|| Ιστορικά και άλλα σημειώματα ||
Του Ζήση Α. Βαπορίδη
08.07.1806: Οι αρχηγοί του στρατού ορκίζονται να πεθάνουν για τους σκοπούς του Μεχμέτ Αλή. Εβδομήντα Αλβανοί οπλαρχηγοί δίνουν μπροστά στο βιβλίο του Προφήτη όρκο πίστης στον Μεχμέτ Αλή, στηρίζοντας την απόφασή του να μην εγκαταλείψει την Αίγυπτο όπως πρόσταζε η Υψηλή Πύλη.
Η αφοσίωση των Αλβανών στον Σαρετσεσμέ τους, τον Μεχμέτ Αλή βασίζονταν στην μοναδική αρετή των -έναν κώδικα τιμής- την Μπέσα.
Οι Άγγλοι την 17ην Μαρτίου 1807 αποβιβάζουν 5.000 στρατιώτες υπό τον στρατηγό Alexander Mackenzie-Fraser και τον Αύγουστο καταλαμβάνουν την Αλεξάνδρεια. Αντικειμενικός σκοπός ήταν ο ναυτικός έλεγχος της ανατολικής Μεσογείου σε βάρος των Οθωμανών.
Ο Μεχμέτ Αλή τότε βρισκόταν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των Μαμελούκων στην άνω Αίγυπτο όταν πληροφορήθηκε για τη βρετανική απόβαση και η άμεση αντίδραση των δυνάμεων του έφερε σε δύσκολη θέση τους Βρετανούς οι οποίοι υπέστησαν βαριά ήττα στην Ροζέτα, και οι δυνάμεις τους πολιορκήθηκαν στην Αλεξάνδρεια.
Μια συμφωνία με τον Βαλή για να φύγουν τα βρετανικά στρατεύματα από την Αίγυπτο υπογράφηκε τελικά στις 19.09.1807. Τελικώς δέχθηκαν την παράδοση της πόλης στον Βαλή με αντάλλαγμα την αναγνώριση της μη εξάρτησής του από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Την 25.09.1807 οι τελευταίες βρετανικές δυνάμεις εγκατέλειψαν την Αίγυπτο έχοντας «κλείσει» εμπορικές συμφωνίες με τον φιλόδοξο Βαλή, αλλά χωρίς να τον αναγνωρίσουν επίσημα.
Συγχαρητήριο Φιρμάνι του Σουλτάνου Σελίμ του Γ΄ το 1807: Τον διορίζει Πασά της Αλεξάνδρειας, για την απόκρουση του Αγγλικού Στόλου από τις δυνάμεις του. Από τις πρώτες φροντίδες του Μεχμέτ Αλή Πασά ήταν να εκμεταλλευθεί την παρουσία των Γαλλικών αποστολών (στρατιωτικών, επιστημόνων και τεχνικών). Προσφέροντας στη Γαλλίας πολλά προνόμια σε σύγκριση με άλλες χώρες.o Μεχμέτ Αλί Πασά ήταν επίσης ένας καλός φίλος της Γαλλίας περιορίζοντας τις φιλοδοξίες της Μ. Βρετανίας στη Μεσόγειο. [Mehmet Kocaoolu, The revolt of Cavallan Mehmet Ali Pasha, σ. 216.]
Το 1806, ο Γάλλος συγγραφέας και πολιτικός Chateaubriand έγραψε πως h Αλεξάνδρεια με πληθυσμό 6.000 κατοίκων, είναι το πιο θλιβερό και έρημο μέρος στον κόσμο…
Ο Μεχμέτ Αλή, Πασάς της Αλεξάνδρειας
Ο Βαλής χρειαζόταν πολύ λίγο ύπνο και δεν είχε καμία συμπάθεια για εκείνους που ήθελαν να κοιμούνται όλη τη νύχτα καθώς ήταν ανυπόμονος να πάρει απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις του. Έλληνες έμποροι, όπως οι Tossizza, Anastasi και Casulli, Γάλλοι στρατιώτες όπως ο Seve, Ιταλοί γιατροί, όπως οι Bausani και Gaetani, κλπ. συνέρρεαν στην Αίγυπτο για να υπηρετήσουν το νέο κυβερνήτη Η πραγματική διοίκηση της χώρας, ωστόσο, ήταν συνέχεια στα χέρια της οικογενείας του Mehmet Ali, των συμμάχων και υποστηρικτών του. Οι άνδρες από την Καβάλα ήταν επίσης συγγενείς του και συμπεθεριό.
Οι δύο ανιψιοί του, οι αδελφοί Yakan, υψηλόβαθμα στρατιωτικά και πολιτικά στελέχη, ενώ ο άλλος ανιψιός του, Muhammad al-Sharif, ήταν διευθυντής των οικονομικών και αργότερα διοικητής της Δαμασκού. Οι γαμπροί του, ο Muhammad al-Bey Defterdar και ο Muharram Bey, κυβερνήτης της Αλεξάνδρειας και διοικητής του ναυτικού, αντίστοιχα.Ο τρίτος γαμπρός του, Yusif Kamil, ήταν ένας Οθωμανός που έγινε muawinbash. Εκτός από τα μέλη της στενής (κοντινής) οικογένειάς του, μεγάλοι συνεργάτες του ήταν Αλβανοί από την Καβάλα, τη γενέτειρά του, ή Οθωμανοί από διάφορα μέρη της αυτοκρατορίας, π.χ. Κιρκάσιοι, Γεωργιανοί, Λαζοί, Έλληνες.
Μεταξύ των κορυφαίων εν υπηρεσία Οθωμανών ήταν ο Muhammad Lazoglu, ο katk hoda του.
Ο Sami Μπέης, ο οποίος ήρθε από την Ελλάδα, ήταν για πολλά χρόνια ο muawin bash. Ένας άλλος Έλληνας, ο Baqi Μπέης, ήταν διευθυντής των οικονομικών, και ο Maho Μπέης, ένας Χιώτης, που ήταν δημοσιονομικός διαχειριστής.
[Afaf Lutfi al-Sayyid Marsot, Egypt in the reign of Muhammad Ali, Cambridge University Press, 1984, σ. 78.]
1809 Ο Ιμπραήμ υποδέχεται τη μητέρα του Αμινέ που καταφθάνει στην ακρόπολη του Καΐρου
Ο Μεχμέτ Αλή λίγο φρόντιζε το πρωτόκολλο για το εαυτόν του, ήταν επιμελής στους πλησίον του. Έτσι κατά την άφιξη της Εμινέ Χανέμ μητέρας του Ιμπραήμ Πασά στο Κάιρο την περιέβαλε με όλες τις τιμές, είχε δε εναντιωθεί στις γυναίκες του χαρεμιού, οι οποίες διαδήλωσαν την δυσαρέσκειά τους κατά την αναγγελία της αφίξεως στην αγορά της Choubra στην ακρόπολη, για να χαιρετίσουν την σύζυγο του.
Κατά το γάμο μιας των θυγατέρων του, της Ναζλί με κάποιον Μεχμέτ Μπέη Defterdar οργανώθηκαν πολυτελέστατες γιορτές και έγιναν δωρεές αγαθοεργίας.
Όταν έγινε Βαλής ο Μεχμέτ Αλή της είχε αγοράσει ένα σπίτι στην Πόλη, όπου έμενε με τις κόρες της, ανάλογο της νέας του καταστάσεως. Σαν σύζυγος του Βαλή η Εμινέ είχε παρουσιασθεί στο Σουλτάνο στην Αυλή και με τις Πριγκίπισσες εκκαλείτο από τις Κυρίες των υψηλών τιτλούχων. Γυναίκα με ευφυΐα γρήγορα προσαρμόσθηκε στον πολύ διαφορετικό τρόπο ζωής.Όταν φθάνοντας στο Κάιρο είδε τις πανέμορφες Κιρκάσιες παλλακίδες του χαρεμιού (που προστάτευε ο Μουσουλμανικός νόμος) είπε: «Μεχμέτ Αλί, υπήρξα σύζυγός σου μέχρι σήμερα του λοιπού είσαι ξένος».
[Πίνακας και σχόλιο:Prince Osman Ibrahim, Caroline et Ali Kurhan, Méhémet Alilegrand. Μémoires intimes d’une dynastie 1805-2005, σ. 23.]
Η Amine Hanim δεν έπαψε ποτέ να είναι γενναιόδωρη με όσους είχαν ανάγκη, ή να βοηθάει τις οικογένειες που αντιμετώπιζαν προβλήματα. Mετά τη σφαγή των ηγετών των Μαμελούκων η Αμινέ απομονώθηκε αποκρούοντας τον πασά. Εκείνη δεν είχε τίποτα κοινό με τα άκαρδα ανθρώπινα όντα που φαντάζονται τον οίκτο ως σύμπτωμα αδύναμου νευρικού συστήματος και την ίδια ως μια ασθενική πνευματικά προσωπικότητα.
Έτσι, τόσο οι φτωχοί αλλά και οι πλούσιοι, τιμούσαν την μνήμη της και την αναπολούσαν στοργικά. …Ο Ahmed Tahir από την Καβάλα διετέλεσε διοικητής της Άνω Αιγύπτου, αφού κατέπνιξε μια στάση στην περιοχή. O Ali Selanikli (Σαλονικιός) διοικητής της Αλεξάνδρειας: ήταν ο καλός φίλος του Μεχμέτ Αλή (πέθανε το 1824, ο Βαλής επέτρεψε να ταφεί στο Μαυσωλείο της οικογένειας του στο Κάιρο).
«H Zubeida Hanem αδελφή του Μεχμέτ Αλή, παντρεύτηκε τον “Miralai” Μουσταφά Μπέη-Αγά που ήταν γιος του Αλή Αγά Shehirly, ο γιος τους ήταν ο Χουσεΐν Αγάς. γεννημένος στην Καβάλα το 1801. Διετέλεσε στρατηγός του Ιμπραήμ στην εκστρατεία της Συρίας 1831-1840. Οι απόγονοι τους πήραν το όνομα του Yeghen-Yakan-Yegen που στα τουρκικά σημαίνει « ο ανιψιός από την πλευρά της αδελφής του».
H κόρη του Πριγκίπισσα Hatice Hanim (γνωστή και ως Nazli) πέθανε στην Αλεξάνδρεια τον Αύγουστο του 1860. Θαμμένη στο Nebi Danyal Türbesi στην Αλεξάνδρεια. Στη συνέχεια με ανακομιδή θάφτηκε ξανά στο Ιmam-i Şafii Türbesi.
Ο Muhammad Hüsrev Dramali Bey (ο άνδρας της Nazli), ήταν από το σόι της Μάνας της. Όπως κι ο αδελφός του Ahmed Dramali (που διετέλεσε διοικητής αστυνομίας της Αλεξάνδρειας).
Ο Osman Nureddin, παντρεμένος με την κόρη του θείου του, İshak Beğ, επρόκειτο αργότερα να γίνει Διοικητής Στόλου.
O Ahmed Αbu Widan ήταν Κιρκάσιος σκλάβος που διέπρεψε στο στρατό (διοικητής του Σουδάν) παντρεύτηκε την Zeyneb (1826-1886) την νεότερη κόρη του Μεχμέτ Αλή και μιας κιρκάσιας παλλακίδας του.
[Emine Foat Tugay, Three Centuries Family chronicles of Turkey and Egypt, London 1963, σσ. 115-116.]
Ο εκ Καβάλας Muhammad al-Sharif, Kavalali Büyük ανεψιός της Emine, διετέλεσε υπεύθυνος των οικονομικών, Διοικητής της Κάτω Αιγύπτου και της Δαμασκού 1832-36. Πέθανε στις 13Φεβρουαρίου 1865. Ήταν αντίθετος στο να φωτογραφηθεί, αλλά στο τέλος της ζωής του τυφλώθηκε και εν αγνοία του φωτογραφήθηκε, σύμφωνα με την επιθυμία του γιου του Ali Cherif pacha ο οποίος θεωρείται ως ο πρώτος συλλέκτης έργων τέχνης του μουσουλμανικού κόσμου.
O Μεχμέτ Αλή είχε δύο συζύγους: μετά τον θάνατo της Emine Hanim. Δεύτερη πήρε την Shams Uz–Zafar Hanim μια πρώην Γεωργιανή σκλάβα που του πρόσφερε τέσσερα παιδιά (όλα πέθαναν μικρά). Πέθανε στο Κasr al–Nil, κοντά Bulaq, to 1846. Τρίτη ήταν η Nuraj Hanim, μια πρώην Γεωργιανή σκλάβα, με την οποία δεν έκανε παιδιά. Τέταρτη η Shams–i–Nur Hanim, μια πρώην Κιρκασιανή σκλάβα που έγινε κυρία του χαρεμιού με τον τίτλο της Hanim το 1824. Πέθανε το 1863 (ετάφη στο νεκροταφείο Fenayi, στο Σκούταρι). Πέμπτη Zépha Hanim [Um Iskander], μια πρώην Γεωργιανή σκλάβα. Έκτη αναγνώρισε την Mahduvran Hanim efendi., ή Mah–Duran Hanim Παλάτι του Shubra, Κάιρο, π.1880). μ. Αργότερα, είχε έναν απροσδιόριστο αριθμό kadinefendi, Ikbal και Gozde (συζύγους και παλλακίδες).
Η Μάρθα Παυλίδου, στην ανακοίνωσή της «Ένας ξακουστός Οθωμανός στο Πράβι των αρχών του 19ου αιώνα», παρουσιάζει άλλον ένα επιφανή αξιωματούχο συγγενή του Μεχμέτ Αλή. Γράφει:
Περπατώντας κάποιος έξω από την Ιερά Μητρόπολη της Ελευθερούπολης (Πράβι) παρατηρεί στη δεξιά προβολή της τοποθετημένη μια επιτύμβια στήλη από μάρμαρο, η οποία αποτελείται από τέσσερες πλευρές, στις τρεις από τις οποίες υπάρχουν ανάγλυφα γράμματα του οθωμανικού αλφαβήτου.
Μετάφραση οθωμανικής επιτύμβιας στήλης:
«Καθετί ζωντανό μια μέρα θα πεθάνει. Τι είναι έχθρα;
Μας γέμισες την ψυχή με πόνο, μας έκαψες.
Ο Χουσεΐν Αγάς (παιδί, υιός, οικογένεια) απεβίωσε.
Μοιρολογούμε.
Ο Χαλίλ Μπέη, συνταγματάρχης γενιτσάρων (είναι εκείνος που το γράφει),
στο Πράβι της Μακεδονίας έγινε γνωστός.
Μην τον έχεις μακριά σου, να τον αφήσεις σε τάφο με κήπο από τριαντάφυλλα,
αιωνίως στον Αλλάχ προσευχόμαστε. 1235 [1819].
Συρία Δαμασκός». _
Μετά από έρευνα, στηριζόμενη στον κατάλογο που καταγράφεται η Δυναστεία Μωχάμετ Άλυ με υπότιτλο γενεαλογία, όπως και σε βιβλία που δίνουν πληροφορίες για τη ζωή του, αναγνωρίζεται ότι ο Χουσεΐν Αγάς της επιτύμβιας στήλης ήταν θείος του Μεχμέτ Αλή Πασά. Μάλιστα στον κατάλογο αυτόν αναγράφεται τ’ όνομα του ιδίου αλλά και του υιού του Χαλίλ Μπέη, όπως δηλαδή και στην επιτύμβια στήλη. Επί πλέον καταγράφονται και οι ιδιότητές τους.
Πιο συγκριμένα ο Χουσεΐν Αγάς ήταν στρατιωτικός διοικητής στην Καβάλα και πιο ειδικά στο Πράβι. Ο Χαλίλ Μπέη ήταν συνταγματάρχης γενιτσάρων στην Αίγυπτο και διέπρεψε στον τομέα του με τη βοήθεια του ξαδέλφου του, Μωχάμετ Άλυ . Πέθανε δε στην Καβάλα. Σύμφωνα με πηγές ο Χουσεΐν Αγάς είχε και ένα παιδί ακόμα, μια κόρη, που ονομαζόταν Ζεϊνέμπ. […]
[Μάρθα Παυλίδου, «Ένας ξακουστός Οθωμανός στο Πράβι των αρχών του 19ου αιώνα», Πρακτικά 1ου Συνεδρίου Τοπικής Ιστορίας, Δήμος Παγγαίου 2017, σσ. 319.]
Ο Μεχμέτ Αλή είχε την ευφυή ιδέα να προσκαλέσει χριστιανούς εµπόρους από την ευρύτερη περιοχή της Καβάλας, αλλά και από τα νησιά του Αιγαίου, προκειμένου να ενισχύσουν το εμπόριο και την οικονομία της Αιγύπτου. Με τη δραστηριότητα αυτή συνδέθηκε άµεσα η επανίδρυση της πόλης, της Αλεξάνδρειας.
[Robert Ilbert, «Alexandrie Cosmopolite» τόµος François Georgeon, Paul Dumont Παρίσι 1992, 171-185.]
Ξέρω ότι στους πενήντα άντρες που έρχονται από την Ευρώπη για να μου προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, σαράντα εννέα είναι σαν ψεύτικα κοσμήματα, αλλά μπορώ να ξεχωρίσω το ένα πραγματικό διαμάντι που ίσως να είναι ανάμεσά τους.
[Dunn, John P, Αποστολές και μισθοφόροι, σελ. 11.]
Ιδιαίτερα ξεχώρισε κι αντάμειψε πλουσιοπάροχα τον φίλο των νεανικών του χρόνων Μ. Τοσίτσα. Ο οποίος και στα γεράματά τους τον συνόδευσε τιμητικά στο μοναδικό του ταξίδι του 1846 στην Κωνσταντινούπολη και στο προσκύνημα του στους τάφους των προγόνων του στη γενέτειρα πόλη.