|| Ιστορικά και άλλα σημειώματα ||
Του Ζήση Α. Βαπορίδη
Μέχρι το 1968 στα κεντρικότερα σημεία της πόλης, απέναντι από τον Κήπο της Δημαρχίας και της μοναδικής τότε πλατείας (Φουάτ ή Ελευθερίας αργότερα) υπήρχαν δύο επιβλητικά μνημεία που με την κομψή λιτότητα των γραμμών και τη σεμνή προβολή τους κοσμούσαν τον τόπο και εδραίωναν τμήμα της Ιστορίας της.
Κατά καιρούς, από την εποχή της μοναδικής επίσκεψης του Μοχάμεντ Άλι στη γενέτειρά του όπου μερίμνησε για τον ευπρεπισμό των τάφων των γονιών του, οι απόγονοι φρόντισαν με τα έσοδα από τα Βακούφικα (θρησκευτική κτήματα της πόλης και της Θάσου) για τη διατήρηση και τη βελτίωση, με επεμβάσεις περί το 1874 και 1911 και με το ενδιαφέρον των Ελληνικών Αρχών το 1928-1934.
Οι τάφοι των γονέων του Μοχάμεντ Άλι
Μετά το 1928, ο Δήμος Καβάλας, σε συνεργασία με την επιτροπή διαχείρισης των αιγυπτιακών βακούφικων κτημάτων, επισκεύασε όχι μόνον τα μνημεία των προγόνων του Μοχάμεντ Άλι, αλλά και την πατρική οικία.
Η τελευταία τότε επισκευή έγινε από τον εκ Μυριοφύτου Γεώργιο Καλοκάρδη, ο οποίος εκπόνησε, επίσης, σχέδια και μακέτα προβολής των μνημείων του πατέρα του και της μητέρας του, Ζεϊνέμπ Χατούν, που μέχρι το 1968 βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης.
Το δε Υπουργείο Συγκοινωνιών ανέθεσε σε αρχιτέκτονα τη διαμόρφωση της μικρής Πλατείας Μοχάμεντ Άλι μπροστά από την κατοικία και βόρεια της εκκλησίας της Παναγίας, χωρίς τότε να υπάρχει σκέψη για άγαλμα. Αργότερα, με τις τροποποιήσεις που ζήτησε ο Δημητριάδης και σε σχέδια του Βερούτσι, θα απαλλοτριωθούν και θα κατεδαφιστούν και άλλα κτίρια, για να φανεί το «πατρικό», καθώς και είκοσι τέσσερα σπίτια χριστιανών του «Μαχαλά» πίσω στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου.
Επίσης, έγινε λόγος να κατεδαφιστεί το Στρατιωτικό Νοσοκομείο με τη σκέψη να γίνει αργότερα μια μεγαλοπρεπής σκάλα μέχρι κάτω στο επίπεδο του μόλου.
Το μνημείο από τα μέσα του 19ου αιώνα βρισκόταν έξω μεν από το κατεδαφισμένο τείχος –που δημιούργησε τη σημερινή οδό Δοϊράνης– αλλά στην άκρη του απέραντου νεκροταφείου που καταλάμβανε τον χώρο όλης της σημερινής πλατείας και τις άκρες του χειμάρρου (σημερινή οδός Ι. Δραγούμη).
Πότε ακριβώς χτίστηκε το μνημείο σε στιλ τουρκο-μπαρόκ δεν είναι εξακριβωμένο.
Η φωτογραφία έχει τραβηχτεί πριν από την απομάκρυνση των υλικών κατεδαφίσεων και την κατασκευή του περιβόλου (και όταν το ιστορικό κυπαρίσσι ήταν σχετικά νέο). Η δε οδός Δοϊράνης απεικονίζεται μετά την κατασκευή του μεγάλου αγωγού των ομβρίων και την επιχωμάτωσή της.
Ο δρόμος Αμπά Χιλμή (Βενιζέλου) στη διασταύρωση με την οδό Δοϊράνης αντίκριζε το κατάστημα των ωρολογοποιών Δημοσθένη και Κωνσταντίνου Νάννου.
Πίσω δε από την οικοδομή αυτή διατηρήθηκε εγκλωβισμένο ένα τμήμα του παράλιου τείχους, το οποίο περιέκλειε όλο τον επίπεδο χώρο –της προ του 1880 παλιάς πόλης. Ακόμα, περιέτρεχε τη Βενιζέλου μέχρι την πύλη, την καλούμενη «Ισκαλέ Καπουσού» (πύλη της «σκάλας» του λιμανιού) και συναντούσε το παράλιο τείχος της χερσονήσου.
Στη φωτογραφία απεικονίζεται το μνημείο της μητέρας του Μοχάμεντ Άλι μετά την κατεδάφιση του “τεκέ”.
[Φωτογραφίες από τη συλλογή του Ιμαρέτ του 20ου αιώνα.]
Η θέση του τουρμπέ, όπου ετάφη η Ζεϊνέμπ, κόρη του Χουσεΐν Αγά, του Καβαλιώτη, στην κεντρική πλατεία, από το 1794 ως το 1967 (το μνημείο έτυχε τιμές ιδιαίτερες). Θεωρούνταν τάφος της μητέρας του Μεχμέτ Αλή. [Κ. Λυκουρίνος, «Η Καβάλα της οθωμανικής περιόδου (τέλη 14ου αι.-1912). Η παλιά πόλη-συνοικία της Παναγίας», Η παλιά πόλη της Καβάλας (7ος π.Χ. – 20ός αι.), εκδ. Το Κάστρο, Καβάλα 2005, σ. 113.]
Στο εσωτερικό του υπήρχε λάρνακα με μαρμάρινη επιτύμβια στήλη με επιγραφές:
Hüve’l-hallakû’l bâki
Merhume mağfure el-hac
Hüseyin Ağa’nın kerimesi
Zeyneb Hatun
Kavalah ruhuna ve cem’i
mü’minin
ve müminata rahmet eyleye bi
hürmeti’l Fâtiha
Sene 1210 H. / 1795 M.
Yaratan ve Bâki olan odur.
Allah günahlarını affetsin Haci Hüseyin Ağanın
Eşi rahmetli Kavalah Zeyneb Hatun ruhuna
Ve bütün Müslüman müminlerin ruhlarına Fâtiha.
[Heath W. Lowry & Ismail E. Erünsal, Remembering Οne’s Roots, Bahcesehir University Press 2011, σ. 123.]
Αἰωνία ἡ μνήμη τῆς μεταστάσης καὶ άλησμόνητης προσκυνητρίας Ζεηνέμπ Χατοῦν, θυγατρός τοῦ Χουσεΐν Ἀγᾶ τοῦ Καβαλιώτου. Τὸ δὲ πνεῦμα τοῦ πλήθους τῶν πιστῶν τῶν συντελεσάντων εἰς τὴν τελειοποίησιν τοῦ μνημείου τούτου εἲθε νὰ εὐλογῇ πάντοτε ὁ Ὑψιστος.
Το 1930, στην Πλατεία Φουάτ με απαλλοτριώσεις και κατεδαφίσεις παραγκοειδών κτισμάτων, ο χώρος διαμορφώθηκε κατάλληλα για να αναδείξει το περιφραγμένο μνημείο με το αιωνόβιο κυπαρίσσι. Πίσω διακρίνεται η οδός Μεγάλου Αλεξάνδρου με το ξενοδοχείο Αττικό και η οδός Ίωνα Δραγούμη μέχρι την οδό Ερμού.
Συνεχίζεται…