιγυπτιακή και ελληνική) και τρία συστήματα γραφής (ιερογλυφικά, δημώδη αιγυπτιακή, ελληνική) Το ελληνικό μέρος της στήλης αρχίζει ως εξής:
«Βασιλεύοντος του νέου και παραλαβόντος την βασιλείαν παρά του πατρός…»
Μετά τη συνθηκολόγηση της Αλεξανδρείας το 1801. Σύμφωνα με το άρθρο 16 αυτής: “Τα αραβικά χειρόγραφα, τα αγάλματα και οι άλλες συλλογές που έχουν γίνει από τη Γαλλική Δημοκρατία, θεωρούνται δημόσια ιδιοκτησία και υπόκεινται στη διάθεση των στρατηγών του συνασπισμένου Άγγλο-Τούρκού στρατού.”
Αυτό οδήγησε στη μεταβίβαση της πέτρας Rosetta και άλλων αιγυπτιακών αρχαιοτήτων στους Βρετανούς από όσα συλλέχθηκαν από τη γαλλική επιτροπή Commission des Sciences et des Arts και τους μελετητές του Ινστιτούτου της Αιγύπτου. Οι Βρετανοί τη «μετέφεραν» και έκτοτε φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου.
Ο σπουδαίος Γάλλος μελετητής Ζαν-Φρανσουά Σαμπολιόν (Jean-François Champollion 1790-1832), από τους πιο διακεκριμένους γλωσσολόγους της εποχής, κατάφερε, με βάση τα ονόματα των βασιλέων Πτολεμαίου και Αρσινόης που αναφέρονται στην στήλη, να βρει το κλειδί για να αποκρυπτογραφήσει τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά. Αυτή η ανεκτίμητης αξίας ανακάλυψη ήταν καθοριστική για την εξέλιξη της επιστήμης της Αιγυπτιολογίας.
Το σύστημα που χρησιμοποίησε ο Ζαν Φρανσουά Σαμπολιόν για να αποκρυπτογραφήσει το κείμενο της στήλης, η οποία φυλάσσεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου, αποτελεί σημαντικό οδηγό για όσους ενδιαφέρονται για τη μελέτη των αρχαίων συστημάτων γραφής.
Το 1801 Ο μεγάλου κύρους Αιγύπτιος ηγέτης Omar Makram σεΐχης του Al-Azhar (Πανεπιστήμιο του Καΐρου) βοήθησε τον Μεχμέτ Αλή στη αποκατάσταση της ομαλότητας, όταν όμως ανελήφθη την ιδιοτέλεια του, αντέδρασε αλλά ο διοικητής τον εξόρισε στη Δαμιέττη και το 1809 στην Τάντα όπου πέθανε το 1822. Λίγο αργότερα [1801 ο Μεχμέτ Αλή] προήχθη σε δεύτερο στην ιεραρχία του σώματος των αλβανών, που στην πραγματικότητα ήταν οι αυθεντικοί εκπρόσωποι της οθωμανικής στρατιωτικής ισχύος στην Αίγυπτο. [Kutluoğlu, 2002: σ. 62.]
Μεχμέτ Αλή
Η γαλλική εισβολή είχε εξασθενήσει τους Μαμελούκους, με τη διαμάχη των δύο παρατάξεων, των Elfi Bey και Bardisi Bey, που υποδαύλιζε ο Μεχμέτ Αλή. Τον Μάρτιο του 1803, οι Βρετανοί εκκένωσαν την Αλεξάνδρεια, αφήνοντας ένα κενό εξουσίας στην Αίγυπτο. Ουσιαστικά ἡ Αίγυπτος μένει στα χέρια των Αλβανών του Μεχμέτ Αλή, οι οποίοι επιδίδονται σε κάθε είδους αυθαιρεσίες και παρανομίες, επιστρατεύοντας με τη βία δεκάδες χιλιάδες αιγύπτιους αγρότες για τα ενισχύσουν τις μονάδες τους!
Συνεχίζεται…