Του Βασίλη Τσιάντου
Στο άπειρο πορεύομαι
Απ’ τ’ άπειρο ξεκίνησα
Κέντρο του σύμπαντος κι αθάνατος
Νόμισα ο άμυαλος πως ήμουνα.
«Επιτύμβιο»
Θανάσης Παπακωνσταντίνου
Στις αρχές του έτους ένας πολύ αγαπητός συνάδελφος μου πρότεινε να κάνουμε μία εκδήλωση για το άπειρο σε Λύκειο της περιοχής. Αποδέχτηκα με χαρά την πρόσκληση και ανέλαβα το φιλοσοφικό μέρος του απείρου. Όπως συμβαίνει σε κάθε περίπτωση πρωτόπειρου ανθρώπου ξεκίνησα την αναζήτηση για υλικό της ομιλίας, έχοντας μόνο στο μυαλό μου ότι ο Αναξίμανδρος είχε πει ότι το άπειρο ήταν η αρχή των πάντων.
Πίστευα ότι θα έβρισκα αρκετό υλικό, αλλά δεν υπολόγιζα ότι θα έβρισκα «άπειρο» υλικό για το άπειρο! Έτσι, ξεκίνησα την μελέτη, αφού η «μελέτη είναι το παν». Αναζητώντας στο διαδίκτυο κάτι το ιδιαίτερο για το άπειρο «έπεσα» επάνω στο τραγούδι του Τζέιμες Γιουνγκ (Jaymes Young) “Infinity (Άπειρο)”. Μέσα στους στίχους ο Γιούνγκ λέει “I love you for Infinity”, δηλαδή «Σ’ αγαπώ για άπειρο» προφανώς εννοώντας «Θα σε αγαπώ για πάντα».
Γιατί όμως δεν έβαλε τις λέξεις “for ever”; Αυτό ήταν ένα ερωτηματικό για μένα. Έτσι αναζήτησα τους στίχους και όταν «έπεσα» πάνω στην στροφή που λέει,
Meet me at the bottom of the ocean
Where the time is frozen
Where all the universes open
Love isn’t random, we are chosen
And we could wear the same crown
Keep slowing your heart down
We are the gods now
Συνάντησέ με στον βυθό του ωκεανού
εκεί που ο χρόνος είναι παγωμένος
όπου όλα τα σύμπαντα ανοιχτά
Η αγάπη δεν είναι τυχαία, είμαστε επιλεγμένοι
Και θα μπορούσαμε να φορέσουμε το ίδιο στέμμα
Συνέχισε να επιβραδύνεις την καρδιά σου,
Είμαστε οι θεοί τώρα
ξετρελάθηκα με την έμπνευση του στιχουργού. Γιατί; Διότι με εντυπωσίασε η πηγή της έμπνευσής του! Έμπνευση από την επιστήμη; Από την φυσική; Από τα μαθηματικά; Από την φιλοσοφία; Είναι δυνατόν για ένα στιχουργό, τραγουδοποιό της σύγχρονης γενιάς να έχει πάει τόσο βαθιά;
Μήπως είναι δικό μου ατόπημα, μέσα στην αγάπη μου να «βλέπω» παντού αλληλοσυσχετίσεις και αλληλεξαρτήσεις, ακόμη πιθανά και εκεί που δεν υπάρχουν; Είναι δυνατόν ο Τζέιμς Γιουνγκ να εμπνεύστηκε από αυτά που νόμιζα εγώ; Μήπως η Γεωργία είχε δίκαιο, που με αμφισβήτησε; Βέβαια, την αμφισβήτηση την έχω και εγώ μέσα μου βαθιά ριζωμένη, απομεινάρι της μελέτης της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας. Ποια είναι όμως τα σημεία που με ώθησαν να σκεφτώ ότι Τζέιμες Γιουνγκ εμπνεύστηκε από όλα τα παραπάνω, κατά την δική μου σκέψη; Πρώτα απ’ όλα ήταν ο τίτλος “Infinity”, όπως είπα και παραπάνω. Γιατί δεν έγραψε “for ever”; Το Infinity είναι «τεχνικός» όρος στα μαθηματικά και την φυσική. Για τα μαθηματικά είναι εύκολο να το αντιληφθούμε όλοι από την εγκύκλια γνώση που έχουμε λάβει με τα όρια που τείνουν στο άπειρο, με το πλήθος των φυσικών (1, 2, 3, …) που είναι άπειροι, κ.λπ. Στην φυσική έχουμε ερωτήματα σχετικά με την έκταση του σύμπαντος. Είναι το σύμπαν άπειρο ή πεπερασμένο;
Το ερώτημα αυτό υπάρχει από την αρχαιότητα. Βέβαια, για να είμαστε απόλυτα σωστοί θα πρέπει να ορίσουμε «τί είναι το άπειρο»! Είναι κάτι που δεν έχει «πέρας», τέλος; Που είναι απεριόριστο; Άρα, κάτι που δεν μπορεί να επεκταθεί; Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις θα πρέπει να δοθούν με προσοχή, διότι διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος να πέσουμε σε πλάνη, όπως ισχυρίζεται ο Στήβεν Κροθερς (Stephen J. Crothers) ότι έπεσε ο Νομπελίστας του 2013 Μπράιαν Σμιτ (Brian Schmidt) σε ερώτηση 11χρονου μαθητή! Ο Αυστραλός Μπράιαν Σμιτ και οι Αμερικανοί Σαούλ Πέρλμιούτερ (Saul Perlmutter) και Άνταμ Ρίις (Adam Riess) μοιράστηκαν το βραβείο Νόμπελ φυσικής για το 2013. Οι παρατηρήσεις και οι μελέτες τους δεν απέδειξαν μόνο ότι το σύμπαν μεταβάλλεται, αλλά και ότι η κίνησή του είναι επιταχυνόμενη!
Αν πάμε πιο κάτω στο τραγούδι του Τζέιμες Γιουνγκ θα παρατηρήσουμε στον πρώτο στίχο την έκφραση “meet me at the bottom of the ocean (συνάντησέ με στον βυθό του ωκεανού”. Φοβερά ποιητικός στίχος! Είναι μόνο αυτό; Ή εμπεριέχει μέσα «κρυφά μυστικά» και έμπνευση από την φιλοσοφία, που πηγαίνει πίσω στον Πλάτωνα; Θα το αφήσω αυτό το σημείο και θα προχωρήσω στους επόμενους στίχους. Στον δεύτερο συναντάμε την λέξη “time (χρόνος)”. Πόσα και πόσα βιβλία, άρθρα, δεν έχουν γραφεί για τον χρόνο.
Ο φυσικός, ο μαθηματικός «δουλεύει» με τον χρόνο. Οι φιλόσοφοι το ίδιο. Ήταν τυχαία η επιλογή της λέξης; Ή ο στιχουργός την έβαλε γιατί ήθελε να ξεφύγει από το καθημερινό λεξιλόγιο και ήθελε να μιλήσει, εκτός από την νεολαία, και στους «μυημένους»; Στον επόμενο στίχο (τρίτο της στροφής) συναντάμε τη λέξη “universe (σύμπαν)”, και τέλος στον τέταρτο στίχο την λέξη “random (τυχαίο)”. Οι φυσικοί εξερευνούν το σύμπαν και η λέξη random είναι τεχνικός όρος στα μαθηματικά. Την τελευταία λέξη, την οποία συναντάμε στις πιθανότητες και σε όλη την θεωρία ουρών, κ.λπ. οι οποίες με την σειρά τους στηρίζονται στο «τυχαίο», τα «ενδεχόμενα» και την πιθανότητα αυτά να συμβούν. Αρκούν όλα αυτά για να πειστεί κάποιος ότι ο στιχουργός εμπνεύστηκε από την φιλοσοφία, τα μαθηματικά και την φυσική; Και γιατί αυτά τα τρία και όχι και κάτι παραπάνω; Ίσως να υπάρχει και κάτι ακόμη που εγώ δεν το βλέπω και ίσως να το βλέπει κάποιος άλλος, «μυημένος» σε άλλα μονοπάτια. Να προσθέσουμε και την λέξη “god (θεός)” στο τελευταίο στίχο της στροφής; Πριν περάσουμε στο επόμενο και τελευταίο βήμα, σχετικά με την λέξη «θεός», ας συνοψίσουμε τα παραπάνω. Συνειδητοποιώντας όλα όσα προανέφερα «έτρεξα» να βρω ποιος τέλος πάντων είναι αυτός ο Τζέιμες Γιουνγκ; Με τι άλλο ασχολείται, εκτός από τη μουσική; Τι μελετάει; Από πού εμπνέεται.
Το πρώτο βήμα ήταν η αναζήτηση στο Wikipedia. Και, ω του θαύματος, στο σχετικό άρθρο γράφεται ότι ο Τζέιμες Γιουνγκ, εκτός από την μουσική, ασχολήθηκε με την φιλοσοφία και την επιστήμη! Αυτό για το οποίο ήμουν σίγουρος επιβεβαιώθηκε. Όταν το επισήμανα στην Γεωργία πείστηκε για την ορθότητα της άποψης του δασκάλου της! Ο στιχουργός εμπνεύστηκε από την φιλοσοφία, ίσως και τον Πλάτωνα («Φαίδων»), αλλά και την επιστήμη. Γενικότερα, οι καλλιτέχνες αναζητούν την έμπνευση από όπου μπορούν να βρούν. Επομένως, τι πιο λογικό να την αναζητούν και μέσα στην φιλοσοφία και την επιστήμη; Στο επόμενο κείμενο θα αναφερθούμε στον Έλληνα μουσικό Θανάση Παπακωνσταντίνου και τους στίχους του και διερευνήσουμε τη σύνδεσή τους με τη φιλοσοφία.
Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι φυσικά δεν είναι οι μόνοι στιχουργοί, μουσικοί, καλλιτέχνες που εμπνεύστηκαν από την φιλοσοφία και την επιστήμη. Το ερώτημά μου είναι το κατά πόσο εμείς μπορούμε να το αντιληφθούμε και να βρούμε αυτές τις αλληλεξαρτήσεις, μεταξύ τέχνης, φιλοσοφίας και επιστήμης; Φυσικά, το τελευταίο είναι εύκολο για τους βαθείς γνώστες και τους μυημένους; Για εμάς είναι;
Ο Βασίλης Τσιάντος είναι Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος, Πρόεδρος Δ.Ε. Παραρτήματος Καβάλας Ε.Μ.Ε