Του Βασίλη Τσιάντου
ΤΓιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (Johann Wolfgang von Goethe) γεννήθηκε σαν σήμερα στις 28 Αυγούστου 1749 στην Φραγκφούρτη και πέθανε στις 22 Μαρτίου 1832 στην Βαϊμάρη. Έτσι, αφιερώνουμε το κείμενο αυτό στη μνήμη του μεγάλου ποιητή, που γεννήθηκε πριν από 274 χρόνια.
Ήταν Γερμανός ποιητής, δραματουργός, μυθιστοριογράφος, φυσικός επιστήμονας, κριτικός και θεωρητικός της τέχνης και μεγάλος φιλέλληνας. Η μεγάλη σχέση του ποιητή με την Ελλάδα ήταν το έναυσμα για την συγγραφή του σύντομου αυτού σημειώματος. Η αγάπη του για την Ελλάδα, αλλά και γενικά η ζωή και το έργο του, ενέπνευσε πολλούς συγχρόνους του, αλλά και πάρα πολλούς από τους μεταγενέστερους στοχαστές. Εδώ θα γίνει μία πρώτη γνωριμία με τον μεγάλο φιλέλληνα. Σε επόμενο κείμενο θα αναφερθούμε και σε άλλα σημεία της ζωής και του έργου του.
Γεννήθηκε στην Φρανκφούρτη από εύπορη οικογένεια. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας. Παράλληλα ασχολήθηκε με τις εικαστικές τέχνες και τις φυσικές επιστήμες. Η συγγραφική του σταδιοδρομία διήρκησε οκτώ δεκαετίες, από την δεκαετία του 1760 μέχρι την δεκαετία του 1830. Στα χρόνια αυτά έζησαν, γεννήθηκαν, πέθαναν μεγάλες πνευματικές μορφές, όπως ο Βολταίρος, ο Σάμουελ Τζόνσον, μέχρι «τον» Τζώρτζ Έλιοτ. Αν και θεωρήθηκε ότι ανήκε στους ρομαντικούς συγγραφείς, ο ίδιος δεν θεώρησε τον εαυτό του σαν καθαρά ρομαντικό ποιητή, αλλά μάλλον σαν ένα συνταίριασμα ρομαντικού και διαφωτιστή. Στο γράψιμό του είχε για μοντέλο τους κλασσικούς συγγραφείς, τον Όμηρο, τον Πίνδαρο, τον Ευριπίδη, κ.λπ.. Ήταν ένας από τους τελευταίους πολυμαθείς. Είχε ασχοληθεί με την νομική επιστήμη, τις φυσικές επιστήμες, την ποίηση, τις εικαστικές τέχνες, την εκπαίδευση, κ.λπ.. Κανένας άλλος συγγραφέας στην εποχή του δεν έγραψε τόσο ποιοτικά έργα στην ποίηση και στην πρόζα, αλλά και σε άλλα είδη της λογοτεχνίας, όπως για παράδειγμα μακροσκελή μυθιστορήματα και σύντομες ιστορίες.
Είχε μία ενδιαφέρουσα ζωή, συναναστράφηκε με πολλούς αξιόλογους ανθρώπους, διετέλεσε υπουργός του Δούκα της Βαϊμάρης και ήταν στενός συνεργάτης, σύμβουλος και φίλος του για πολλά χρόνια. Ταξίδεψε στην Ιταλία, όπου έμεινε περίπου δύο χρόνια (1786-88). Επισκέφθηκε μεταξύ άλλων τοποθεσιών την Ρώμη, την Κάτω Ιταλία και την Σικελία. Στην Ρώμη ήρθε σε επαφή με την αρχαιοελληνική αισθητική και τέχνη, και ξεκίνησε μέσα του μία κατά κάποιο τρόπο πλατωνική θεωρία για τη θεότητα, την ανθρωπότητα και την καλλιτεχνική δημιουργία. Καθώς αναζητούσε πηγές έμπνευσης αντιλήφθηκε ότι η Ρώμη δεν ήταν Ελλάδα, έτσι επισκέφθηκε την κάτω Ιταλία και την Σικελία, όπου ο μεγάλος του θαυμασμός για την αρχαία Ελλάδα έφθασε στο απόγειό της. Εκεί αισθάνθηκε ότι «ο ρομαντισμός είναι αρρώστια, ο κλασικισμός είναι υγεία»! Το ταξίδι του Γκαίτε στην Ιταλία ενέπνευσε πολλούς Γερμανούς νέους να κάνουν το ίδιο. Γίνεται δηλαδή ο Γκαίτε ο εμπνευστής των νέων Γερμανών, όπως ο Σίλλερ, ο Χέγκελ και ο Χέλντερλιν, οι οποίοι θαύμαζαν την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, λογοτεχνία και τέχνη.
Το μεγαλύτερο και γνωστότερο έργο του είναι ο «Φάουστ». Τον ξεκίνησε το 1771 και ολοκλήρωσε το δεύτερο μέρος το 1831, ένα χρόνο πριν πεθάνει! Δούλευε την εργασία του αυτή εξήντα χρόνια! Ο «Φάουστ» είναι ο συγγραφέας. Είναι ο σύγχρονος του συγγραφέα άνθρωπος. Είναι η πάλη των «δύο ψυχών» μέσα στον άνθρωπο. Η «ανθρώπινη» και η «θεϊκή». Ο κόσμος της δόξας, της ηδονής, του πλούτου, της εξουσίας σε αντίθεση με τον «θεϊκό» κόσμο, τον κόσμο της αρετής, του αγαθού, της αγάπης. Ο ένας δρόμος οδηγεί στον εγωισμό, στα σφάλματα, στην καταστροφή, στον πόλεμο, και ο άλλος είναι ο δρόμος για μία ευτυχισμένη ζωή. Με αυτό το διαχρονικό θέμα ασχολείται το σημαντικότερο έργο του Γκαίτε. Στα επόμενα κείμενα θα αναφερθούμε στην πολυετή πορεία του συγγραφέα, καθώς έγραφε τον «Φάουστ».
Κλείνοντας θα ήθελα να αναφέρω ότι λέγεται ότι ο Γκαίτε λίγο πριν κλείσει τα μάτια του αναφώνησε «Περισσότερο Φως!». Το πρόσωπο που το έγραψε αυτό δεν ήταν παρών στις τελευταίες στιγμές της ζωής του μεγάλου ποιητή και αμφισβητείται η αλήθεια του γεγονότος αυτού. Ασχέτως, όμως από αυτό, το φως συμβολίζει την αλήθεια, την αρετή. Αυτό αναζητούσε ο Γκαίτε στη ζωή του. Το Φως! Αυτό χρειαζόμαστε και εμείς σήμερα στη ζωή μας. «Περισσότερο Φως»!
Ο Βασίλης Τσιάντος είναι Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος