Το Ιμαρέτ [Μέρος Γ’]

Η ιστορία του Ιδρύματος του Μοχάμεντ Άλι μέσα από τις επιβλητικές κτητορικές επιγραφές

||  Ιστορικά και άλλα σημειώματα  ||

 

Του Ζήση Α. Βαπορίδη

 

Στο υπέρθυρο της εισόδου του παλαιότερου μεντρεσέ τού Ιμαρέτ υπάρχει η πομπώδης, κτητορική επιγραφή:

Ὁ Βεζύρης τοῦ Σουλτάνου Μαχμούτ ἐν τῷ οἲκῳ τοῦ Θεοῦ Μέκκα Ἀλῆ Πασᾶς, ὁ νικητὴς Βαλῆς τῆς Αἰγύπτου, ὁ κοσμῶν  τὸν κόσμον, οὒτινος τὸ ἒνδοξον ὂνομα ἀποτελεῖται ἀπὸ Μεχμὲτ καὶ Ἀλῆ, ἓκαστον γράμμα τῶν ὁποίων ὁ κάλαμός μου πληροῖ μὲ σεβασμὸν. Εἶναι δυνατόν τὸ σύμπαν νὰ παρουσιάση ὃμοιόν του εὐγενῆ τὸ ἦθος, συμπληρώσαντα θείᾳ συνάρσει τὴν δόξαν τῆς θρησκείας εἰς ἐποχὴν, καθ’ ἣν οἱ αἰρετικοὶ ἐλαηλάτουν τὴν χώραν τῆς Χετζάζης;

Οὗτος προσέφερεν ὑπηρεσίαν εἰς τὴν θρησκείαν πολύτιμον καὶ πρωτοφανῆ.

Ἡ Μέκκα Μεδίνα ἐνῶ ἒπλεεν ἐντὸς τῶν ἀκαθαρσιῶν τῶν αἱρετικῶν, δόξᾳ τῷ Ὑψίστῳ ἐξήγνισεν οὗτος μὲ τὴν καθαρὰν χεῖρα του, ἐνῶ δὲ ἡ μία θύρα τῆς οἰκοδομῆς τοῦ Ἰσλαμισμοῦ ἦτο δεδεμένη, ἢνοιξεν ταύτην δίκην πορθητοῦ.

Ὁ προορισμὸς αὐτοῦ ὑπῆρξεν ἐσαεὶ ἀγαθοεργία, εἲθε ἀπ’ ἂκρου εἰς ἂκρον νὰ δέηται ὁ κόσμος τοῦ Κράτους σου·ᾠκοδόμησε ἐξαίρετον ἱεροδιδασκαλεῖον, οὗτινος τὰ προτερήματα δὲν δύναται νὰ περιγράψη ὁ κάλαμος.

Περιλαμβάνει βιβλιοθήκην, σπουδαστήριον καὶ αἰθούσας παραδόσεως, πλεῖστα ὃσα κελλία καὶ διαμερίσματα ἀνήγειρεν ἐκ θεμελίων. Τὸ εὐαγές καθίδρυμα τοῦτο ᾠκοδόμησε προοριζόμενον διὰ τὴν ἱερὰν γενέτειράν του πόλιν, ἣτις μέχρι συντελείας τοῦ αἰῶνος θ’ ἀπαθανατίση τὸ ὂνομά του. Εὐχηθῶμεν νὰ ᾖ ἀπαράμιλλον εἰς τὸ εἶδος καθ’ ἂπαντα τὸν κόσμον, ὃπερ κατέστη ἐξαίρετον, λαμπρὸν καὶ διακεκριμένον ὡς ἡ φύσις τοῦ ἱδρυτοῦ. Ἁξίζει νὰ γίνη τὸ ὑπόστεγον φωλεὰ φοινίκων εἰς πᾶν κελλίον τοῦ ὁποίου πνέει εἷς ἱερὸς ἂνεμος, εἷς ἀνεκτίμητος θησαυρὸς, ἐν ᾧ προκόπτουσιν οἱ σπουδασταὶ διαρκῶς.

Ὁ ἀπαράμιλλος οὗτος οἶκος τῶν ἐπιστημῶν ἐγένετο ἂνευ ἀντιτίμου, εἰς τὸν ἱδρυτὴν τοῦ ὁποίου ὁ Θεὸς ἀνταποδώση τὰ ἲσα. ۱۲۳۳.

Η κ. Στεφανίδου γράφει: «Ὁτελευταίος στίχος εἶναι τὸ χρονόγραμμα μὲ τὴν μέθοδο ebced καὶ το ۱۲۳۳ = 1233 από Εγίρας αντιστοιχεί στις 11-11-1817 δηλ. 30-10-1818». Ἡ μεταγραφή τῆς ἐπιγραφῆς τοῦ Μεκτέμπ καθῶς καὶ τῆς δεύτερης καὶ τέταρτης ἒγινε ἀπὸ τὸν Hasan Pacaman, χότζα τοῦ Γενί τζαμί τῆς Κομοτηνῆς, καὶ τῆς τρίτης ἀπὸ τὸν A. Yasar Ocak Haceitepe τοῦ Üniversitesi τῆς Ἂγκυρας, καὶ ὁ συστηματικὸς ἒλεγχος καὶ οἱ διορθώσεις τῶν μεταγραφῶν ἒγιναν ἀπὸ τὸν Α. Ἰορδάνογλου τοῦ Ι.Μ.Χ.Α.

Η επιγραφή δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ταχυδρόμος της Καβάλας από τον τότε Γυμνασιάρχη της Χρυσούπολης Νικόλαο Γιαννουκόπουλο, κατά μετάφραση του άλλοτε διερμηνέα του Πρωτοδικείου Σπαθόπουλου την 9η Δεκεμβρίου 1949, με την ευκαιρία των αποκαλυπτηρίων του ανδριάντα του Μεχμέτ Αλή, που είχαν γίνει την 6η Δεκεμβρίου 1949 από τον πρίγκιπα Αμρ. Ιμπραήμ της Αιγύπτου.

Ο νεότερος μεντρεσές σήμερα:

Ἡ ἐπιγραφή ἒχει ἀπὸ δύο στίχους σὲ καθεμία ἀπὸ τὶς ἑπτὰ σειρὲς. Τὸ κείμενο τῶν 14 στοιχείων εἶναι:

  1. Ὁ βασιλεὺς τῶν βασιλέων τοῦ κόσμου Μαχμοὺτ Χὰν ὁ δίκαιος καὶ ὁ ἀρχιτέκτων του συνέβαλε νὰ ἀκμάσει ξανὰ ὁ ἐρειπωμένος κόσμος ἀπὸ τὴ μιὰ ἂκρη στὴν ἂλλη.
  2. Ὃλοι οἱ δοῦλοι του προσπαθοῦν νὰ προσφέρουν τὸ καλὸ καὶ τὸ ἀγαθὸ, νὰ ὁ ἓνας γιὰ παράδειγμα εἶναι ὁ γεναιόδωρος βαλῆς τῆς Αἰγύπτου.
  3. Ἀποφασίζοντας τὴν ἀνακαὶνιση τῆς πόλης τῆς Καβάλας προηγουμένως εἶχε κτίσει μεντρεσὲ γιὰ τοὺς ἐπιστήμονες.
  4. Ἀκούοντας τὴ μεγάλη προσέλευση καὶ ἐπιθυμία τῶν σπουδαστῶν εἶχε την καλοσύνη νὰ κάνει πάλι ἓναν ἀκόμα ἐξαίρετο μεντρεσὲ.
  5. Οἱ σπουδαστὲς ὃσοι κατακτοῦν τὴ γνώση τοῦ ἱεροῦ νόμου, θεέ μου, ἡ δύναμη καὶ ἡ ζωὴ τοῦ ἱδρυτῆ νά αὐξάνει μέρα μὲ τὴ μέρα.
  6. Νὰ γραφεῖ τὸ ὂνομα Rãsimã (τοῦ ποιητή) στὴν ὑψηλὴ θολωτὴ πύλη του, σ’ ἓνα δίστιχο συμπλήρωσε δύο εὐχάριστα χρονογράμματα.
  7. Προσφέροντας πάλι μὲ ἀφθονία τὸ θησαυρὸ τῆς γεναιοδωρίας στὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ, ὁ Ἀλὶ πασὰς ὁ δίκαιος ἒκανε ἓναν ὡραῖο μεντρεσέ (9-10-1820 (= 27-9-1821)).

Αιμ. Στεφανίδου-Φωτιάδου, «Ιμαρέτ», Μακεδονικά, τόμ. 25ος,1985-6, σσ. 220-221& πίν. 17

Ιμαρέτ, εστίες δωματίων

Κατά μήκος της οδού Θ. Πουλίδου και στη θέση των κατεδαφισθέντων εστιών των κελιών των Σοφτάδων λειτούργησαν μια σειρά από μικρομάγαζα, τα οποία τελικά κατεδαφίστηκαν τη δεκαετία του ’80.

Η κτητορική επιγραφή στην είσοδο του Ιμαρέτ

Ἒχει τρεῖς στίχους σὲ κάθε μιὰ ἀπὸ τὶς ἐννέα γραμμὲς, ἐκτὸς τῆς τελευταίας που ἒχει τέσσερα διαστήματα, στὰ δύο ἀκραῖα ποὺ εἶναι μικροτέρου πλάτους καὶ εἶναι γραμμένα χωριστὰ δύο τμήματα ἑνὸς στίχου.

  1. Ὁ ἀνώτερος μονάρχης τῆς ἐποχῆς, ὁ χρηστὸς τὰ ἢθη Μαχμοὺτ ἀξίζει ἀκόμα καὶ ὁ Δαρεῖος νὰ γινόταν φύλακάς του.
  2. Ὁ κόσμος εὐημερεῖ πάντα στὴ σκιὰ τῆς δικαιοσύνης του.
  3. Ὁ κόσμος γίνεται γεναῖος μὲ τὰ ἀγαθὰ τῆς εὐεργεσίας του. Στὴν ἐποχή του ὃλοι οἱ ἂνθρωποι ἐπιδίδονται σὲ ἀγαθοεργίες, γιὰ παράδειγμα ὁ Χατζὴς Μουχαμὰντ Ἀλὶ πασάς. Ἡ εὒφορη Αἲγυπτος εἶχε καταστραφεῖ ἀπὸ τὴν τυραννία, ἀπὸ τὴν ἡμέρα ποὺ ἒγινε βαλὴς τὴν ἀνακαίνισε ὁλόκληρη. Αὐτὸς εἶναι ὁ γεναιόδωρος τῆς ἐποχῆς.
  4. Γενικὰ ὃλοι οἱ ὑπήκοοί του ἒτυχαν πάντα τῆς χάρης τοῦ προστάτη τους.Πρῶτα ἒκανε ἓναν μεντρεσὲ γιὰ ἐπιστροφὴ (τῆς εὐσπλαχνίας;) στὴν πατρίδα του, γιατὶ ἒγινε ἡ Καβάλα τόπος διαμονῆς τῶν σοφῶν.
  5. Μὲ σκοπὸ νὰ προσφέρεται κάθε μέρα τροφὴ σὲ ὃσους ζητοῦν, ἒκτισε ἒπὶσης ἓνα νέο ἰμαρὲτ. Ἡ μεγάλη πύλη του ἀπὀ τὸ πλῆθος τῶν ἀγαθῶν ποὺ κυκλοφοροῦν,
  6. ὑπαινίσσεται ὃτι οἱ εὐεργεσίες συνεχίζουν μόνο μὲ εὐχαριστίες. Θὰ εἶναι σωστὸ νὰ πῶ (ὁτι) ὁ ἣλιος καὶ ἡ σελήνη εἶναι οἱ δύο ἂρτοι του, ποὺ ἒδωσε στὸν οὐρανὸ ἀπὸ τὴ διανεμημένη τροφὴ.
  7. Θεὲ μου, τὸν γεναιόδωρο αὐτὸν ἂνδρα διαιώνισε μὲ τιμὴ καὶ μὲ εὐτυχία στὸ κράτος αὐτὸ ποὺ εὐημερεῖ, νὰ εὶναι παντοτινὸς μὲ καλοτυχία ὃσο ὑπάρχει αὐτὸς ὁ κόσμος, νὰ εἶναι ἀθάνατος ὃσο ὑπάρχει αὐτὸς ὁ ἐννιάθολος οὐρανὸς. Ὁ Rifat δοῦλος τοῦ Emin ὃταν ἒγραφε τὸ χρονόγραμμά του σύνταξε δύο ἡμερομηνίες μὲ αὐτὸ τὸ ἓνα δίστιχο.
  8. Ἐπιδίωξε νὰ κατασκευαστεῖ ἰμαρὲτ γιὰ τοὺς ἐπιστήμονες 9-10-1820 = 27-9-1821. Ὁ Ἀλὶ πασάς ἐπέκτεινε τὰ γεύματα στοὺς οὐλεμάδες 9-10-1820 = 27-9-1821.
  9. Ὁ ταπεινὸς Yesãrizãde Mustafa Izzet, ὁ θεὸς νὰ συγχωρέσει τὶς ἀμαρτίες τους.

Αιμ. Στεφανίδου-Φωτιάδου, «Ιμαρέτ», Μακεδονικά, τόμ. 25ος, 1985-6, σσ. 221-223

Το Külily (συγκρότημα δημοσίων κοινωφελών κτισμάτων), Ιερατική Σχολή και Πτωχοκομείο, εκτείνεται κατά μήκος της σημερινής οδού Παυλίδου, καταλαμβάνει έκταση 4.200 τμ. και συγκροτείται από τέσσερις επί μέρους ενότητες που παρατάσσονται σε σειρά. Κάθε ενότητα οργανώνεται γύρω από τέσσερες αιθριαυλές και αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα.

Αποτελείται από δύο μεντρεσέδες και δύο μεστζίτ (κλειστή θολωτή τάξη), ένα ιμαρέτ, ένα μεκτέμπ (σχολείο δημοτικό) και τα γραφεία της διευθύνσεως. Τα οθωμανικά κτίσματα αυτής της κατηγορίας συγκροτούνται από την παραθετική επανάληψη, σε απλούς σχηματισμούς, μιας θολωτής μονάδας που έχει τυποποιημένα χαρακτηριστικά, μορφή και διαστάσεις.

Οι μικροί θόλοι (από πλίνθους και κονίαμα) των μονάδων της κάθε επί μέρους ενότητας παρουσιάζουν διαφορές από τους θόλους των άλλων. Διαφοροποιούνται επίσης και οι θόλοι των χαρακτηριστικών χώρων. Εξωτερικά όλοι επενδύονται με φύλλα μολύβδου, τα οποία αλληλοκαλύπτονται για καλύτερη στεγανοποίηση της επιφανείας σχηματίζοντας στις ενώσεις ακτινωτές νευρώσεις, στοιχεία γνώριμα στην οθωμανική αρχιτεκτονική. Το Ιμαρέτ, κομψοτέχνημα μουσουλμανικής αρχιτεκτονικής (επηρεασμένο ωστόσο από τη μακεδονίτικη), εντυπωσιάζει με την ποιότητα των χώρων του. [Θ. Χαραλαμπίδου, Καβάλα. Συνοικισμός Παναγία, Αθήνα 1999]

Υπάρχουν εξηγήσεις σε δύο γλώσσες, πως πρόκειται για το προσωπικό των μαγείρων. Βοηθοί των μαγειρείων, μεταφορείς πιλαφίου και πόσιμου νερού (και σπουδαστές του μεντρεσέ, αρμόδιοι για τον επισιτισμό των φιλοξενουμένων). Με την παρεξηγημένη χειρόγραφη σημείωση: Είναι παλαιοί στρατιώτες Τούρκοι καλούμενοι «Janissaires» (Γενίτσαροι). [Ταχυδρομικό δελτάριο ταχυδρομημένο από την Καβάλα την 5/6/1909]